Theo như Tòa Hình Sự Quốc Tế không có thẩm quyền trong vụ xử Nga về tội ác xâm lược Ukraina, sau khi Kiev đề nghị mở một tòa án đặc biệt, nhưng một cơ chế để xét xử vụ Nga xâm lược Ukraina đặt ra những câu hỏi pháp lý phức tạp, khi châu Âu bắt đầu tiến trình từng bước để có thể xét xử Nga vụ như trên.
Tổng chưởng lý Ukraina, Andriy Kostin (T) và ủy viên tư pháp châu Âu, Didier Reynders, trong buổi họp báo tại Bruxelles, ngày 17/02/2023. AFP - KENZO TRIBOUILLARD
Ngày 17/02/2023, tổng chưởng lý Ukraina, Andriy Kostin, có chuyến công du Bruxelles. Tổng chưởng lý Ukraina và ủy viên tư pháp châu Âu, Didier Reynders, đã có buổi họp báo chung. Câu hỏi làm thế nào để xét xử các nhà lãnh đạo Nga đã gây ra cuộc chiến Ukraina lại dấy lên trở lại. Do Tòa Hình Sự Quốc Tế không có thẩm quyền trong vụ xử này, Kiev đề nghị mở một tòa án đặc biệt, nhưng một cơ chế để xét xử vụ Nga xâm lược Ukraina đặt ra những câu hỏi pháp lý phức tạp.
« Tòa hình sự quốc tế CPI có thẩm quyền đối với các tội phạm chiến tranh và tội ác chống nhân loại xảy ra ở Ukraina, nhưng không có thẩm quyền xử lý các tội tấn công xâm lược, bởi vì cả Matxcơva và Kiev đều chưa phê chuẩn Hiệp ước Roma sửa đổi về những định nghĩa và quy định liên quan đến tội xâm lược. Tuy nhiên, chính quyền Ukraina muốn các nhà lãnh đạo chính trị của Nga bị xét xử về tội xâm lược lãnh thổ Ukraina, nên đã kêu gọi thành lập một tòa án đặc biệt về tội ác xâm lược.
Tổng chưởng lý Ukraina, Andriy Kostin, giải thích : « Đó sẽ là một tín hiệu mạnh mẽ gửi đến giới tinh hoa Nga, để cho họ thấy họ sẽ bị trừng phạt. Không chỉ có các quân nhân mới có thể bị Tòa Án Hình Sự truy tố mà giới tinh hoa chính trị phạm tội ác xâm lược cũng sẽ bị truy tố.
Thế nhưng, việc lập một cơ chế như vậy đặt ra những câu hỏi pháp lý rất phức tạp. Vì thế, Liên Hiệp Châu Âu ưu tiên tiến trình tiến hành từng bước một, và ở chặng đầu thì ủng hộ việc triển khai một kiểu văn phòng công tố đặc trách, được đặt tại La Haye, Hà Lan, và sẽ đi vào hoạt động ngay từ tháng 07/2023, theo ủy viên tư pháp châu Âu Didier Reynders.
Ông Didier Reynders nói : « Chúng tôi đang bắt đầu tiến trình. Lập ra một tòa án có thể sẽ là chặng hai. Chặng đầu là có khả năng thu thập các dữ liệu về tội ác xâm lược và tổ chức các cuộc thảo luận giữa các chưởng lý. Và chính để phục vụ việc này mà chúng tôi đã đề xuất lập một trung tâm quốc tế khởi kiện Nga xâm lược Ukraina. Rồi sau đó, chúng tôi sẽ có thể xem đâu là các phương tiện tốt nhất để tổ chức chặng thứ hai, tức là tìm ra cơ chế sẽ có khả năng tổ chức phiên tòa.
Giờ đây còn phải chờ xem liệu một tòa án như vậy có thể được thành lập hay không, khi nào, và theo thể thức nào. Trong khi chờ đợi, các nhà điều tra Ukraina đang tiếp tục công việc. Theo tổng chưởng lý Ukraina, họ đã xác định được tới 67.000 tội ác chiến tranh của Nga và tư pháp đã ra 25 bản án.