01/22/20
The Truth About the Trump Economy
JOSEPH E. STIGLITZ Jan 17, 2020
Joseph E. Stiglitz, một người đoạt giải Nobel về kinh tế, là Giáo sư Đại học tại Đại học Columbia và Nhà kinh tế trưởng tại Viện Roosevelt. Cuốn sách gần đây nhất của ông là Con người, Quyền lực và Lợi nhuận: Chủ nghĩa tư bản tiến bộ cho một thời đại bất măn.
JOSEPH E. STIGLITZ
"Sẽ rất khó để đánh bại Tổng thống Mỹ Donald Trump vào tháng 11" đă trở thành một câu nói khôn ngoan thông thường bởi v́ cho dù bất cứ sự dè dặt nào của cử tri điều phải công nhận rằng ông Trump đang làm lợi cho nền kinh tế Mỹ. Nhưng điều này là điều rất xa sự thật.
Tin từ NEW YORK - Khi các giới kinh doanh ưu tú toàn cầu đi tụ tập đến Davos hàng năm th́ mọi người nên hỏi một câu đơn giản: Họ đă vượt qua sự mê đắm của họ với Tổng thống Mỹ Donald Trump chưa? Hai năm trước, một số ít nhà lănh đạo doanh nghiệp lo ngại về sự thay đổi khí hậu, hoặc buồn bă v́ sự kỳ thị phụ nữ và cuồng tín của Trump. Tuy nhiên, hầu hết, những nhà lănh đạo doanh nghiệp đă ăn mừng việc cắt giảm thuế của tổng thống cho các tỷ phú và tập đoàn và đồng thuận với những nỗ lực của Trump băi bỏ quy định kinh tế. Điều đó sẽ cho phép các doanh nghiệp gây ô nhiễm không khí nhiều hơn, khiến nhiều người Mỹ dính vào thuốc dảm đau gây nghiện (opioid) hơn, lôi kéo nhiều trẻ em ăn các loại thực phẩm gây bệnh tiểu đường hơn, và tạo cơ hội nhiều hơn những tṛ bịp bợm tài chính (những tṛ bịp bợm tài chính mà trước đây gây ra cuộc khủng hoảng năm 2008).
Ngày nay, nhiều ông chủ công ty vẫn đang bàn về sự tăng trưởng GDP liên tục và giá cổ phiếu kỷ lục. Nhưng cả GDP và chỉ số Dow đều không phải là thước đo tốt về hiệu quả kinh tế. Những điều này không cho chúng ta biết những ǵ xảy ra với các công dân b́nh thường, mức sống của người dân hay bất cứ điều ǵ về tính bền vững của kinh tế. Trên thực tế, hoạt động kinh tế suôn sẽ của Mỹ trong bốn năm qua là một tang vật trong bản cáo trạng chống lại việc dựa vào các chỉ số GDP và Dow này.
Để có được một đánh giá chính xác về sức khoẻ nền kinh tế của một quốc gia, chúng ta nên bắt đầu bằng cách xem xét sức khỏe của công dân. Nếu họ hạnh phúc và thịnh vượng, họ sẽ khỏe mạnh và sống lâu hơn. Trong số các nước phát triển, Mỹ đứng ở vị trí thấp nhất trong vấn đề này. Tuổi thọ của Hoa Kỳ, đă tương đối thấp, mà bay giờ lại c̣n giảm trong hai năm đầu tiên của nhiệm kỳ tổng thống Trump, và trong năm 2017, tỷ lệ tử vong ở tuổi trung niên đă đạt tỷ lệ cao nhất kể từ Thế chiến II. Đây không phải là một bất ngờ, bởi v́ không có tổng thống nào làm việc chăm chỉ hơn như Trump để lấy đi bảo hiểm y tế của nhiều người Mỹ. Hàng triệu người đă mất bảo hiểm và tỷ lệ không có bảo hiểm đă tăng lên, chỉ trong hai năm, từ 10,9% lên 13,7%.
Một lư do khiến tuổi thọ giảm ở Mỹ là điều mà Anne Case và nhà kinh tế học đoạt giải Nobel Angus Deaton gọi là cái chết của tuyệt vọng, do rượu, quá liều ma túy, và tự vẫn. Trong năm 2017 (năm gần đây nhất để có dữ liệu tốt), những cái chết như vậy đă đứng gần gấp bốn lần so với năm 1999.
Lần duy nhất tôi thấy bất cứ điều ǵ về những sự suy giảm sức khỏe này - ngoài chiến tranh hay dịch bệnh - là khi tôi giữ chức vụ nhà kinh tế trưởng của Ngân hàng Thế giới (World Bank) và phát hiện ra dữ liệu về tỷ lệ tử vong và bệnh tật đă xác nhận những chỉ số kinh tế của chúng tôi đề xuất về t́nh trạng ảm đạm của nền kinh tế Nga trong giai đoạn hậu-Soviet .
Trump có thể là một tổng thống tốt cho nhóm hàng đầu 1% - và đặc biệt là nhóm hàng đầu 0,1% - nhưng ông không tốt cho những người khác. Nếu chính sách kinh tế của ông được thực hiện đầy đủ, việc cắt giảm thuế năm 2017 sẽ dẫn đến việc tăng thuế đối với hầu hết các hộ gia đ́nh ở các nhóm thu nhập thứ hai, thứ ba và thứ tư.
Với việc cắt giảm thuế có lợi cho thành phần cực giàu và các tập đoàn, chúng ta không nên thấy ngạc nhiên khi không có những thay đổi đáng kể trong thu nhập trung b́nh của hộ gia đ́nh Mỹ giữa năm 2017 và 2018 (một lần nữa, những năm gần đây nhất có dữ liệu tốt). Phần chia lợi ích lớn nhất trong sự gia tăng GDP cũng sẽ thuộc về những người đứng đầu. Thu nhập hàng tuần trung b́nh thực sự chỉ cao hơn 2,6% so với mức của họ khi Trump nhậm chức. Và những sự gia tăng này không bù đắp được thời gian tŕ trệ tiền lương trong thời gian dài. Ví dụ, mức lương trung b́nh của một nam công nhân làm việc toàn thời gian [được gọi là full-time] (và những người có công việc toàn thời gian là những người may mắn) vẫn thấp hơn 3% so với 40 năm trước. Cũng không có nhiều tiến bộ trong việc giảm chênh lệch chủng tộc: trong quư 3 năm 2019, thu nhập hàng tuần trung b́nh cho đàn ông da đen làm việc toàn thời gian thấp hơn 3/4 so với đàn ông da trắng.
Tồi tệ hơn là kết quả của sự tăng trưởng kinh tế này là sự tai hại đến môi trường - và thậm chí c̣n tai hại hơn nhờ chính quyền Trump hủy bỏ các quy định phân tích nghiêm ngặt về lợi ích chi phí (giữa môi trường và công ty). Không khí sẽ khó thở hơn, sẽ ít nguồn nước để uống hơn, và hành tinh chịu nhiều biến đổi khí hậu hơn. Trên thực tế, thiệt hại liên quan đến biến đổi khí hậu đă đạt đến mức cao mới ở Mỹ, quốc gia chịu thiệt hại về tài sản nhiều hơn bất kỳ quốc gia nào khác - đạt khoảng 1,5% GDP trong năm 2017.
Việc cắt giảm thuế của Trump được phỏng đoán là sẽ thúc đẩy một làn sóng đầu tư mới. Thay v́ điều này, th́ họ đă gây ra một đợt mua lại cổ phiếu kỷ lục mọi thời đại - khoảng 800 tỷ đô la trong năm 2018 - bởi một số công ty có lợi nhuận cao nhất của Mỹ, và dẫn đến thâm hụt kỷ lục trong thời b́nh (gần 1 ngh́n tỷ đôla trong năm tài chính 2019) tại một quốc gia được cho là có việc làm đầy đủ.
Và ngay cả trong những cuộc đầu tư yếu ớt, Mỹ vẫn phải vay ồ ạt ở nước ngoài: dữ liệu gần đây nhất cho thấy khoản vay nước ngoài ở mức gần 500 tỷ USD mỗi năm, với mức tăng hơn 10% ở vị trí nợ nước Mỹ trong một năm.
Tương tự như vậy, các cuộc chiến thương mại của Trump, với tất cả âm thanh và cơn thịnh nộ của nó, đă không làm giảm thâm hụt thương mại của Mỹ. Thâm hụt thương mại đă cao hơn một phần tư trong năm 2018 so với năm 2016. Mức thâm hụt hàng hóa năm 2018 là mức lớn nhất trong lịch sử. Ngay cả thâm hụt thương mại với Trung Quốc cũng tăng gần một phần tư so với năm 2016. Hoa Kỳ đă có một thỏa thuận thương mại mới ở Bắc Mỹ, mà không có điều khoản thỏa thuận đầu tư mà Hội nghị bàn tṛn kinh doanh (Business Roundtable) muốn, mà không có điều khoản tăng giá thuốc mà các công ty dược phẩm muốn, nhưng lại có các điều khoản lao động và môi trường tốt hơn. Trump, tự xưng là một nhà siêu thỏa thuận, đă thua trên hầu hết mọi mặt trong các cuộc đàm phán của ông với đảng Dân chủ Quốc hội, dẫn đến một thỏa thuận thương mại được cải thiện đôi chút.
Và dù rằng Trump ca ngợi ông rằng sẽ đưa công việc sản xuất trở lại Mỹ, sự gia tăng việc làm sản xuất vẫn thấp hơn so với người tiền nhiệm của ông, Barack Obama, một khi sự phục hồi kinh tế hậu-2008 được thiết lập, mặc dù việc làm sản xuất vẫn c̣n thấp hơn cấp độ trước khủng hoảng . Ngay cả tỷ lệ thất nghiệp, ở mức thấp nhất trong 50 năm, vẫn che dấu sự mong manh của kinh tế Mỹ. Tỷ lệ việc làm cho nam và nữ trong độ tuổi lao động, mặc dù tăng, nhưng vẫn tăng ít hơn so với thời kỳ phục hồi của Obama, và vẫn thấp một cách đáng kể so với các nước phát triển khác. Tốc độ tạo việc làm cũng chậm hơn một cách rơ rệt so với thời Obama.
Một lần nữa, tỷ lệ việc làm thấp không phải là một điều ngạc nhiên, không chỉ v́ những người kém sức khỏe không thể làm việc. Mà c̣n những người có trợ cấp tàn tật và những người trong tù - tỷ lệ giam giữ ở Mỹ đă tăng hơn sáu lần kể từ năm 1970, với khoảng hai triệu người hiện đang ở sau song sắt - hoặc những người rất nản ḷng nên họ không tích cực t́m kiếm việc làm không được tính trong con số "thất nghiệp." Mặc dù họ cũng là những người không có việc làm. Cũng không có ǵ ngạc nhiên khi một quốc gia không cung cấp dịch vụ chăm sóc trẻ em với giá cả phải chăng hoặc bảo đảm quyền công nhân được nghỉ phép gia đ́nh. Không ngạc nhiên rằng những sự thiếu sót đảm bảo này làm cho tỷ lệ việc làm nữ thấp hơn - được điều chỉnh theo dân số, thấp hơn mười phần trăm - so với các nước phát triển khác.
Ngay cả khi đánh giá theo GDP, nền kinh tế Trump vẫn thiếu. Tăng trưởng quư trước chỉ là 2,1%, ít hơn nhiều so với mức 4%, 5%, hoặc thậm chí 6% mà Trump hứa sẽ cung cấp cho kinh tế Mỹ, và thậm chí thấp hơn mức trung b́nh 2,4% của nhiệm kỳ thứ hai của Obama. Đó là một hiệu suất kém đáng kể khi xem xét các kích thích được cung cấp bởi thâm hụt 1 ngh́n tỷ đôla và lăi suất cực thấp. Đây không phải là một ngẩu nhiên, hoặc chỉ là một vấn đề xui xẻo: thương hiệu Trump, là sự không chắc chắn, biến động và thịnh hành, trong khi niềm tin, sự ổn định và sự tự tin rất cần thiết cho sự tăng trưởng. Sự b́nh đẳng kinh tế cũng vậy, theo Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF).
V́ vậy, Trump xứng đáng với điểm F không chỉ trong các nhiệm vụ thiết yếu như phát huy dân chủ và bảo tồn hành tinh của chúng ta mà ngay cả về nền kinh tế.
Lê Phương Lan
Nguồn:
The Truth About the Trump Economy