Năm 2025, Sài Gòn nhận 10,5 tỷ USD kiều hối – con số được mô tả là cao nhất từ trước tới nay. Ngày 30/12 dẫn lời bà Trần Thị Ngọc Liên, Phó giám đốc Ngân Hàng Nhà Nước Chi Nhánh Khu Vực 2, cho biết lượng kiều hối này tăng 10,5% so với năm 2024. Chín tháng đầu năm, kiều hối về Sài Gòn đã đạt 7,94 tỷ USD, chiếm khoảng 60% tổng kiều hối về Việt Nam. Nghĩa là chỉ trong ba tháng cuối năm, dòng tiền tăng thêm khoảng 2,5 tỷ USD – vừa được giải thích là phục vụ tiêu dùng, vừa bổ sung vốn cho sản xuất-kinh doanh.
Nhưng kỷ lục đôi khi không chỉ là tiếng pháo hoa. Nó cũng có thể là… tiếng gõ cửa của nỗi lo.
10,5 tỷ USD: con số “đẹp” và cái bóng phía sau
Nếu chỉ nhìn thống kê, đây là một “mùa bội thu” ngoại tệ. Nguồn tiền đến từ Châu Á (50%), Châu Mỹ (30%), Châu Âu (9%), Úc (8,4%). Đáng chú ý, kiều hối từ Châu Phi tăng hơn 150%, chiếm khoảng 2% – một chi tiết nhỏ nhưng gợi nhiều câu hỏi về những dòng người đi xa, và những điểm đến mới của lao động Việt.
Về phía cơ quan quản lý, bà Liên lý giải dòng kiều hối tăng là nhờ thành phố “năng động, sáng tạo”, được hỗ trợ bởi “kinh tế vĩ mô ổn định, chính sách tỷ giá linh hoạt, mặt bằng lãi suất ổn định.” Nghe rất đúng bài bản.
Nhưng đời sống ngoài kia lại thường không nói bằng “bài bản”.
Vì sao càng khó… kiều hối càng đổ về?
Trong rất nhiều cuộc trò chuyện dân gian, người ta không gọi kiều hối là “nguồn lực”, mà gọi thẳng: tiền cứu nguy.
Khi thất nghiệp lan rộng, vật giá leo thang, người ta thắt lưng buộc bụng. Và khi trong một thành phố mà “cứ hai gia đình có ít nhất một người đang ở nước ngoài” (như cách nhiều người cảm nhận), thì kiều hối không còn là chuyện “gửi thêm cho vui”, mà thành miếng cơm manh áo: tiền nhà, tiền học, tiền thuốc, tiền nợ, tiền duy trì một cuộc sống tối thiểu để khỏi trượt dài.
Nhiều bình luận trên mạng cũng xoáy vào điểm này: phần lớn kiều hối đến từ xuất khẩu lao động – những người đi làm xa, gửi về cho gia đình, chứ không phải gửi “cho ai” khác. Có người nói thẳng: gửi về là để cha mẹ sống đỡ khổ, chứ trong nước có mấy ai dám đem tiền về kinh doanh giữa rủi ro bủa vây.
Kỷ lục kiều hối, theo cách đó, đôi khi là bản đồ của… thiếu thốn.
Đô la không thù địch: nó đang gánh điều gì?
Một ý kiến khá phổ biến là: nếu không có kiều hối – tức đô la thật chảy về – thì áp lực tỷ giá sẽ nặng hơn. Dân mạng nói kiểu “mộc”: không có đô la gửi về, biết đâu đổi 30 ngàn mới được 1 USD. Câu nói có thể phóng đại, nhưng tâm trạng thì rất thật: ngoại tệ là cái phao.
Khi một nền kinh tế cần ngoại tệ để cân bằng nhập khẩu, trả nợ, giữ ổn định thị trường tiền tệ… thì kiều hối trở thành nguồn bù đắp đáng kể. Và thế là có nghịch lý chua chát: càng nhiều người phải đi xa, dòng đô la càng dày, bề mặt ổn định càng dễ giữ.
Ổn định… đôi khi được dựng lên bằng những chuyến bay một chiều của lao động.
Không ít người nhắc: kiều hối chảy vào gia đình là chính – giúp tăng sức mua, trang trải sinh hoạt, cứu những khoản thiếu hụt. Nhưng cũng có bình luận bức xúc về cảm giác “bị ép giá”, bị thiệt thòi khi đổi tiền, hoặc về chuyện đồng tiền mồ hôi đã bị trừ phí, trừ thuế nơi xứ người, về tới quê nhà lại phải “chịu thêm” đủ kiểu hao hụt.
Ở chiều ngược lại, cũng xuất hiện những lời mỉa mai, công kích, quy chụp nhau theo phe phái – kiểu “ai gửi, ai không gửi.” Những câu đó ồn ào, nhưng rốt cuộc vẫn không thay đổi một sự thật giản dị: khi cha mẹ ở nhà thiếu, con cái ở xa sẽ gửi. Không phải vì khẩu hiệu, mà vì ruột thịt.
Và thế là kỷ lục kiều hối vừa có ánh sáng của tình thân, vừa có cái bóng của bất an: nếu trong nước đủ sống, đủ làm, đủ an toàn cho đồng tiền, liệu dòng gửi về có phải “căng” đến vậy không?
Kỷ lục đáng mừng… hay tín hiệu đáng sợ?
10,5 tỷ USD có thể là “thành tích” trên báo cáo. Nhưng với nhiều gia đình, đó là một chiếc phao bắt buộc. Nó nói rằng Sài Gòn vẫn là nơi gom dòng tiền, nơi nhu cầu tiêu dùng lớn, nơi người thân còn trông vào nhau để chống chọi. Nó cũng nói rằng xuất khẩu lao động và người Việt xa xứ đang âm thầm gánh một phần áp lực của nền kinh tế bằng mồ hôi, bằng tuổi trẻ, bằng những năm tháng sống xa nhà.
Nên nếu hỏi “nguyên nhân rùng rợn” đằng sau kỷ lục kiều hối là gì, có lẽ câu trả lời không nằm trong một khẩu hiệu đẹp. Nó nằm trong một bức tranh rất người: khi đời sống chật vật, người ta phải dựa vào người thân ở xa. Và khi một thành phố phải sống nhờ những phong bì đô la từ nửa vòng trái đất, kỷ lục ấy… vừa là tin vui, vừa là tiếng thở dài.