Theo AP, các cuộc biểu t́nh lớn nhất tại Iran trong ṿng ba năm nay đă nổ ra hôm nay 30/12, sau khi đồng rial tiếp tục bị lao dốc xuống mức thấp kỷ lục so với USD, làm trầm trọng thêm khủng hoảng về kinh tế và gây ra áp lực chính trị lên chính quyền Tehran.
Đồng rial của Iran (trái) và đồng USD (phải). (Ảnh: AFP)
Diễn biến này đă xảy ra trong bối cảnh Thống đốc Ngân hàng Trung ương Iran, ông Mohammad Reza Farzin, nộp đơn xin từ chức.
Theo hăng thông tấn
IRNA, các cuộc biểu t́nh diễn ra tại nhiều khu vực ở thủ đô Tehran, bao gồm phố Saadi ở trung tâm thành phố và khu Shush, gần khu vực chợ Tehran Grand Bazaar. Nhiều tiểu thương và chủ cửa hàng đă đóng cửa kinh doanh để phản đối t́nh trạng bị mất giá của đồng rial, đồng thời kêu gọi các cơ sở khác làm theo. Một số đám đông cũng xuất hiện tại các thành phố lớn khác như Isfahan, Shiraz và Mashhad.
Lực lượng an ninh đă được triển khai tại nhiều điểm nóng. Tại một số khu vực ở Tehran, cảnh sát đă sử dụng hơi cay để giải tán đám người biểu t́nh. Các khẩu hiệu phản đối chính phủ đă xuất hiện từ cuối tuần trước tại hai khu chợ di động ở trung tâm thủ đô trước khi được lan rộng trong ngày 29/12.
Diễn biến các cuộc biểu t́nh lần này được đánh giá là nghiêm trọng nhất kể từ năm 2022, khi người dân xuống đường phản đối các hoạt động của lực lượng cảnh sát Iran, từng làm rung chuyển hệ thống chính trị–xă hội của Iran trong nhiều tháng.
Về kinh tế, đồng rial tiếp tục chịu áp lực nặng nề. Ngày 29/12, tỷ giá trên thị trường tự do chạm mức khoảng 1,42 triệu rial đổi 1 USD, trước khi phục hồi nhẹ lên khoảng 1,38 triệu trong ngày hôm sau. Khi ông Farzin nhậm chức vào năm 2022, tỷ giá vẫn ở mức khoảng 430,000 rial đổi 1 USD, cho thấy mức bị mất giá nghiêm trọng chỉ trong ṿng vài năm trở lại đây.
Đà suy yếu của đồng rial đang làm gia tăng lạm phát và đẩy chi phí sinh hoạt lên cao. Theo Trung tâm Thống kê Iran, lạm phát trong tháng 12 đạt 42,2% so với cùng thời kỳ ở năm trước, tăng 1,8 điểm phần trăm so với tháng 11. Giá thực phẩm tăng 72%, trong khi chi phí y tế và chăm sóc sức khỏe tăng khoảng 50% so với cùng thời kỳ. Nhiều quan sát viên trong nước cảnh cáo về các chỉ số này phản ảnh ra nguy cơ tiến gần đến t́nh trạng siêu lạm phát.
Áp lực kinh tế càng gia tăng khi giới truyền thông đưa tin chính phủ có thể cho nâng mức thuế trong năm tài khóa mới của Iran, bắt đầu từ ngày 21/3. Ngoài ra, việc điều chỉnh giá xăng dầu gần đây cũng làm dấy lên mối lo ngại về làn sóng tăng giá mới đối với các mặt hàng thiết yếu.
Đồng rial từng giao dịch ở mức khoảng 32,000 rial đổi 1 USD vào thời điểm Iran kư thỏa thuận hạt nhân năm 2015, thỏa thuận dỡ bỏ các lệnh trừng phạt quốc tế để đổi lấy việc hạn chế xây dựng vũ khí hạt nhân. Tuy nhiên, thỏa thuận này đă bị sụp đổ sau khi Tổng thống Donald Trump cho rút Hoa Kỳ ra khỏi thỏa thuận vào năm 2018, mở đường cho việc tái áp đặt các biện pháp trừng phạt nghiêm ngặt.
Gần đây, thị trường Iran cũng chịu tác động từ lo ngại an ninh khu vực, đặc biệt sau cuộc xung đột kéo dài 12 ngày giữa Iran và Israel hồi tháng 6. Nhiều người dân lo sợ nguy cơ leo thang thành một cuộc đối đầu rộng hơn, có thể kéo theo Hoa Kỳ, qua đó làm gia tăng sự bất ổn kinh tế.
Trong tháng 9, Liên Hiệp quốc đă tái áp đặt các biện pháp trừng phạt liên quan đến vấn để hạt nhân đối với Iran. Các biện pháp này khiến cho tài sản của Iran ở nước ngoài tiếp tục bị cho đóng băng, đồng thời tái kích hoạt các hạn chế về vũ khí và chương tŕnh hỏa tiện tầm xa.
Giới phân tích có nhận định, sự kết hợp giữa áp lực kinh tế, bất ổn địa lư chính trị và niềm tin suy giảm vào năng lực điều hành của chính phủ đang tạo ra môi trường dễ bùng phát ra các bất ổn xă hội. Trong ngắn hạn, khả năng kiểm soát tỷ giá và lạm phát sẽ là phép thử then chốt đối với chính quyền Tehran, trong khi nguy cơ biểu t́nh lan rộng vẫn hiện hữu nếu các vấn đề cốt lơi không được giải quyết rốt ráo.