Nhà Tây Tấn (265–316) là sự kế tục của Tào Ngụy sau khi Tư Mă Viêm chiếm quyền lực, và có thủ đô tại Lạc Dương hoặc Trường An. Tây Tấn thống nhất Trung Quốc năm 280, nhưng sau đó bị rơi vào một cuộc nội chiến và cuộc xâm lược của Ngũ Hồ...
Nhà Tây Tấn là một vương triều quan trọng trong lịch sử Trung Hoa, đánh dấu giai đoạn kết thúc cục diện chia cắt thời Tam Quốc và mở ra một thời kỳ thống nhất ngắn ngủi nhưng đầy biến động. Triều đại này do Tư Mă Viêm sáng lập, tồn tại trong hơn nửa thế kỷ, để lại nhiều dấu ấn cả về thành tựu lẫn những nguyên nhân sâu xa dẫn đến sụp đổ.
Tiền đề h́nh thành nhà Tây Tấn bắt nguồn từ quá tŕnh gia tộc họ Tư Mă từng bước nắm giữ thực quyền trong triều đ́nh Tào Ngụy. Tư Mă Ư, một đại thần lăo luyện của Ngụy, từ sau khi Ngụy Minh Đế Tào Duệ qua đời năm 239 đă trở thành trụ cột chính trị, khi các hoàng đế kế vị đều c̣n nhỏ tuổi và không có thực quyền. Sau khi Tư Mă Ư mất năm 251, hai con là Tư Mă Sư và Tư Mă Chiêu tiếp tục kiểm soát triều chính. Việc Tư Mă Sư phế lập hoàng đế, rồi Tư Mă Chiêu giết Ngụy Đế Tào Mao năm 260, cho thấy quyền lực của họ Tư Mă đă vượt xa hoàng thất Tào Ngụy. Đến khi Tư Mă Chiêu qua đời năm 264, con trai ông là Tư Mă Viêm kế thừa toàn bộ cơ nghiệp, nắm cả chính quyền lẫn quân đội.
Tấn Vũ Đế Tư Mă Viêm. Ảnh: Chat GPT.
Năm 266, Tư Mă Viêm buộc Ngụy Nguyên Đế Tào Hoán thiện nhượng ngôi báu, chính thức xưng đế, lập ra nhà Tấn, sử gọi là Tây Tấn để phân biệt với Đông Tấn về sau. Như vậy, nhà Tây Tấn được thành lập năm 266 và vị hoàng đế đầu tiên là Tấn Vũ Đế Tư Mă Viêm. Ngay từ khi lên ngôi, Tư Mă Viêm đă truy tôn tổ tiên là Tư Mă Ư, Tư Mă Sư và Tư Mă Chiêu làm hoàng đế, qua đó củng cố tính chính danh cho triều đại mới.
Thành tựu nổi bật nhất của nhà Tây Tấn là việc thống nhất Trung Hoa sau gần một thế kỷ chia cắt. Năm 263, trước khi lập triều, họ Tư Mă đă tiêu diệt Thục Hán. Đến năm 280, Tấn Vũ Đế phát động chiến dịch lớn đánh Đông Ngô, bắt sống Ngô Đế Tôn Hạo, chấm dứt hoàn toàn thời Tam Quốc. Sau khi thống nhất, lănh thổ nhà Tây Tấn đạt phạm vi rộng lớn, phía bắc vươn tới khu vực trung tâm bán đảo Triều Tiên, phía nam bao trùm toàn bộ Giao Châu, tức miền Bắc Việt Nam ngày nay. So với các triều đại trước đó, phạm vi kiểm soát của Tây Tấn được xem là khá rộng và liền mạch.
Sau thống nhất, triều đ́nh Tây Tấn đối diện với bài toán khôi phục đất nước sau nhiều thập kỷ chiến tranh. Một trong những chính sách đáng chú ư của Tấn Vũ Đế là khuyến khích gia tăng dân số nhằm bù đắp tổn thất nhân lực thời Tam Quốc. Triều đ́nh can thiệp trực tiếp vào hôn nhân, yêu cầu con gái đến 17 tuổi chưa xuất giá th́ quan lại phải thay gia đ́nh đứng ra gả chồng. Những gia đ́nh có nhiều con gái c̣n được miễn dịch, nhằm xóa bỏ tư tưởng trọng nam khinh nữ kéo dài từ thời Chiến Quốc. Nhờ những biện pháp này, đến năm 280, toàn quốc Tây Tấn có hơn 2,45 triệu hộ với hơn 16 triệu nhân khẩu, một con số đáng kể trong bối cảnh hậu chiến.
Về mặt hành chính, nhà Tây Tấn mở rộng và điều chỉnh hệ thống châu quận. Từ 12 châu thời Hán, triều đ́nh chia tách thành 19 châu để dễ quản lư, nhất là tại các vùng biên cương nhiều bất ổn. Song song với đó, Tấn Vũ Đế thực hiện chính sách phân phong chư hầu rất mạnh tay. Ông cho rằng nguyên nhân khiến Tào Ngụy bị soán ngôi là do hoàng đế cô lập, không có thân vương trấn giữ địa phương. V́ vậy, các hoàng thân nhà Tấn được phong đất rộng, có quân đội riêng, số hộ và binh lực được quy định rơ ràng. Về ngắn hạn, chính sách này giúp triều đ́nh nhanh chóng ổn định các vùng xa, nhưng về lâu dài lại trở thành mầm mống tai họa.
Bên cạnh đó, Tây Tấn cũng đạt một số thành tựu quân sự và chính trị trong việc kiểm soát các bộ tộc ngoại tộc. Tấn Vũ Đế từng tiến hành nhiều chiến dịch trấn áp người Tiên Ty, người Khương tại Tần Châu, Lương Châu, tạm thời giữ được sự ổn định ở phía tây bắc. Tuy nhiên, ông lại không giải quyết triệt để vấn đề lưu dân và các tộc người Hồ sinh sống xen kẽ với người Hán trong nội địa, một vấn đề âm ỉ suốt nhiều đời.
Nhà Tây Tấn tồn tại tổng cộng 52 năm, từ năm 266 đến năm 316, với bốn vị hoàng đế: Tấn Vũ Đế Tư Mă Viêm, Tấn Huệ Đế Tư Mă Trung, Tấn Hoài Đế Tư Mă Xí và Tấn Mẫn Đế Tư Mă Nghiệp. Trong đó, chỉ có Tấn Vũ Đế là người có năng lực thực sự. Sau khi ông mất năm 290, triều đại nhanh chóng suy yếu.
Nguyên nhân sụp đổ của nhà Tây Tấn xuất phát từ nhiều yếu tố đan xen. Trước hết là sự yếu kém của người kế vị. Tấn Huệ Đế Tư Mă Trung nổi tiếng là một hoàng đế đần độn, không đủ khả năng xử lư triều chính. Quyền lực rơi vào tay hoàng hậu Giả Nam Phong và các phe phái trong hoàng tộc, dẫn đến những cuộc thanh trừng đẫm máu ngay trong cung đ́nh.
Sai lầm chí mạng thứ hai chính là chính sách phân phong chư hầu. Khi trung ương suy yếu, các thân vương có binh quyền trong tay liền quay sang tranh đoạt quyền lực, dẫn đến Loạn bát vương. Cuộc nội chiến này kéo dài nhiều năm, khiến hàng trăm ngh́n người thiệt mạng, kinh tế suy sụp, ruộng đất bỏ hoang, triều đ́nh trung ương gần như tê liệt.
Cùng lúc đó, chính sách đối với các tộc người ngoại tộc ngày càng thiếu nhất quán. Việc vừa dung nạp, vừa đàn áp, lại thiếu khả năng ḥa hợp dân tộc khiến nhiều nhóm lưu dân nổi dậy. Các thế lực người Hồ như Hung Nô, Tiên Ty thừa cơ phát triển, h́nh thành những chính quyền độc lập ngay trên đất Tây Tấn. Tiêu biểu nhất là Lưu Uyên, người lập ra nhà Hán Triệu, từng bước đánh chiếm các vùng trọng yếu của Trung Nguyên.
Đỉnh điểm của sự sụp đổ là việc kinh đô Lạc Dương thất thủ năm 311, Hoài Đế bị bắt, triều đ́nh tan ră. Dù Tây Tấn cố gắng chống đỡ tại Trường An dưới thời Tấn Mẫn Đế, nhưng trong t́nh trạng cô lập, thiếu viện binh và nội bộ chia rẽ, triều đ́nh không thể trụ vững. Năm 316, Trường An bị quân Hán Triệu chiếm, Tấn Mẫn Đế ra hàng, đánh dấu sự diệt vong hoàn toàn của nhà Tây Tấn.
Nh́n tổng thể, nhà Tây Tấn là một triều đại mang tính chuyển tiếp lớn. Triều đ́nh này đă hoàn thành sứ mệnh lịch sử là thống nhất Trung Hoa sau thời Tam Quốc, khôi phục trật tự trong một giai đoạn ngắn. Tuy nhiên, những sai lầm trong thiết kế thể chế, đặc biệt là phân quyền quá mức cho hoàng tộc, cộng với sự yếu kém của người kế vị và chính sách dân tộc thiếu tầm nh́n, đă khiến nhà Tây Tấn nhanh chóng sụp đổ. Sự tan ră của Tây Tấn không chỉ khép lại một vương triều, mà c̣n mở ra thời kỳ loạn lạc kéo dài với Ngũ Hồ thập lục quốc và sự h́nh thành của nhà Đông Tấn ở phương Nam.
Vietbf @ Sưu tầm