Cảm giác “người ngoài cuộc” – thứ ở lâu vẫn không quen
Có một câu chú nghe đi nghe lại từ những người đã sống ở Canada 5 năm, 10 năm, thậm chí hơn 20 năm: “Không hiểu sao mình vẫn thấy mình không thật sự thuộc về nơi này.”
Thời gian thì đủ dài. Giấy tờ thì đầy đủ. Công việc ổn định. Con cái đi học đàng hoàng. Nhà cửa, xe cộ, nếp sống cũng vào khuôn. Vậy mà trong lòng vẫn có một khoảng trống mơ hồ: mình đang sống ở đây, nhưng không phải “của” nơi này.
Nó không ầm ĩ như một cú sốc. Nó âm ỉ như cái lạnh Canada: không đập thẳng vào mặt, nhưng thấm dần vào xương.
Văn hóa lịch sự… và khoảng cách rất dài
Lý do đầu tiên thường nằm ở văn hóa sống khép kín kiểu Canada. Người ta lịch sự, tử tế, tôn trọng ranh giới, không tò mò, không “xía vô” đời tư. Nghe thì văn minh. Nhưng cái giá của sự văn minh ấy, đôi khi là sự xa cách.
Bạn có thể chào nhau suốt 10 năm ở bãi đậu xe, ở thang máy, ở sân trước nhà… mà vẫn không biết nhà người ta có chuyện gì, có ai bệnh, có ai thất nghiệp, có ai đang rối bời. Người Việt mình quen kiểu “qua lại cho ấm”, quen hỏi han, quen kéo nhau ra quán cà phê để kể lể cho vơi. Gặp môi trường “nice nhưng kín”, nhiều người bỗng thấy mình như đang đứng sau một tấm kính.
Nhìn thấy nhau. Nhưng không chạm được nhau.
Nói tiếng Anh giỏi… vẫn thiếu một thứ để kể lòng
Rào cản thứ hai là ngôn ngữ – nhưng không phải kiểu “không biết nói”. Nhiều người nói tiếng Anh rất ổn, đi làm trơn tru, viết email, họp hành ngon lành. Vậy mà vẫn thấy thiếu.
Thiếu vì không diễn đạt trọn vẹn cái hóm hỉnh, cái chua chát, cái mềm yếu, cái “thở dài” trong lòng… như khi nói tiếng mẹ đẻ. Nhiều cuộc trò chuyện vì thế dừng ở mức xã giao: thời tiết, công việc, “How are you?”, “Good, you?”. Có mặt, nhưng không thật sự “được nghe”. Không thật sự “được hiểu”.
Ở lâu, mình quen với việc nói đúng câu, nhưng không nói đúng lòng.
Giằng co bản sắc: không còn nguyên vẹn, mà cũng chưa trọn vẹn
Có một nguyên nhân ít người nói ra vì nó… khó chịu: sự giằng co giữa hai bản sắc.
Ở Canada, mình cố hòa nhập, sống đúng luật, đúng nề nếp, đúng văn hóa. Nhưng khi quay về cộng đồng người Việt, nhiều lúc lại bị nhìn như “đã khác rồi”. Cách nghĩ khác, cách dạy con khác, cách cư xử khác. Không còn hoàn toàn là người Việt như ngày xưa.
Nhưng ở phía bên kia, mình cũng hiếm khi được xem là “người Canada đúng nghĩa”. Giọng nói, tên gọi, màu da, cái cách mình “khác” vẫn ở đó. Thế là có người đứng giữa hai thế giới: một bên là gốc rễ, một bên là đời sống; bước về đâu cũng thấy… thiếu một nửa.
Vòng tròn an toàn: ổn định nhưng cô đơn
Rồi còn một lý do rất đời thường: nhiều người sống quá lâu trong vòng tròn an toàn.
Đi làm – về nhà. Lo cho gia đình – lo cho con cái. Gửi tiền – tiết kiệm. Cuộc sống ổn định, ít biến động, ít va chạm. Nhưng cũng ít kết nối sâu. Không tham gia sinh hoạt cộng đồng, không xây bạn ngoài công việc, không dám mở lòng vì sợ phiền, sợ bị từ chối, sợ “mình làm phiền người ta”.
Thế là mình sống bên trong xã hội Canada, nhưng không sống cùng nó.
Có người bảo vui mà đau: “Ở Canada lâu mà vẫn thấy người ngoài cuộc là bình thường, vì người Canada nhiều khi cũng… tự thấy họ là người ngoài cuộc.” Ai cũng “nice”, xong về nhà đóng cửa, ai nấy tự lo đời mình.
Thuộc về không đến từ thời gian, mà từ sự chủ động
Điều chú rút ra sau nhiều năm là: cảm giác thuộc về không tự mọc lên theo số năm ở. Không phải cứ 10 năm là tự động có “quê hương thứ hai”.
Nó đến từ sự chủ động: dám tham gia, dám góp tiếng nói, dám bước vào những không gian chung. Từ những việc nhỏ thôi: tham gia hội chợ địa phương, volunteer, đi sinh hoạt cộng đồng, nói chuyện với hàng xóm, tìm hiểu lịch sử – văn hóa nơi mình ở, học người bản địa yêu gì, ghét gì, trân trọng điều gì.
Có người chia sẻ sống ở Texas hơn 20 năm, hòa nhập bằng cách tiếp xúc nhiều với hàng xóm, học văn hóa, đi bán hàng ở hội chợ, làm đồ theo gu người bản địa… rồi thấy hạnh phúc, thấy mình là một phần của vùng đất đó. Câu chuyện ấy không phải để so Canada với Texas, mà để nhắc một điều: thuộc về là một kỹ năng, không phải định mệnh.
Cho phép mình vừa Việt vừa Canada
Và có một điều quan trọng nữa: đừng tự phạt mình vì “không giống 100%” bất cứ ai.
Bạn có quyền vừa là người Việt, vừa là người Canada theo cách riêng. Bạn có quyền giữ tiếng Việt trong nhà, giữ mâm cơm, giữ giỗ chạp, giữ ký ức… đồng thời vẫn có thể yêu luật lệ, trật tự, tự do cá nhân, và những giá trị của Canada.
Không cần chọn một bỏ một. Chỉ cần sống thật, sống rộng, sống có kết nối.
Nếu bạn đang ở Canada và vẫn lạc lõng, chú chỉ muốn nói: cảm giác đó rất thật, và rất nhiều người đã từng trải qua. Bạn không sai, cũng không cô độc.
Thuộc về là một hành trình dài. Và đôi khi, nó bắt đầu từ một việc nhỏ nhất: cho phép bản thân được khác—nhưng vẫn xứng đáng có một chỗ đứng.