'Nữ không lấy tam hoa, nam không cưới tứ bạch' là lời răn ngắn gọn nhưng hàm chứa cả thế giới quan của người xưa về hôn nhân, gia đ́nh và trách nhiệm.
Thoạt nghe, câu tục ngữ này có thể khiến người hiện đại cảm thấy khắt khe, thậm chí mang màu sắc định kiến giới. Nhưng nếu bóc tách lớp vỏ ngôn từ và đặt nó vào bối cảnh lịch sử – xă hội, ta sẽ thấy bên trong là những quan sát rất tỉnh táo về bản chất của đời sống hôn nhân. Vấn đề không nằm ở “tam hoa” hay “tứ bạch”, mà ở những phẩm chất con người có thể khiến một cuộc hôn nhân đứng vững hoặc sụp đổ.
Nữ không lấy tam hoa
Ba chữ “hoa” trong “tam hoa” không chỉ là mô tả tính cách mà là những biểu hiện khác nhau của sự thiếu ổn định nội tại.
Người đàn ông tiêu tiền như nước không đơn thuần là nghèo hay giàu, mà là người thiếu khả năng kiểm soát bản thân và hoạch định tương lai. Trong xă hội nông nghiệp xưa, nơi bữa ăn, mùa vụ và sinh kế đều gắn với sự tính toán cẩn trọng, một người chồng hoang phí đồng nghĩa với rủi ro sống c̣n cho cả gia đ́nh. Đến hôm nay, điều ấy vẫn đúng, sự vô trách nhiệm tài chính luôn là mầm mống của đổ vỡ.
Ảnh minh họa
Người đàn ông chỉ giỏi lời ngon tiếng ngọt là kiểu người dùng ngôn từ để che lấp sự trống rỗng của hành động. Họ dễ khiến đối phương say mê trong giai đoạn yêu đương, nhưng lại biến mất khi hôn nhân đ̣i hỏi sự bền bỉ, nhẫn nại và hy sinh. Người xưa hiểu rất rơ hôn nhân không sống bằng lời hứa, mà bằng những việc nhỏ lặp đi lặp lại mỗi ngày.
Nguy hiểm nhất là người đàn ông đa t́nh. Sự không chung thủy không chỉ là phản bội cảm xúc, đó là biểu hiện của cái tôi bất ổn, luôn t́m kiếm kích thích mới và không đủ năng lực gắn bó lâu dài. Với người xưa, chung thủy không phải là chuẩn mực đạo đức đơn thuần mà là nền móng của trật tự gia đ́nh.
Ba kiểu “hoa” ấy, suy cho cùng, đều gặp nhau ở một điểm thiếu khả năng chịu trách nhiệm cho đời sống chung.
Nam không cưới tứ bạch
Nếu “tam hoa” nhấn mạnh vào sự phù phiếm, th́ “tứ bạch” lại nói đến những dạng trống rỗng nguy hiểm trong đời sống hôn nhân.
Kiểu người “ăn không ngồi rồi” là h́nh ảnh của sự lười biếng được ngụy trang bằng vẻ ngoài sạch sẽ, nhàn nhă. Trong xă hội truyền thống, nơi gia đ́nh là một đơn vị lao động, sự không đóng góp đồng nghĩa với gánh nặng. Đó là lư do các kinh điển như Lễ Kư từng coi việc lười nhác là biểu hiện suy đồi đạo đức.
Kiểu “bạch nhăn lang” – vô ơn và lạnh lùng c̣n nguy hiểm hơn. Họ làm cạn kiệt t́nh cảm của người khác bằng sự coi thường và đ̣i hỏi vô hạn. Thái Căn Đàm từng nhắc rằng, người biết sống là người hiểu lúc nào nên lùi lại khi đă nhận đủ ân nghĩa. Hôn nhân với kẻ vô ơn thường kết thúc trong mệt mỏi và cay đắng.
Đáng sợ không kém là kiểu “bạch liên hoa” – bề ngoài thuần khiết, bên trong đầy tính toán. Họ dùng sự yếu đuối như một công cụ thao túng cảm xúc, biến gia đ́nh thành chiến trường ngầm. Từ rất sớm, Thế Phạm đă cảnh báo về kiểu “mềm mỏng mà khó lường” này.
Cuối cùng là kiểu “trắng như tờ giấy” – không kinh nghiệm sống, không năng lực tự lập. Người xưa từng nói trong Vi Lô Dạ Thoại có một kỹ năng trong tay c̣n quư hơn tích lũy tài sản. Hôn nhân không phải nơi để được nuôi dưỡng măi măi mà là nơi hai người cùng chống chọi với đời sống thực.
“Tứ bạch” v́ thế không phải là sự “trong trắng” mà là sự rỗng tuếch trong năng lực làm người bạn đời.
Trí tuệ hôn nhân vượt thời gian
Câu tục ngữ này ra đời trong xă hội mà hôn nhân gắn chặt với sinh tồn, với ḍng họ và trật tự cộng đồng. V́ thế, tiêu chuẩn lựa chọn bạn đời mang tính thực tế cao, đôi khi khắc nghiệt. Tuy nhiên, nếu gạt bỏ lớp vỏ định kiến giới, ta sẽ thấy một thông điệp xuyên suốt. Hôn nhân là sự kết hợp của hai con người trưởng thành, có trách nhiệm và có năng lực gánh vác.
Tâm lư học hiện đại cũng đi đến kết luận tương tự. Trách nhiệm, ổn định cảm xúc, khả năng đồng cảm và tự chủ là những yếu tố then chốt quyết định mức độ hạnh phúc hôn nhân. “Tam hoa” và “tứ bạch” chỉ là cách nói dân gian cho những đặc điểm tính cách dễ dẫn tới xung đột, đổ vỡ và tổn thương lâu dài.
Trong xă hội hôm nay, nơi t́nh yêu đôi khi bị giản lược thành cảm xúc tức thời và hôn nhân bị chi phối bởi bề nổi như ngoại h́nh, thu nhập hay địa vị, câu tục ngữ cũ giống như một lời nhắc tỉnh táo. Nó không dạy ta soi xét người khác bằng định kiến mà dạy ta nh́n thẳng vào những phẩm chất cốt lơi cần có để sống cùng nhau lâu dài.
Quan trọng hơn, câu nói ấy không chỉ dành cho việc “chọn người”, mà c̣n cho việc tự hoàn thiện bản thân. Trước khi sợ gặp “tam hoa” hay “tứ bạch”, mỗi người cần tự hỏi ḿnh có đang trở thành một trong số đó hay không?
“Nữ không lấy tam hoa, nam không cưới tứ bạch” không phải là công thức hôn nhân, càng không phải khuôn mẫu cứng nhắc. Đó là kết tinh của kinh nghiệm sống, được truyền lại bằng ngôn ngữ giản dị nhưng giàu sức cảnh tỉnh. Trong thời đại nào cũng vậy, hôn nhân chỉ có thể bền vững khi được xây dựng trên nhân cách, trách nhiệm và sự trưởng thành của cả hai phía. Và đó chính là giá trị lâu dài nhất mà câu tục ngữ này để lại.