[therealrtz]

Mùa hè này, Mark Zuckerberg loay hoay để “lôi kéo” một nhà nghiên cứu AI hàng đầu rời OpenAI. Vị CEO Meta đích thân gặp anh ta ở San Francisco và còn thêm một “gia vị” cá nhân: Tự tay mang một hộp súp nhà nấu đến tận nơi thăm hỏi người này.

Những cử chỉ như vậy từ một trong những người giàu nhất thế giới chỉ là phần nổi của tảng băng trước chiến dịch bành trướng lớn nhất sự nghiệp của Zuckerberg: Biến nền tảng mạng xã hội của mình từ kẻ tụt hậu trong AI thành kẻ dẫn đầu.

Trong cuộc lao về phía trước để phát triển thứ anh gọi là “trí tuệ siêu cá nhân” cho hàng tỷ người dùng Instagram, Facebook và WhatsApp, Zuckerberg đã nhanh tay triển khai các mô hình AI tạo sinh và trợ lý AI cho người dùng, hết sức lấy lòng các chính trị gia, đồng thời tung tiền khủng để kéo nhân tài, với các gói đãi ngộ khổng lồ.

Để dọn đường thống trị và tránh thủ tục rườm rà, Zuckerberg còn “làm lành” với Đảng Cộng hòa, vốn đang nổi giận trước cách “kiểm duyệt” trên mạng xã hội bằng cách nới lỏng quy tắc kiểm duyệt nội dung nhằm xoa dịu nỗi sợ bị kiểm duyệt của phe Maga.

Nếu thành công, cú đẩy AI này có thể “siêu nạp” cỗ máy quảng cáo vốn đã trơn tru của Meta, sau khi canh bạc metaverse tốn kém đổ bể và bị phố Wall phản đối.

Trong bối cảnh nhiều “ông lớn” khác (OpenAI, Google, Anthropic) dồn vốn hàng trăm tỷ USD để xây dựng trung tâm dữ liệu và mua chip, Zuckerberg đang cố gắng dùng sức mạnh khổng lồ của Meta để qua mặt đối thủ. Ông tích cực gặp gỡ lãnh đạo các cơ quan quản lý, bay đến Washington để “chăm sóc” người giám sát viễn thông hàng đầu của chính quyền ông Trump, Ajit Pai – người được ông gọi là “bạn, người cố vấn và tri kỷ trong chính sách”. Meta sau đó thuê chính cánh tay phải của Pai, Matthew Berry, làm trưởng bộ phận vận động hành lang ở Mỹ.

Đồng thời, Zuckerberg hợp tác với Robert F. Kennedy Jr. – một trong những đồng minh âm mưu nổi bật của ông Trump để định nghĩa lại thuật toán kiểm duyệt nội dung của Meta. Nhóm của RFK Jr. đã ghé văn phòng Meta nhằm bảo đảm rằng trợ lý AI mới của hãng sẽ “không gắn cờ” hoặc “ẩn” nội dung của những người nói về “các vấn đề lập hiến của Mỹ, tự do ngôn luận hoặc lo ngại về bầu cử”, phát ngôn của chiến dịch RFK Jr. xác nhận.

Mai Lan Tomsen Bukovec – giám đốc điều hành trung tâm dữ liệu và năng lượng của Meta thì “xắn tay” với các thành phố, tiểu bang, liên bang, thậm chí tập đoàn tiện ích, để bảo đảm ưu tiên cấp điện cho các trung tâm dữ liệu “ăn điện như nước” của Meta. Đồng thời, việc xây dựng trung tâm dữ liệu cũng làm dấy lên lo ngại trong cộng đồng về sử dụng nước, ô nhiễm và rủi ro môi trường, điều mà “nhóm năng lượng” đang cố xoa dịu bằng các cam kết năng lượng tái tạo và đầu tư hạ tầng.

Một số chuyên gia cảnh báo, nỗ lực của Meta – nếu thành công – có thể khiến các “chốt chặn” giám sát chống độc quyền hay an toàn bị vô hiệu khi AI bùng nổ. “Các công ty Big Tech đã dùng quyền lực chính trị chưa từng có để lái chính sách theo hướng có lợi”, Zephyr Teachout, giáo sư luật tại Fordham nhận xét. “Chúng ta đang nói về quyền lực tập trung đáng sợ, và sự phụ thuộc của chính phủ vào họ càng khiến điều đó tồi tệ hơn”.

Meta phủ nhận chuyện “thao túng chính sách”, nói rằng họ tham gia đối thoại như mọi doanh nghiệp và “ủng hộ cạnh tranh công bằng” trong AI.

“ĐỔ BÊ TÔNG” CHO AI

Trong 18 tháng qua, Meta đã chi nhiều tỷ USD cho trung tâm dữ liệu mới, hợp đồng điện gió, mặt trời, và đội ngũ vận động hành lang để bảo đảm điện, nước và giấy phép xây dựng. Riêng năm nay, Meta dự kiến chi 44–50 tỷ USD cho hạ tầng, vượt cả ngân sách đầu tư thường niên của nhiều công ty năng lượng hàng đầu. Đầu năm vừa rồi, Zuckerberg cũng tuyên bố “đã tăng tốc đáng kể” năng lực tính toán (compute) sau nhiều tháng “thắt lưng buộc bụng” vì metaverse.

Song song, Meta đẩy mạnh tuyển dụng các “siêu sao” nghiên cứu, phần nhiều là cựu OpenAI với mức lương hậu hĩnh, đồng thời nâng hạng đội vượt trội FAIR thành “Meta Superintelligence Labs” (MSL), giao cho Alexandr Wang (28 tuổi), nhà sáng lập ScaleAI – người Meta chi 14 tỷ USD để thâu tóm 49% cổ phần đứng đầu. MSL tung ra nhiều mô hình mới, lồng ghép vào công cụ tạo ảnh/video trên Instagram, sticker WhatsApp, và trợ lý Meta AI. Meta còn cấp quyền truy cập miễn phí cho các nhà nghiên cứu, tự định vị là “open-ish” để thu hút cộng đồng.

Tuy nhiên, vẫn tồn tại một rủi ro rõ rệt: Tính chính trị của mô hình kiểm duyệt. Sau khi bị chỉ trích “bóp tiếng nói bảo thủ” trong các mùa bầu cử trước, Meta dưới thời ông Trump lại mềm mỏng hơn hẳn: Gỡ nhãn “tin bị kiểm chứng” khỏi nhiều bài, khôi phục tài khoản nhân vật gây tranh cãi, giảm trọng số những nhãn dán cảnh báo. Chiến dịch RFK Jr. tuyên bố đã “đồng sáng tạo” một số nguyên tắc cho AI trợ lý của Meta để tránh “kiểm duyệt nhầm” các luận điểm “nhạy cảm”. Meta nói họ chỉ “tham vấn nhiều bên để giảm thiên kiến” chứ không “điều chỉnh vì chính trị”.

Trong khi đó, Zuckerberg duy trì tình bạn cá nhân với Ajit Pai, thường xuyên trao đổi về “cạnh tranh mạng xã hội và Internet mở”.

LỜI HỨA “XANH”

Các trung tâm dữ liệu AI tiêu thụ điện và nước khổng lồ. Dù Meta công bố 100% dùng bằng năng lượng tái tạo, nhà hoạt động địa phương vẫn lo: Điện gió/mặt trời không phải lúc nào cũng sẵn, còn nước làm mát có thể rút cạn nguồn địa phương. Meta phản hồi rằng họ sẽ dùng công nghệ làm mát kín, tối ưu PUE, tái sử dụng nước, và đầu tư lưới để “trung tính” tác động. Các bang đổi lại được hàng nghìn việc làm xây dựng, thuế, và cam kết hạ tầng.

Chưa kể tới việc, việc lôi kéo các “bộ não” từ OpenAI hoặc Google về MSL có hai mặt: Tăng tốc R&D, nhưng cũng gây sóng ngầm nội bộ, chênh lệch đãi ngộ, và căng thẳng quyền truy cập GPU. Hai cựu nhân viên tiết lộ rằng rằng “GenAI từng rối ren, họp hành miên man không quyết, sau đó tái cấu trúc 4 lần trong 6 tháng để gọn và nhanh hơn”. Về phần mình, Meta nói rằng “biến động là bình thường ở quy mô này” và “đã cải thiện tốc độ phát hành”.

Nhìn từ bên ngoài, giới phân tích chia thành 2 phe. Số người ủng hộ thì nói Meta là công ty hiếm hoi “vừa huấn luyện mô hình hạng biên, vừa triển khai tới hàng tỷ người dùng” – một lợi thế dữ liệu vô song. Nhóm hoài nghi thì lo các khoản capex “hàng núi” sẽ gặp trần tăng trưởng do rủi ro pháp lý, hạ tầng và nhu cầu thực tế.

Nhìn chung, Zuckerberg đang thực hiện ván cược lớn nhất cuộc đời mình: Biến đế chế mạng xã hội thành đế chế AI tiêu dùng. Để làm vậy, ông vừa rót vốn vô hạn cho hạ tầng và nhân tài, vừa dò đúng “thị hiếu” của chính trị và cộng đồng địa phương. Nếu thắng, Meta có thể là cửa ngõ AI cho hàng tỷ người, và máy in tiền quảng cáo sẽ còn… in nhanh hơn. Nếu thua, họ có nguy cơ kẹt giữa núi capex, phản ứng chính trị và cú bẻ lái chiến lược khác.

Hiện tại, ông chủ Meta đã chuẩn bị mọi “đòn bẩy”, từ súp tự nấu để kéo nhân tài, đến điện - nước – đất – giấy phép để dựng nên “trạm phát điện cho trí tuệ số” của thế kỷ 21. Bây giờ, câu hỏi còn lại là: Người dùng có thật sự cần “trí tuệ siêu cá nhân” như Zuckerberg hứa hay không, và xã hội sẽ chấp nhận “giấy phép hoạt động” cho nó tới đâu.

Theo: Financial Times