Người ta nói về một con số như nói về một cơn băo: khoảng 100.000 người gốc Việt có thể bị cuốn vào làn sóng trục xuất mà chính quyền Trump muốn đẩy nhanh. Con số ấy đi từ bản tin ra tới bàn ăn, từ quán phở sang tiệm nail, từ những nhóm chat gia đ́nh cho đến những cuộc gọi lúc nửa đêm.
Hai nhóm người, hai “cánh cửa rủi ro” khác nhau
Nhóm thứ nhất là người Việt không có giấy tờ, ước tính trên 90.000. Họ có thể là người quá hạn visa, nhập cảnh rồi ở lại, hoặc rơi vào t́nh trạng “không giấy tờ” v́ nhiều lư do mà đời sống nhập cư vốn phức tạp hơn một ḍng chữ trên hồ sơ. Đây là nhóm đông, và v́ đông nên nỗi lo lan rất nhanh: chỉ cần một đợt siết, cộng đồng đă cảm giác như cả khu phố bị gọi tên.
Nhóm thứ hai là những người đă có “final order of removal” — tức lệnh trục xuất đă hoàn tất về mặt pháp lư. Tính đến tháng 11/2024, số người bị ICE xếp theo quốc tịch Việt Nam trong nhóm này là khoảng 8.675. Điều khiến câu chuyện trở nên cay đắng là: con số này không đơn giản là “người nhập cư lậu”. Nhiều người trong đó đă sống ở Mỹ rất lâu, từng có quy chế hợp pháp, nhưng rồi một biến cố pháp lư, một hồ sơ bị đẩy đến đoạn kết, và cuộc đời bỗng rơi vào trạng thái “đă có phán quyết”.
8.675 lệnh trục xuất: nỗi đau của những người “đến từ trước 1995”
Điểm khiến cộng đồng chấn động nằm ở một chi tiết: rất nhiều người trong nhóm có lệnh trục xuất là những người đến Mỹ từ trước năm 1995. Nhiều trường hợp là tị nạn sau chiến tranh, sống vài chục năm, dựng lại cuộc đời từ hai bàn tay, có gia đ́nh, có con cái là công dân Mỹ.
Trong một thời gian dài, việc trục xuất nhóm đến trước 1995 từng bị “khựng” v́ ràng buộc thỏa thuận và v́ một thực tế khó nói thẳng: Việt Nam không dễ cấp giấy thông hành. Khi “cửa nhận lại” không mở rộng, dây chuyền trục xuất cũng khó chạy nhanh.
Nhưng cục diện đổi tông khi chính sách siết chặt quay lại. Đáng chú ư, từ tháng 6/2025, các tổ chức pháp lư và vận động cộng đồng ghi nhận ICE đă rút lại cách xử lư “thường thả sau 90 ngày” đối với nhóm người Việt đến trước 1995 có lệnh trục xuất. Điều đó đồng nghĩa: nguy cơ bị giam lâu hơn và bị đưa lên chuyến bay cao hơn — một kiểu áp lực không ồn ào nhưng đủ làm người ta mất ngủ.
“Nút thắt” không phải là ṭa án — mà là giấy thông hành
Trục xuất không chỉ là kư một tờ giấy. Muốn đưa một người lên máy bay, Mỹ cần quốc gia nhận lại xác nhận và cấp giấy tờ.
Và đây là chỗ mọi thứ có thể “tăng tốc”: vào cuối tháng 2/2025, có thông tin cho thấy Việt Nam đă cam kết phản hồi nhanh hơn các yêu cầu trục xuất, xử lư giấy tờ trong khung thời gian ngắn hơn trước, sau khi phía Mỹ gây sức ép bằng các biện pháp kinh tế/visa. Khi “nút thắt giấy tờ” loosen ra, dây chuyền c̣n lại chạy nhanh hơn rất nhiều.
Một chi tiết đáng suy nghĩ: trước đó, nhịp trục xuất người về Việt Nam không phải lúc nào cũng lớn; có giai đoạn cả năm chỉ vài chục trường hợp. Nhưng khi cơ chế giấy tờ thay đổi, nhịp trục xuất có thể khác hẳn — và cái “khác” ấy, cộng đồng thường chỉ cảm nhận rơ khi đă có người bị gọi tên.
V́ sao chính quyền muốn “trục xuất nhanh gọn”?
Với chính quyền Trump, trục xuất không chỉ là chính sách — nó là thông điệp. Thông điệp gửi tới cử tri: “Tôi làm thật.” Thông điệp gửi tới các nước: “Không nhận công dân về th́ sẽ có giá phải trả.” Và thông điệp gửi tới người nhập cư: “Hệ thống không c̣n chậm chạp như trước.”
Khi số người bị giam tăng, khi thủ tục bị đẩy nhanh, và khi cả phương án đưa người sang “nước thứ ba” cũng được đem ra thử nghiệm trong một số vụ việc gây tranh căi, nỗi lo trong cộng đồng gốc Việt không c̣n là chuyện “nghe cho biết” nữa. Nó trở thành cảm giác rất thật: sáng mở mắt ra, điện thoại rung lên, ai đó nhắn vội một câu lạnh sống lưng: “Ông X bị bắt lại rồi.”
Và thế là, giữa nước Mỹ rộng mênh mông, có những phận người bỗng thấy ḿnh đứng trước một cánh cửa vô h́nh: không biết ngày nào nó sẽ mở, và khi mở ra… th́ là để bước tiếp, hay để bị đưa ngược trở về nơi đă rời đi từ mấy chục năm trước.