Trong cộng đồng người Việt hải ngoại, câu chuyện trục xuất chưa bao giờ là chuyện “xa nhà”. Nó nằm ngay trong những hồ sơ cũ kỹ: một lỗi lầm thời trẻ, một bản án đã trả giá xong, một gia đình đã dựng lên, con cái đã lớn… và một dòng chữ lạnh băng trong hệ thống di trú: final order of removal (lệnh trục xuất chung cuộc).
Nhưng dưới chính quyền Trump nhiệm kỳ hai, nhiều thứ đang đổi nhịp. Không ồn ào như một cuộc bố ráp lên TV mỗi tối, mà lặng lẽ như tiếng khóa cửa: mở lại hồ sơ cũ, bắt lại người đã thả, và “đẩy đi” cho kịp chỉ tiêu.
Con số “12.000” và sự thật đáng sợ hơn: lệnh trục xuất đã nằm đó từ lâu
Trên mạng xã hội hay truyền miệng, người ta hay nói “hơn 12.000 người Việt sẽ bị trục xuất”. Con số có thể bị gom lẫn giữa nhiều nhóm (Việt–Lào–Campuchia) , hoặc giữa “có lệnh trục xuất” và “có nguy cơ bị mở lại hồ sơ”.
Điều chắc chắn là: riêng người mang quốc tịch Việt Nam tại Mỹ đã có hơn 8.600 người đang mang lệnh trục xuất theo các thống kê báo chí và giới luật di trú trích dẫn trong những năm gần đây, và rất nhiều trường hợp là người đến Mỹ theo diện tị nạn trước mốc 1995.
Và khi một chính quyền quyết tâm “đẩy nhanh trục xuất”, thứ nguy hiểm nhất không phải là… con số. Mà là cơ chế.
Vì sao đến Mỹ trước 1995 từng “tưởng an toàn”, nhưng giờ lại thành nhóm bị nhắm tới?
Có một mốc thời gian ám ảnh: 12/7/1995 – ngày Mỹ và Việt Nam tái lập quan hệ ngoại giao. Trong thỏa thuận hồi 2008 về hồi hương, có đoạn nêu rõ nhóm đến Mỹ trước mốc này vốn không thuộc diện bị trả về theo tinh thần thỏa thuận.
Nhiều gia đình vì thế sống với một niềm tin: dù có lệnh trục xuất, Việt Nam không cấp giấy thông hành, Mỹ khó đưa đi, cùng lắm là ký giấy trình diện định kỳ.
Nhưng rồi có một cú bẻ lái: Bản ghi nhớ/thoả thuận năm 2020 tạo quy trình để trục xuất cả nhóm “pre-95” (đến trước 1995).
Và đến năm 2025, các tổ chức pháp lý cộng đồng ghi nhận ICE thay đổi cách hiểu/cách làm, thậm chí có động thái rút lại chính sách coi nhóm “pre-95” là “khó trục xuất trong tương lai gần” – điều này kéo theo nguy cơ bị giam lại và trục xuất cao hơn.
Nói cách khác: cái “phanh” từng giữ người lại hàng chục năm đã bị nới.
Vì sao Trump muốn “trục xuất nhanh-gọn”: đòn bẩy nằm ở… nước nhận người
Muốn trục xuất, Mỹ cần một thứ rất thực dụng: giấy tờ đi lại do nước gốc cấp. Khi nước gốc chần chừ hoặc từ chối, Mỹ thường dùng đòn bẩy ngoại giao–hành chính.
Một công cụ nổi tiếng là visa sanctions đối với “recalcitrant countries” (các nước bị cho là không hợp tác nhận công dân bị trục xuất) theo INA 243(d): hạn chế/siết visa như một lời nhắc “hãy nhận người về”.
Với Việt Nam, Reuters tường thuật rằng Hà Nội đã đồng ý tăng tốc: phản hồi yêu cầu trục xuất trong khoảng 30 ngày, và đã có đợt cấp giấy tờ cho một số trường hợp trong giai đoạn đầu nhiệm kỳ hai của Trump, trong bối cảnh Mỹ nêu khả năng dùng thuế quan và chế tài visa làm sức ép.
Khi “nút thắt giấy thông hành” được nới, cỗ máy trục xuất mới chạy được tốc độ cao. Và lúc đó, những hồ sơ cũ kỹ bỗng biến thành vé một chiều.
“Tiền án” và di trú Mỹ: vì sao chuyện cũ vẫn đòi nợ?
Nhiều người gốc Việt đến Mỹ khi còn nhỏ, lớn lên trong xóm nghèo, vấp vào băng nhóm, ma túy, trộm cắp… trả án xong thì làm lại cuộc đời. Nhưng luật di trú Mỹ, nhất là sau các thay đổi lớn từ thập niên 1990s, có thể coi một số tội danh là căn cứ trục xuất — đôi khi không cần tội mới, chỉ cần tội cũ + lệnh cũ.
Bởi vậy, “trục xuất nhanh-gọn” thường không phải là đi săn hồ sơ mới, mà là lôi hồ sơ đã có sẵn trong hệ thống ra thi hành. Và khi ICE chủ động tái giam giữ những người từng được thả vì “khó trục xuất”, nhịp sống của cả gia đình có thể gãy rụng chỉ sau một cuộc hẹn trình diện.
Trường hợp Melissa Tran: dấu hiệu Việt Nam đang nhận người nhiều hơn?
Một ví dụ gây chấn động cộng đồng là Melissa Tran, người sang Mỹ từ năm 1993, bị ICE giam rồi vẫn đối diện trục xuất, và sau cùng đã bị đưa về Việt Nam (báo Mỹ đưa tin cuối năm 2025). Trường hợp này được nhắc nhiều vì nó cho thấy: cánh cửa “không nhận người” không còn khép chặt như trước.
Mỹ có nhiều tầng công cụ (siết visa theo 243(d), gây sức ép kinh tế, hoặc các tuyên bố hạn chế nhập cảnh với nước khác vì lý do sàng lọc an ninh). Việt Nam có thể đang chọn cách hợp tác hồi hương để tránh bị gắn nhãn “bất hợp tác” và tránh các gói sức ép nặng tay hơn.