Khoảnh khắc cô đơn tại Hạ viện ngày 6/1
Một năm sau vụ những người ủng hộ Donald Trump tấn công Điện Capitol ngày 6/1/2021, cựu Phó Tổng thống Dick Cheney đã xuất hiện trên sàn Hạ viện cùng con gái ông – Dân biểu Wyoming Liz Cheney – để tưởng niệm biến cố. Hai cha con Cheney được Chủ tịch Hạ viện khi đó là Nancy Pelosi chào đón nồng nhiệt. Nhưng khi họ ngồi xuống phía dành cho đảng Cộng hòa, họ nhận ra một điều lạnh lẽo: họ là những người Cộng hòa duy nhất có mặt. Dick Cheney nói với con gái rằng ông “biết đảng đang đổi khác, nhưng tận mắt nhìn thấy thế này thì quá rõ ràng”. Đó là hình ảnh thu nhỏ của cú dịch chuyển địa chấn trong đảng Cộng hòa thời Trump.
Từ “diều hâu Iraq” đến người chống Trump công khai
Dick Cheney (84 tuổi, vừa qua đời tối thứ Hai) sẽ được lịch sử nhớ tới như một trong những phó tổng thống quyền lực và gây tranh cãi nhất trong lịch sử Mỹ. Ông là kiến trúc sư của “cuộc chiến chống khủng bố” sau 11/9, ủng hộ chiến tranh Iraq 2003, và bị nhiều người gọi là “Darth Vader” vì lập trường cứng rắn về thẩm vấn tù nhân. Nhưng con gái ông, Liz Cheney, muốn công chúng nhớ thêm một điều khác: Cha bà là một trong số rất ít lãnh đạo Cộng hòa dám công khai chống lại Donald Trump. Trong quảng cáo vận động cho Liz năm 2022, Dick Cheney gọi Trump là “kẻ hèn nhát” và là “mối đe dọa đối với nền cộng hòa”.
“Cha dạy tôi phải dám giữ niềm tin của mình”
Liz Cheney kể rằng cha bà luôn dạy: chính trị chỉ có ý nghĩa khi anh dám trả giá cho điều mình tin là đúng. Chính vì thế bà bỏ phiếu luận tội Trump sau 6/1, chấp nhận trở thành “kẻ ngoài lề” trong chính đảng của mình và sau đó mất luôn ghế ở Hạ viện. Bà nói: “Cha tôi nuôi dạy tôi để tôi có can đảm sống với niềm tin của mình.”
Cú rẽ của đảng Cộng hòa và sự thất vọng của Cheney
Khi được hỏi về việc giới lãnh đạo Cộng hòa nhanh chóng quay lại ủng hộ Trump sau nỗ lực lật ngược bầu cử 2020, Dick Cheney đáp gọn: “Đó không phải kiểu lãnh đạo tôi từng biết khi làm việc ở đây 10 năm.” Với ông, 6/1 không chỉ là một cuộc bạo loạn, mà là dấu hiệu đảng đã chấp nhận đi theo một nhân vật đặt quyền lực lên trên Hiến pháp.
Cha – con và nhiệm vụ: bảo vệ nền cộng hòa
Những ngày đầu năm 2021, khi Liz Cheney rời nhà cha mẹ để trở lại Quốc hội, Dick Cheney dặn: “Bảo vệ nền cộng hòa đi, con gái.” – “Con sẽ làm, bố. Luôn luôn.” Sau đó, Liz tham gia Ủy ban điều tra vụ 6/1 của Hạ viện theo lời mời của Pelosi, trở thành tiếng nói Cộng hòa hiếm hoi vạch rõ vai trò của Trump trong việc kích động đám đông. Mỗi bước đi đó, bà nói, đều có sự ủng hộ trọn vẹn của cha mình.
Tuyên bố gây sốc: Ủng hộ Kamala Harris
Đỉnh điểm của việc “đặt nước Mỹ lên trên đảng phái” là khi cả Liz Cheney và sau đó chính Dick Cheney tuyên bố ủng hộ Phó Tổng thống Kamala Harris trong cuộc bầu cử 2024 – thời điểm Trump đã giành xong đề cử Cộng hòa và Tổng thống Joe Biden rút lui. Trong tuyên bố, Dick Cheney nói: “Mỗi công dân đều có nghĩa vụ đặt đất nước lên trên phe phái để bảo vệ Hiến pháp. Đó là lý do tôi sẽ bỏ phiếu cho Kamala Harris.” Một phó tổng thống Cộng hòa kỳ cựu, từng phục vụ dưới thời George W. Bush, chuyển sang ủng hộ ứng viên Dân chủ – đó là thông điệp mạnh mẽ nhất về mức độ ông coi Trump là mối đe dọa thế nào.
Di sản chính trị dài hơi
Trước khi trở thành “cánh tay phải” quyền lực của Tổng thống Bush con, Dick Cheney đã có một hành trình chính trị ấn tượng: chàng trai trẻ bị cuốn hút bởi bài diễn văn của John F. Kennedy năm 1963, lên Washington làm việc; sau đó là Chánh văn phòng Nhà Trắng trẻ nhất lịch sử dưới thời Tổng thống Gerald Ford; rồi nghị sĩ Wyoming; rồi Bộ trưởng Quốc phòng dưới thời George H. W. Bush, người giám sát chiến dịch Bão táp Sa mạc. Năm 2000, Cheney được giao nhiệm vụ tìm ứng viên phó tổng thống cho Bush – và cuối cùng chính ông nhận luôn vị trí đó để mang kinh nghiệm an ninh – quốc phòng vào Nhà Trắng.
“Không hối tiếc” và sự nhất quán hiếm có
Bị chỉ trích gay gắt về Iraq và về các biện pháp “thẩm vấn tăng cường”, Cheney vẫn luôn nói ông “không hối tiếc” và “đó là điều đúng phải làm”. Trong mắt con gái, chính sự nhất quán ấy – dù đôi khi cứng rắn đến mức gây tranh cãi – đã tạo nên hình mẫu: làm điều anh cho là đúng, kể cả khi bị chửi, kể cả khi mất ghế.
Đối đầu Trump đến cùng
Khi Liz Cheney ra tranh cử lại ở Wyoming năm 2022, Trump vận động hết cỡ để đánh bại bà, gọi bà là “RINO” (Cộng hòa chỉ trên danh nghĩa). Đáp lại, Dick Cheney xuất hiện trong clip vận động, nhìn thẳng ống kính và nói về Trump: “Hắn là kẻ hèn nhát. Một người đàn ông thực sự sẽ không nói dối những người ủng hộ mình.” Nhưng cuộc bỏ phiếu vẫn loại Liz – đổi lại, bà giữ được điều bà coi là quan trọng nhất: lời thề bảo vệ Hiến pháp.
Khi “Darth Vader” thành biểu tượng của lòng trung thành với Hiến pháp
Trong gia đình Cheney, biệt danh “Darth Vader” chỉ là chuyện hài nội bộ. Liz Cheney nói: “Ông ấy thực ra là người rất khác hình ảnh công chúng. Vì thế cái hình tượng Darth Vader khiến cả nhà cười mãi.” Nhưng lịch sử rồi sẽ nhớ một chi tiết quan trọng hơn: ở tuổi xế chiều, Dick Cheney là một trong số cực ít nhân vật Cộng hòa cấp cao dám nói thẳng Trump là mối đe dọa số 1 đối với nền cộng hòa. Ông chọn đất nước thay vì đảng, và cổ vũ con gái làm điều tương tự.
Lời tạm biệt một thế hệ Cộng hòa cũ
Cái chết của Dick Cheney khép lại một chương dài của đảng Cộng hòa hậu Chiến tranh Lạnh – thời kỳ tin vào sức mạnh Mỹ, vào vai trò toàn cầu của Washington, và vào việc tôn trọng nghiêm ngặt thủ tục dân chủ. Trong những năm cuối đời, Cheney đã chứng kiến đảng mình đi chệch hướng ấy – và ông chọn cách đứng sang một bên, nhưng không im lặng. Chính lựa chọn ấy, hơn cả những cuộc chiến ông từng tham gia hoạch định, mới là di sản chính trị khó phai nhất của ông.