Động thái bất ngờ: Dừng toàn bộ đàm phán với Canada
Tối Thứ Năm, Tổng thống Donald Trump tuyên bố chấm dứt mọi đàm phán thương mại với Canada, làm rung chuyển quan hệ kinh tế then chốt giữa Mỹ và đối tác thương mại lớn thứ hai. Lư do trực tiếp: một quảng cáo do chính quyền tỉnh Ontario phát hành, sử dụng âm thanh bài phát biểu năm 1987 của cựu Tổng thống Ronald Reagan để chỉ trích thuế quan. Trump gọi đây là quảng cáo “FAKE”, cáo buộc “can thiệp” vào phán quyết của Tối cao Pháp viện và khẳng định thuế quan là thiết yếu cho kinh tế và an ninh quốc gia Mỹ.
Tranh căi quanh di sản Reagan
Sau khi quảng cáo phát sóng, Ronald Reagan Presidential Foundation nói nội dung đă “làm sai lệch” bài phát biểu và Ontario không xin phép. Phía thư viện đăng lại bản đầy đủ trong đó Reagan giải thích v́ sao phản đối thuế quan, nhấn mạnh hàng triệu việc làm Mỹ gắn với xuất–nhập khẩu. Ontario kèm khuyến cáo rằng quảng cáo không được thư viện/phoundation phê chuẩn.
Bối cảnh: Căng thẳng leo thang suốt nhiệm kỳ thứ hai
Quan hệ Mỹ–Canada nhiều lần chạm điểm sôi bởi các thuế suất cao lên ô tô, thép, nhôm, gỗ, năng lượng—những trụ cột xuất khẩu của Canada trong khuôn khổ USMCA (đến hạn rà soát bắt buộc vào năm tới). Năm ngoái, Mỹ nhập khẩu 411,9 tỷ USD hàng hóa từ Canada. Tại Canada, thất nghiệp đă lên mức cao nhất trong 9 năm.
Tháng 10/16: Thủ hiến Ontario Doug Ford đăng quảng cáo, kêu gọi chống thuế quan Mỹ.
Đầu tháng này: Thủ tướng Mark Carney gặp Trump tại Pḥng Bầu dục, đôi bên giao việc cho đoàn đàm phán “chốt nhanh” các gói thép–nhôm–năng lượng; không khí ấm lên ngắn ngủi.
Đêm nay: Trump đăng Truth Social, tuyên bố chấm dứt đàm phán “dựa trên hành vi nghiêm trọng” của phía Canada.
Phản ứng và toan tính của Ottawa
Văn pḥng Thủ tướng Mark Carney và Bộ trưởng thương mại Dominic LeBlanc được liên hệ b́nh luận. Trước đó, Carney chủ trương đa dạng hóa thương mại, đặt mục tiêu gấp đôi xuất khẩu ngoài thị trường Mỹ trong thập kỷ tới, coi đây là “nhiệm vụ cốt lơi để giảm phụ thuộc một đối tác”.
Hệ quả trước mắt: Chuỗi cung ứng Bắc Mỹ chịu rủi ro lớn
Giới chuyên gia cảnh báo đây là “điều tệ nhất lúc này”: chuỗi cung ứng Bắc Mỹ cần ổn định khi Mỹ vẫn c̣n va chạm với Trung Quốc. Nguy cơ:
USMCA bước vào kỳ rà soát trong bối cảnh đàm phán đ́nh chỉ.
Giá năng lượng – điện có thể biến động nếu Ontario nâng cấp đe dọa hạn chế xuất điện sang Mỹ (từng nêu rồi rút).
Ngành ô tô, thép, nhôm, gỗ mềm đối mặt chi phí và độ trễ logistics tăng.
Tâm lư tiêu dùng: kịch bản tẩy chay hàng hóa lẫn nhau có thể quay lại, ảnh hưởng bán lẻ biên giới.
V́ sao một quảng cáo có thể “kích nổ”?
Chính trị biểu tượng: Reagan là “biểu tượng tự do thương mại” của đảng Cộng ḥa; việc Canada “mượn” tiếng nói Reagan để phản đối thuế quan của Trump chạm vào điểm nhạy cảm.
Pháp lư & truyền thông: tranh luận “sử dụng hợp lư” vs. “trích dẫn gây hiểu lầm” đẩy câu chuyện thành khủng hoảng h́nh ảnh, tạo cớ cho đ̣n cứng trong thương mại.
Đ̣n bẩy đàm phán: tuyên bố dừng có thể là thế mặc cả trước kỳ rà soát USMCA.
Ba kịch bản 90 ngày tới
Hạ nhiệt có điều kiện: Hai bên hạ giọng; Canada rút/điều chỉnh quảng cáo; đàm phán mở lại từng phần (thép–nhôm–năng lượng).
Đông cứng kéo dài: Thuế quan hiện hữu duy tŕ/nâng cấp; doanh nghiệp tích trữ hàng, chi phí tăng.
Leo thang đối xứng: Ottawa áp đối biện; Washington mở rộng thuế; USMCA review căng thẳng, rủi ro đứt găy chuỗi cung ứng.
Góc nh́n thực dụng cho doanh nghiệp Việt–Bắc Mỹ
Đa điểm đích: tránh phụ thuộc một thị trường, phân tán đơn hàng giữa Mỹ–Canada–Mexico/EU.
Tái cấu trúc C/O: chuẩn bị quy tắc xuất xứ USMCA/Most-Favored-Nation để linh hoạt khi chính sách đổi.
Hedge rủi ro: xem xét bảo hiểm tỷ giá, giá hàng hóa và hợp đồng điều chỉnh giá theo thuế.
Theo dơi pháp lư: bám sát tiêu chuẩn thép–nhôm–ô tô “nội khối” để không đứt ưu đăi.
Từ một quảng cáo tranh luận di sản Reagan, hồ sơ thuế quan Mỹ–Canada lại quay về điểm đóng băng. Bắc Mỹ—khối sản xuất–năng lượng–logistics gắn chặt—đứng trước một tṛ chơi gà rừng mới. Dù đây có thể chỉ là đ̣n ép đàm phán, doanh nghiệp đôi bên nên kích hoạt kịch bản pḥng thủ, bởi trong thương mại quốc tế, tuyên bố trên mạng xă hội đôi khi cũng đủ đẩy chuỗi cung ứng trượt bánh.