Vụ tấn công và diễn biến mới: lần đầu có người sống sót bị giam giữ
Quân đội Mỹ đang giữ hai người sống sót trên một tàu Hải quân sau cuộc tấn công hôm thứ Năm nhằm vào một “tàu ma tuư” ở vùng Caribe, theo ba quan chức Mỹ. Tổng thống Donald Trump xác nhận vụ tấn công vào thứ Sáu. Đây là đ̣n đánh được biết đến thứ sáu trong chiến dịch nhắm vào các tàu nghi buôn ma tuư, nhưng lần đầu tiên không tiêu diệt toàn bộ người trên tàu — làm nảy sinh thế kẹt pháp lư và chính sách về việc giam giữ.
Bối cảnh chiến dịch: áp lực lên Maduro và ḍng ma tuư vào Mỹ
Mỹ đă triển khai nhiều khí tài quân sự đến Caribe, vừa nhằm giảm ḍng ma tuư vào lănh thổ Mỹ, vừa tăng sức ép lên Tổng thống Venezuela Nicolás Maduro. Tuy nhiên, việc xuất hiện người sống sót bị giam giữ đánh dấu bước ngoặt: lần đầu chiến dịch quân sự này kéo theo bài toán “giữ ai, ở đâu, theo cơ sở pháp lư nào”.
Phát biểu của Tổng thống Trump
Tại Nhà Trắng, khi được hỏi về số phận các nạn nhân sống sót, ông Trump không nói về t́nh trạng giam giữ mà nhấn mạnh lực lượng Mỹ đă “tấn công một chiếc tàu ngầm — tàu ngầm chở đầy ma tuư, chế tạo riêng cho việc vận chuyển số lượng khổng lồ.” Ông nói thêm: “Đây không phải một nhóm người vô tội… Tôi không biết mấy ai có tàu ngầm.” Tổng thống trước đó cũng xác nhận đă uỷ quyền cho CIA tiến hành hành động bí mật tại Venezuela và cảnh báo mạnh với ông Maduro rằng “He doesn’t want to f* around with the US**.”
Phát ngôn và thông tin chính thức
Bộ Tư lệnh Miền Nam (USSOUTHCOM), phụ trách khu vực, chuyển câu hỏi liên quan vụ tấn công và t́nh trạng hai người sống sót về Nhà Trắng.
Tính hợp pháp bị chất vấn: “chiến tranh” với narco-terrorists?
Chính sách tấn công các mục tiêu bị cáo buộc buôn ma tuư ở Caribe đang bị đặt dấu hỏi về cơ sở pháp lư. Ngoại trưởng Marco Rubio — người được xem là kiến trúc sư chính của chính sách — lập luận Mỹ có quyền “tuyên chiến” với narco-terrorists, sau khi chính quyền xếp một số băng đảng và cartel ở Mỹ Latin vào danh sách tổ chức khủng bố nước ngoài. Truyền thống trước đây coi buôn ma tuư là tội phạm, do Tuần Duyên Mỹ (USCG) chặn bắt trên biển và khởi tố h́nh sự theo thủ tục tố tụng đầy đủ, chứ không phải mục tiêu tiêu diệt theo logic chiến tranh.
Thế kẹt mới: quân đội có quyền giam giữ không?
Việc hai nghi can sống sót bị Hải quân Mỹ giữ đă mở ra tranh căi mới: quân đội dựa vào thẩm quyền nào để giam họ? Theo góc nh́n của một số chuyên gia luật (trong đó có Brian Finucane, cựu luật sư Bộ Ngoại giao chuyên về quyền lực chiến tranh), chính quyền lập luận Tổng thống có thẩm quyền rộng theo Điều II Hiến pháp để ra lệnh tấn công “narco-terrorists”, nhưng các nghị sĩ lưỡng đảng đă chất vấn luận thuyết này. Quốc hội — cơ quan có quyền tuyên chiến theo Điều I — chưa từng uỷ quyền xung đột vũ trang với các băng nhóm ma tuư.
Tiền lệ thời Bush và khoảng trống phán quyết
Chính quyền Bush từng nêu quan điểm có thể chỉ dựa vào Điều II cho thẩm quyền giam giữ quân sự, song Tối cao Pháp viện chưa bao giờ ra phán quyết cuối cùng về tính hợp pháp. Khi đó, Nhà Trắng dựa thêm vào Nghị quyết 2001 cho phép chiến tranh chống al-Qaeda để giam giữ. Hiện chưa có văn bản tương tự áp dụng cho các cartel ma tuư.
Habeas corpus: cánh cửa toà án có thể buộc lộ “lư lẽ mật”?
Hai người bị giữ có thể nộp đơn habeas corpus yêu cầu toà xem xét tính hợp pháp của việc giam giữ — con đường từng được nhiều người bị giam giữ sử dụng. Một vụ kiện như vậy có thể buộc chính quyền công bố thêm về lư lẽ pháp lư bí mật biện minh cho các cuộc tấn công và việc giam người.
Các kịch bản xử lư trước mắt
– Bàn giao tố tụng h́nh sự: chuyển sang Tuần Duyên/Bộ Tư pháp để truy tố theo luật ma tuư và hàng hải.
– Tiếp tục giam giữ quân sự: đỡ “vướng” tố tụng ngay lập tức nhưng rủi ro pháp lư cao, dễ bị kiện.
– Bàn giao cho quốc gia thứ ba/nguồn gốc: phụ thuộc quan hệ ngoại giao, song vẫn phải đáp ứng chuẩn mực nhân quyền và thủ tục pháp lư.
Mỗi phương án đều đánh đổi giữa hiệu quả răn đe, tính hợp pháp và rủi ro tiền lệ.
Ư nghĩa lớn hơn cho khu vực Caribe và Venezuela
Việc nâng cấp chiến dịch từ đánh ch́m mục tiêu sang giam giữ người cho thấy cuộc chơi pháp lư đang dịch chuyển. Nó cũng là tín hiệu ép buộc đối với Caracas, song có thể kéo theo tranh chấp pháp lư kéo dài trong nước Mỹ — nơi quyền tuyên chiến thuộc về Quốc hội và các toà án có thể yêu cầu minh bạch hơn.
Chiến dịch bước vào “vùng xám” pháp lư
Hai người sống sót bị giam giữ trên tàu Hải quân đă đưa chiến dịch chống “tàu ma tuư” của Mỹ vào vùng xám pháp lư: giữa logic chiến tranh và tố tụng h́nh sự. Trong lúc Nhà Trắng tiếp tục khẳng định lập trường cứng rắn, câu hỏi giam giữ dựa trên thẩm quyền nào và ai sẽ phán quyết vẫn c̣n bỏ ngỏ — với khả năng toà án sẽ là nơi xác định ranh giới cho các đ̣n đánh kế tiếp ở Caribe.