Một nghiên cứu địa khảo cổ quy mô lớn vừa hé lộ nguồn gốc hình thành của quần thể đền Karnak – di tích linh thiêng bậc nhất của Ai Cập cổ đại – và cho thấy vị trí của ngôi đền có thể liên quan trực tiếp đến thần thoại sáng thế của người Ai Cập.
Đền Karnak. Ảnh: kenzly.com
Công trình do các nhà khoa học Đại học Southampton (Anh) và Đại học Uppsala (Thụy Điển) chủ trì, công bố trên tạp chí Antiquity ngày 6/10, đã tái hiện quá trình biến đổi của khu vực đền Karnak trong suốt 3.000 năm. Bằng cách phân tích 61 lõi trầm tích cùng hàng chục nghìn mảnh gốm thu thập trong và xung quanh khu đền, nhóm nghiên cứu đã xác định được cách cảnh quan sông ngòi định hình và mở rộng khu thánh địa này qua các thời kỳ.
Từ đảo nhỏ giữa dòng Nile đến trung tâm tôn giáo huy hoàng
Theo tiến sĩ Ben Pennington, đồng tác giả chính của nghiên cứu, khu vực đặt đền Karnak ban đầu là một đảo nổi hình thành giữa hai nhánh sông Nile cổ. Các kênh sông cắt sâu về phía Tây và Đông đã tạo nên vùng đất cao – nền tảng đầu tiên cho việc cư trú và xây dựng đền.
Dữ liệu trầm tích cho thấy trước khoảng năm 2.520 trước Công nguyên, khu vực này thường xuyên bị ngập do lũ, chưa thể sinh sống lâu dài. Dấu tích gốm sứ cho thấy việc định cư và khởi dựng công trình chỉ bắt đầu từ thời Cổ Vương quốc (khoảng 2.300–1.980 TCN).
Tiến sĩ Kristian Strutt (Đại học Southampton) cho biết: “Tuổi của đền Karnak lâu nay vẫn là chủ đề tranh luận, nhưng các bằng chứng mới đã giúp xác định rõ mốc sớm nhất của quá trình cư trú và xây dựng”.
Qua nhiều thế kỷ, các dòng sông hai bên dần đổi hướng và bồi đắp, tạo thêm không gian để khu đền mở rộng. Bất ngờ lớn là nhánh sông phía đông – vốn chỉ được giả định trước đây – hóa ra rõ ràng và rộng hơn nhánh phía Tây từng được chú ý nhiều hơn. “Chính các dòng chảy này đã định hình hướng phát triển của đền, khi người Ai Cập cổ tận dụng các vùng sông cũ đã bồi lấp để dựng công trình mới,” nhà nghiên cứu Dominic Barker nói thêm.
Liên hệ với thần thoại sáng thế
Phát hiện này cũng hé lộ mối liên hệ đáng chú ý giữa vị trí của đền với thần thoại sáng thế của người Ai Cập. Theo các văn bản thời Cổ Vương quốc, thần sáng tạo xuất hiện dưới dạng gò đất nhô lên từ “hồ nguyên thủy” – biểu tượng của sự khai sinh vũ trụ.
“Khu đảo nơi dựng đền Karnak là vùng đất cao duy nhất bao quanh bởi nước trong khu vực. Thật hấp dẫn khi nghĩ rằng tầng lớp quý tộc Thebes đã chọn nơi này làm chỗ ở của vị thần Ra-Amun, vì nó phản chiếu hoàn hảo hình ảnh ‘gò sáng thế’ nổi lên từ nước hỗn mang,” tiến sĩ Pennington nhận định.
Đến thời Trung Vương quốc (khoảng 1.980–1.760 TCN), ý niệm này càng được củng cố: đền được xây dựng trên vùng đất từng nổi dần lên khi nước lũ rút – một hình ảnh sống động của “mảnh đất đầu tiên” trỗi dậy từ biển hỗn độn.
Nhóm nghiên cứu hiện tiếp tục khảo sát toàn bộ đồng bằng ngập lũ quanh Luxor để tìm hiểu cách cảnh quan và thủy văn đã góp phần hình thành trung tâm tôn giáo cổ Thebes.