Ngày 19.4.2025: Đại úy điêu khắc gia Nguyễn Thanh Thu, tác giả bức tượng Thương Tiếc, hiện đang phải nằm trong phòng cách ly của bệnh Hoàn Mỹ, để được chăm sóc đặc biệt - khi ông bị bệnh loét bao tử, suy thận và viêm phổi.
Được biết ông Nguyễn Thanh Thu sinh năm 1934 (91 tuổi), đến Mỹ theo diện H.O, nhưng sau 10 năm đã từ California trở về Việt Nam, sống với con cái tại Gò Vấp cho đến nay.
Giấc mơ lớn nhất mà điêu khắc gia Nguyễn Thanh Thu hằng mong ước, là phục dựng lại được bức tượng Thương Tiếc (theo đúng bản cũ) tại bất cứ nơi nào trên thế giới. Nhưng nay có lẽ ông sẽ phải ngậm ngùi đưa nỗi niềm ấy theo mình xuống huyệt mộ!
Vào khoảng năm 1977, 1978 anh Nguyễn thanh Thu bị đi tù " cải tạo " tại một trại lính của Viêt Nam Cộng Hòa ( cũ ) mà người Sài Gòn quen gọi tên là Thành ông năm, có người gọi là " thành quan năm ".
Thời Pháp thuộc người Việt nam gọi Thiếu úy Pháp là ông một hay quan một,. Trung úy là ông hai hay quan hai . Đại úy là ông ba hay quan ba. Vậy thì ông năm hay quan năm là trung tá. Trại lính này thời Pháp chắc là phải có một cái tên Pháp, tên tây nhưng người Việt ( phó thường dân nam bộ ) lại đặt tên cho nó là thành ông năm. Chắc trại này nằm dưới quyền của một trung tá người tây. Ông quan năm này tên là gì ? Ông trung tá này là ai ?! Cho đến năm 1975 trại lính này thuộc quyền của Liên đoàn 5 Công binh Kiến tạo. Công binh Kiến tạo là đơn vị xây dựng các cơ sở , các tòa nhà v.v. Việt cộng chiếm đơn vị này tái đặt tên cho nó là Hòm thư 7590 L 19 T..... và các tiểu đơn vị được gọi là T. Thí dụ Hòm thư 7590 L 19 T5 là tiểu đoàn tù nằm gần một bãi cát .
SAU 50 NĂM IM TIẾNG SÚNG, CHỈ CÒN TIẾNG KHÓC THẦM…
Uyên Nguyên
Trong một không gian thinh lặng, “Thương Tiếc” hiện ra không như một hình khối bất động, mà như một tiếng thở dài đã hóa đá – tiếng thở dài của một người lính đã đi qua chiến tranh. Không bằng vẻ kiêu hùng mà với ánh mắt nhìn xa xăm, tâm tư trĩu nặng của một thời loạn không thể nguôi quên.
Tác phẩm của điêu khắc gia Nguyễn Thanh Thu vừa là biểu tượng của người lính, vừa là hiện thân của một thời đại, một khúc ngoặc định mệnh trong lịch sử dân tộc.
Người lính không đứng trong tư thế chiến đấu, không hô vang khẩu hiệu mà ngồi lặng trên một phiến đá, tay đặt hờ lên vũ khí như đang vấn lại một câu hỏi không ai trả lời: “Chúng ta mất gì, và còn lại gì?”
Từng đường nét trên gương mặt như chạm từ ký ức – chứa đựng một nỗi buồn kiêu hãnh. Chiếc nón sắt không còn là vật che chở mà trở thành một bóng mờ đè nặng ký ức. Bàn tay rắn chắc không còn siết chặt vũ khí, mà đang buông thõng giữa hai đầu gối, như thể đang ôm lấy một nỗi mất mát không tên.
Đây chỉ là một phiên bản khác của “Thương Tiếc”. Còn bức tượng nguyên thủy đã bị lật đổ vào những ngày tháng Tư, 1975, theo định mệnh quê hương và số phận của một thành phố đã mất tên. Tác giả của nó – người nghệ sĩ từng tạc nỗi đau vào đá – đã gánh lấy tù tội và giờ đây, đang thở những hơi dốc cuối đời trên giường bệnh.
Với ông, có lẽ lúc này không còn gì để sợ mất. Nhưng cái chúng ta còn giữ được là gì? Vẫn còn là một câu hỏi. Phải chăng, mỗi chúng ta là một phiên bản khác của “Thương Tiếc” – sau 50 năm im tiếng súng, chỉ còn tiếng khóc thầm.
Không hô hào, không bi lụy, không lên án cũng không cầu xin, “Thương Tiếc” là một lời tưởng niệm trong im lặng. Im lặng để lắng nghe tiếng bước chân đồng đội không về. Im lặng để nhận diện từng khuôn mặt đã rơi vào vô danh. Im lặng để trái tim người xem tự thốt lên những câu hỏi về giá trị của sự hy sinh, về chiều sâu của khổ đau và về cái đẹp đau đớn của sự thua cuộc mà vẫn giữ nhân tính.
Trong khối đá rắn đó, Nguyễn Thanh Thu đã gửi vào không chỉ kỹ thuật điêu khắc, mà cả linh hồn của một thế hệ. Một linh hồn không muốn lãng quên, cũng không dám quên. Một linh hồn cúi đầu trước bi thương, nhưng ngẩng lên bằng nhân phẩm.
Bức tượng này, vì thế, không để chiêm ngưỡng, mà dành để chúng ta cúi đầu!
Tác giả: Uyên Nguyên