Những khoản
vay "rẻ trước – đắt sau"?
Trong nhiều năm qua, Việt Nam đã ký kết hàng loạt hiệp định vay vốn ưu đãi từ Trung Quốc để thực hiện các dự án hạ tầng lớn, đặc biệt là các tuyến đường sắt, quốc lộ, khu kinh tế cửa khẩu… Tuy nhiên, vấn đề nảy sinh là: trong khi phần lớn các tuyến đường này lại phục vụ trực tiếp cho hoạt động giao thương, vận chuyển hàng hóa từ Trung Quốc vào Việt Nam, thì khoản nợ phải trả lại thuộc về phía Việt Nam – tức là người dân Việt Nam là bên “gánh gồng” chi phí.
Một ví dụ điển hình là tuyến đường sắt Cát Linh – Hà Đông tại Hà Nội. Được xây dựng bằng vốn vay ODA từ Trung Quốc, dự án này đội vốn từ 552 triệu USD lên hơn 868 triệu USD, trong đó phần lớn là vốn vay từ Trung Quốc. Dù sau nhiều năm trì hoãn, dự án cũng đã vận hành, nhưng hiệu quả kinh tế vẫn là một dấu hỏi lớn.
Đường cho ai sử dụng – lợi ích rơi vào tay ai?
Ở các khu vực biên giới phía Bắc, nhiều tuyến đường được đầu tư hiện đại, rộng rãi bằng vốn vay Trung Quốc, nhằm mục tiêu “kết nối giao thương xuyên biên giới”. Trên thực tế, phần lớn hàng hóa lưu thông trên những tuyến này lại là hàng Trung Quốc xuất khẩu vào Việt Nam hoặc vận chuyển qua Việt Nam sang Lào, Campuchia.
Trong khi đó, hàng hóa Việt Nam xuất khẩu sang Trung Quốc vẫn gặp vô vàn rào cản: kiểm dịch khắt khe, thủ tục phức tạp, ách tắc tại cửa khẩu… Điều này khiến dư luận đặt câu hỏi: phải chăng Việt Nam đang đi vay tiền để xây đường cho Trung Quốc vận chuyển hàng hóa của họ, trong khi hàng hóa của chính Việt Nam lại không được đối xử công bằng?
Nguy cơ lệ thuộc và cái giá dài hạn
Ngoài gánh nặng nợ công, vay vốn từ Trung Quốc còn tiềm ẩn nhiều rủi ro về kỹ thuật, công nghệ lạc hậu, phụ thuộc vào nhà thầu và chuyên gia Trung Quốc. Một số dự án bị chậm tiến độ, đội vốn, kém hiệu quả… khiến niềm tin của người dân ngày càng lung lay.
Thêm vào đó, việc ký kết vay vốn thường kèm theo điều kiện ràng buộc: nhà thầu Trung Quốc thi công, thiết bị Trung Quốc cung cấp, và đôi khi không có đấu thầu cạnh tranh. Điều này khiến chi phí thực tế đội lên, và khả năng chuyển giao công nghệ cho Việt Nam gần như bằng không.
Bài học đắt giá và con đường tự chủ
Nhìn lại, bài học từ các quốc gia như Sri Lanka – nơi phải nhượng cả cảng biển chiến lược cho Trung Quốc vì không thể trả nợ – là lời cảnh tỉnh cho Việt Nam về cái gọi là “bẫy nợ”. Nếu không cẩn trọng, Việt Nam hoàn toàn có thể rơi vào vòng xoáy tương tự, nơi lợi ích kinh tế trước mắt che mờ tầm nhìn dài hạn.
Đã đến lúc Việt Nam cần đánh giá lại chiến lược vay vốn, đặc biệt là từ những đối tác có tiềm ẩn ràng buộc chính trị hoặc lợi ích không tương xứng. Phát triển hạ tầng là cần thiết, nhưng phải là hạ tầng phục vụ lợi ích quốc gia – chứ không phải cho một bên khác sử dụng, còn nợ thì người dân gánh chịu.
VietBF@sưu tập