Hai vết nứt dài đă xuất hiện gần biên giới Thổ Nhĩ Kỳ, Syria sau trận động đất kinh hoàng hôm 6/2. Các nhà nghiên cứu COMET đă lập bản đồ thành công nhờ dữ liệu từ vệ tinh châu Âu.
Đoạn đường D420 bị hư hại do động đất ở Demirkopru, Thổ Nhĩ Kỳ hôm 8/2. Ảnh: Reuters.
Chỉ sau 6 ngày xảy ra động đất hôm 6/2, tính tới ngày 12/2, số người thiệt mạng ở Thổ Nhĩ Kỳ và Syria đă vượt quá 25.000, Guardian đưa tin. Con số này ở Thổ Nhĩ Kỳ là 21.848, trong khi tại Syria là 3.553.
Chưa thể xác định rơ c̣n bao nhiêu mắc kẹt dưới đống đổ nát. Giữa lúc hy vọng giải cứu những người sống sót đang dần đóng lại, th́ giới khoa học đang nỗ lực t́m hiểu về thảm họa. Những hiểu biết thu thập được từ thảm họa này sẽ cứu sống được rất nhiều người khác trong tương lai, theo BBC.
Đứt găy chạy xuyên qua khu dân cư
Trận động đất thế kỷ tấn công Thổ Nhĩ Kỳ và Syria hôm 6/2 với sức mạnh hủy diệt, xảy ra ngay giữa khu vực có hoạt động địa chất tích cực hàng đầu thế giới.
Áp lực địa chất tích tụ qua nhiều thập kỷ khi các mảng kiến tạo vốn di chuyển chậm chạp bị va vào nhau, giải phóng ra năng lượng khổng lồ dưới dạng sóng trong vài giây. Các khối đất đá đột nhiên bị ma sát và trượt qua nhau, theo Financial Times.
Dữ liệu thu thập từ vệ tinh Sentinel-1A của Liên minh châu Âu (EU) vào đầu ngày 10/2 mô tả cách mặt đất rung chuyển, phản ứng với những luồng năng lượng khổng lồ được giải phóng. Dữ liệu thu được khi Sentinel-1A di chuyển từ bắc xuống nam qua Thổ Nhĩ Kỳ ở độ cao 700 km.
Sentinel mang theo thiết bị radar có thể cảm nhận mặt đất trong mọi điều kiện thời tiết, cả ngày lẫn đêm. Vệ tinh này thường xuyên quét khu vực dễ xảy ra động đất này, theo dơi những thay đổi rất nhỏ trên bề mặt Trái Đất từ trên cao.
Với kỹ thuật đo giao thoa, các nhà nghiên cứu đă so sánh h́nh ảnh trước và sau khi xảy ra động đất. Màu đỏ trong h́nh mô tả chuyển động của đất về phía vệ tinh trong lần gần nhất vật này ngang qua Thổ Nhĩ Kỳ, trong khi màu xanh mô tả đất chuyển động ra xa khỏi vệ tinh. Rơ ràng, mặt đất bị biến dạng dọc theo và gần đường đứt găy Đông Anatolian.
Bản đồ thể hiện đứt găy do động đất hôm 6/2 thu được từ vệ tinh. Đồ họa: BBC.
Cả trận động đất 7,8 độ đầu tiên và trận động đất 7,5 độ thứ 2 đều chứng kiến loại đứt găy trượt ngang trái, tức dịch chuyển sang bên trái người quan sát. Điều bất ngờ là các đường đứt găy chạy xuyên qua các khu dân cư, thậm chí là cắt thẳng các ṭa nhà.
Đứt găy trượt ngang. Loại đứt găy này có thể không giải phóng nhiều năng lượng như một số loại đứt găy trượt nghiêng, nhưng sức tàn phá có thể nặng nề hơn bởi diễn ra gần bề mặt hơn. Ảnh: Reuters.
Dữ liệu từ Sentinel sẽ giúp các nhà khoa học hiểu chính xác những ǵ xảy ra vào hôm 6/2. Thông tin sẽ được đưa vào các mô h́nh về cách thức hoạt động của động đất trong khu vực, và cuối cùng là các đánh giá rủi ro chính quyền Thổ Nhĩ Kỳ sử dụng lên kế hoạch tái thiết nơi này.
Ngoài ra, giới khoa học chắc chắn sẽ thảo luận thêm về mối liên hệ giữa 2 trận động đất lớn, và điều này có ư nghĩa thế nào với những bất ổn diễn ra trong tương lai.
Một trong những vết nứt dài nhất từng được ghi nhận
Trung tâm quan sát và lập mô h́nh động đất, núi lửa và mảng kiến tạo Anh (COMET) là bên đă xử lư bản đồ này.
Theo Space, trận động đất đầu tiên tạo ra đứt găy dài 300 km theo hướng đông bắc từ biển Địa Trung Hải. Đứt găy khác dài 125 km xuất hiện sau trận động đất thứ 2 sau đó khoảng 9 giờ.
Giáo sư Tim Wright, giám đốc COMET, cho hay những vết đứt găy như này thường xuất hiện sau động đất mạnh. Tuy nhiên, hai vết này dài bất thường, minh chứng cho thấy khối năng lượng khổng lồ 2 trận động đất giải phóng.
"Động đất càng lớn th́ đứt găy càng lớn và trượt càng nhiều”, ông Wright cho hay. “Đứt găy trong trận động đất này là một trong những vết nứt dài nhất từng được ghi nhận trên các lục địa. Việc 2 trận động đất lớn như vậy xảy ra cách nhau vài giờ cũng rất bất thường”.
Nói với BBC, ông cho hay COMET có thể lập bản đồ vết đứt găy bằng vệ tinh v́ mặt đất xung quanh chúng dịch chuyển, trong trường hợp này lên đến 5-6 m. “Khu vực gần nơi đứt găy sẽ có thiệt hại lớn nhất. Tuy nhiên, khu vực rộng xung quanh cả hai phía của vết nứt cũng ghi nhận hậu quả. Điều này thực sự khủng khiếp”, ông nói thêm.
Trước khi có vệ tinh, các nhà địa chất sẽ lập bản đồ các đứt găy động đất bằng cách lần theo các đường đứt găy. Quá tŕnh này tốn nhiều công sức và cũng bỏ sót nhiều chi tiết. Công nghệ radar giao thoa từ không gian được phát triển vào những năm 1990, và trong những năm gần đây, trở thành công cụ đặc biệt hấp dẫn.
Ngày nay, có thể đưa sản phẩm dữ liệu vào máy tính của các chuyên gia và sẵn sàng phân tích trong ṿng vài giờ sau khi vệ tinh bay qua. Tuy nhiên, COMET đă phải đợi tới vài ngày để Sentinel-1A đứng đúng điểm có thể bao quát một cách tối ưu về Thổ Nhĩ Kỳ. Điều này sẽ được cải thiện khi ngày càng có nhiều vệ tinh radar được phóng lên.
"Vào cuối thập kỷ này, chúng ta có thể thực hiện phân tích này trong ṿng một ngày với những trận động đất gây thiệt hại nặng nề nhất, tối ưu hóa quá tŕnh cứu hộ cứu nạn”, giáo sư Wright nói.
VietBF@sưu tập