Trung Quốc dựa vào đất hiếm để dọa nạt Mỹ. Nhưng nay liên minh Mỹ-Nhật-Úc phá vỡ vị thế đất hiếm Trung Quốc? Chỉ có cách đó mới thoát khỏi sự phụ thuộc Trung Quốc?
Mới đây, báo Nikkei của Nhật Bản đưa tin các công ty khai thác đất hiếm của Úc đang tích cực hợp tác với Mỹ và Nhật Bản để đẩy mạnh khai thác đất hiếm, tránh sự phụ thuộc nhiều hơn vào Trung Quốc.
Mỹ lập liên minh đất hiếm đối phó Trung Quốc?
Mới đây, Nikkei đă có cuộc phỏng vấn với Giám đốc điều hành (CEO) Công ty khai thác đất hiếm Lynas của Úc, bà Amanda Lacaze và cho biết, công ty này đang có các bước chuẩn bị để hoạt động sản xuất đất hiếm tại Mỹ có thể bắt đầu từ năm 2021.
Theo mô tả, Lynas đă kư hợp đồng với Công ty Blue Line trụ sở tại Texas (Mỹ) cho nhà máy ở Mỹ.
Điều đáng chú ư là nhà máy sản xuất đất hiếm tại Mỹ đă có máy móc và công nghệ để phân tách dysprosium - một nguyên tố thiết yếu trong sản xuất pin cho thiết bị điện. Lâu nay, nguyên tố dysprosium đặc biệt khó phân tách và chỉ có nhà máy ở Trung Quốc mới có thể xử lư. Việc Lynas cố gắng xây dựng nhà máy phân tách tại Mỹ sẽ thay đổi sân chơi đất hiếm toàn cầu.
Vào tháng 12 năm ngoái, Cơ quan Khảo sát và Khoa học địa chất Úc đă kư một thỏa thuận sơ bộ để hỗ trợ nghiên cứu chung và phát triển các khoáng sản được coi là quan trọng đối với nền kinh tế Mỹ. Tháng 5/2019, Lynas đă quyết định thay đổi và hợp tác với Blue Line của Mỹ để có thể xây dựng được nhà máy phân tách đất hiếm ở Texas.
Ngoài Mỹ, Lynas cũng đang tăng cường mối quan hệ với Nhật Bản. Tokyo đă quay sang mua đất hiếm từ Lynas sau khi Trung Quốc giảm nguồn cung đất hiếm vào năm 2010 sau các căng thẳng giữa hai nước về quần đảo Senkaku/Điếu Ngư.
Năm 2011, nhà thương mại Nhật Bản Sojitz cùng Tập đoàn Dầu khí và Kim loại quốc gia Nhật Bản đă hỗ trợ 250 triệu USD để giúp Lynas thúc đẩy sản xuất để đổi lấy việc công ty Úc hứa sẽ cung cấp ổn định nguồn đất hiếm cho Nhật Bản.
Úc cũng dự tính phát triển mạnh ngành khai thác này. Lynas là công ty của Úc nhưng hoạt động khai thác đất hiếm tại Malaysia. Úc dự tính sẽ xây dựng một nhà máy phân tách mới trên quê hương để giảm dần sự phụ thuộc vào các nhà máy chế biến đất hiếm của Trung Quốc.
Theo nguồn thạo tin nói với Nikkei, tam giác Mỹ- Nhật Bản- Úc sẽ tạo nên một liên minh vững chắc về đất hiếm tương tự như liên minh trong an ninh khu vực châu Á – Thái B́nh Dương nhằm kiềm tỏa sự bành trướng quân sự của Trung Quốc.
Hiện các công ty Trung Quốc chiếm 85% sản lượng các nguyên tố đất hiếm có độ tinh khiết cao trên thế giới, c̣n Lynas nắm khoảng 15% c̣n lại.
Các nhà quan sát trước đó cho rằng, dù Mỹ có trữ lượng đất hiếm lớn và có thể khai thác nhưng những công nghệ mà Lynas mang tới đều là máy móc của Trung Quốc. Mỹ có thể sẽ phải cân nhắc xem có thể nhập khẩu các thiết bị Trung Quốc như vậy vào Mỹ hay không, có phải chịu thuế hay có bị vi phạm các luật trừng phạt hay không.
Lâu nay chỉ có Trung Quốc mới có thể phân tách các nguyên tố có giá trị cao của đất hiếm. Điều này không có nghĩa là công nghệ của Trung Quốc tiên tiến hơn các nước khác trên thế giới mà bởi hoạt động phân tách đất hiếm gây ô nhiễm rất lớn, bao gồm cả nguy cơ phóng xạ.
Nhiều quốc gia không chấp nhận đánh đổi như vậy. Họ chịu mất phí để đưa quặng khai thác được tới Trung Quốc thực hiện phân tách, tinh chế thành kim loại có giá trị, bột từ tính hay các sản phẩm có giá trị cao khác.
Trong quá khứ, Bắc Kinh đă từng cố gắng để nắm giữ Lynas. Năm 2009, Tập đoàn khai thác kim loại màu Trung Quốc thuộc sở hữu nhà nước đă t́m cách mua phần lớn cổ phần của công ty Úc. Tuy nhiên, Chính phủ Úc đă can thiệp ngăn cản thương vụ này.
Sau khi Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận B́nh thực hiện chuyến kiểm tra một trung tâm sản xuất đất hiếm quan trọng vào tháng 5, giá của dysprosium và các nguyên tố đất hiếm quan trọng khác đă tăng lên.
Ông Hikaru Hiranuma, một nhà nghiên cứu tại Quỹ nghiên cứu chính sách Tokyo cho biết: "Trung Quốc đang sử dụng sự thống trị của ḿnh đối với đất hiếm để gây áp lực cho người tiêu dùng lớn trên thế giới".
Đây cũng là vũ khí chiến lược mà Trung Quốc có thể sử dụng trong đối đầu thương mại với Mỹ. Tuy nhiên, nước này chưa bày tỏ rơ chính sách về đất hiếm đối với Washington.