Trung Quốc và Nhật đă xích lại gần nhau nhờ có...Mỹ. Khi ông Shinzo Abe lên nắm quyền 6 năm trước, khó có thể tưởng tượng được việc các nhà lănh đạo Trung Quốc trải thảm đỏ đón ông. Và Thủ tướng Nhật Bản nên cảm ơn Tổng thống Mỹ Donald Trump về bước ngoặt này.
Quan hệ giữa ông Abe và ông Tập Cận B́nh được "phá băng" theo thời gian. (Theo chiều kim đồng hồ, từ ảnh trên bên trái: 2014, 2016, 2017 và 2018. Ảnh: AP)
Ông Abe sẽ công du Bắc Kinh trong tuần này để kỷ niệm 40 năm kư kết Hiệp ước Ḥa b́nh và Hữu nghị giữa hai cường quốc châu Á, vốn có lịch sử nhiều năm không ḥa hảo với một phần nguyên nhân do phát xít Nhật từng xâm lược Trung Quốc thời Thế Chiến thứ hai. Ông sẽ hội kiến Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận B́nh vào ngày 26/10 – cuộc gặp song phương chính thức đầu tiên giữa lănh đạo hai nước trong ṿng 7 năm qua.
Bloomberg nhận định mối quan hệ được sưởi ấm chậm chạp giữa hai láng giềng đă trở nên sôi động hơn sau khi cả hai bên nhận thấy họ đang bị chính quyền Tổng thống Trump tấn công thương mại. Mặc dù quan hệ đồng minh với Mỹ giúp quốc gia này thống nhất với Washington trong hầu hết các vấn đề địa chính trị, nhưng có vẻ ông Abe đă quyết định chuyển sang củng cố quan hệ kinh tế với Trung Quốc - đối tác thương mại lớn nhất của nước này. Về phần ḿnh, Chủ tịch Tập Cận B́nh nhận thấy Nhật Bản như một lối đi để giảm thiểu rủi ro từ cuộc chiến thương mại với Mỹ.
“Hợp tác kinh tế và thương mại đặt nền tảng cho mối quan hệ Trung Quốc – Nhật Bản, đặt nền tảng cho sự tin tưởng chính trị lẫn nhau”, người phát ngôn Bộ Thương mại Trung Quốc Gao Geng phát biểu.
Tới Bắc Kinh lần này, Thủ tướng Abe sẽ đem theo một phái đoàn 500 doanh nghiệp lớn mạnh để thảo luận hợp tác tại các nước thứ ba, theo như cam kết trong chuyến công du của Thủ tướng Lư Khắc Cường đến Nhật Bản hồi tháng 5. Theo giới truyền thông, hai bên cũng sẽ t́m cách để khôi phục một khuôn khổ hoán đổi tiền tệ đă không hoạt động kể từ năm 2013 và có thể tiến tới một thỏa thuận về các khoản vay của Trung Quốc.
Hai bên cũng đang thúc đẩy một kết luận sau cùng cho Hiệp định Kinh tế Toàn diện Khu vực – thỏa thuận thương mại giữa 16 nước châu Á – Thái B́nh Dương. Tờ Bưu điện Hoa Nam Buổi sáng (SCMP) đưa tin hồi đầu tháng cho biết Bắc Kinh đang xem xét gia nhập Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái B́nh Dương (CPTPP) mà Nhật Bản đang nỗ lực hoàn thành sau sự rút lui của Mỹ.
Trong bài phát biểu trước Quốc hội Nhật Bản ngày 24/10, ông Abe đă cam kết đưa quan hệ với Trung Quốc lên một tầm cao mới thông qua các chuyến thăm cấp lănh đạo thường xuyên và hợp tác kinh tế. “Chúng ta chưa giải quyết được các vấn đề với Nhật Bản. Tuy nhiên, vẫn c̣n ít ưu tiên hơn nhiều so với rủi ro từ Mỹ”, Phó giáo sư Gui Yongtao tại Trường Nghiên cứu Quốc tế thuộc Đại học Bắc Kinh cho biết.
Tuy nhiên, với tất cả thiện chí, các rào cản lịch sử khó quên để cải thiện quan hệ cũng không thể lớn hơn các tranh chấp lănh thổ hiện nay.
Quần đảo tranh chấp mà Nhật Bản gọi là Senkaku c̣n Trung Quốc gọi là Điếu Ngư. Ảnh: Kyodo/TTXVN.
Trung Quốc và Nhật Bản chưa thể dàn xếp tranh chấp lănh thổ trên Biển Hoa Đông, bùng phát năm 2012 – thời điểm Thủ tướng Abe đắc cử - khi Chính phủ Nhật Bản mua lại một nhóm đảo nhỏ không người sinh sống có tranh chấp với Trung Quốc. Động thái này đă dẫn đến các cuộc biểu t́nh bạo lực tại Trung Quốc, khiến quan hệ song phương trở nên căng thẳng nhất kể từ Thế chiến thứ hai. Quần đảo này được phía Nhật Bản gọi là Senkaku c̣n Trung Quốc gọi là Điếu Ngư.
Tàu thuyền hai nước vẫn tiếp tục rượt đuổi nhau tại vùng biển này. Đáp lại, Tokyo tổ chức một cuộc biểu t́nh chính thức phản đối Bắc Kinh xâm phạm lănh thổ vào tuần trước. Thêm vào đó, nước này cũng tham gia tập trận tại Biển Đông, nơi Trung Quốc cũng tuyên bố chủ quyền đối với một vùng rộng lớn.
Tranh chấp chủ quyền chính là nguyên nhân chính khiến công chúng Nhật Bản có cái nh́n tiêu cực nhất về nước láng giềng – theo khảo sát của Trung tâm Nghiên cứu Pew. Ngay cả khi ấn tượng về Trung Quốc đă được khôi phục kể từ cuộc khủng hoảng năm 2012, một phần nhờ du lịch, người dân Nhật Bản vẫn thận trọng khi nhắc đến Trung Quốc.
Dù vậy, chuyến thăm của Thủ tướng Abe vẫn đem đến hơi ấm chung cho các mối quan hệ song phương lạnh nhạt lâu nay, đồng thời và mở ra cánh cửa đón ông Tập Cận B́nh thăm Nhật Bản ngay trong năm tới.