Ngày Quốc tế Nhân quyền 10/12 năm nay lại đến, đó cũng là dịp để đánh giá lại t́nh trạng nhân quyền tại Việt Nam trong thời gian qua, và đồng thời cũng là dịp cùng suy ngẫm xem làm sao có thể bảo vệ và phát triển các giá trị nhân quyền tại Việt Nam.
C̣n nhiều vi phạm nhân quyền nghiêm trọng
Hiến pháp 2013 đă đặt “quyền con người” lên chương 2 và nhà cầm quyền Việt Nam cho rằng điều đó biểu hiện họ rất tôn trọng quyền con người, thậm chí hiện tại Việt Nam c̣n nằm trong Hội đồng Nhân quyền của Liên Hiệp Quốc.
Thế nhưng, đánh giá một cách khách quan có thể kể đến báo cáo của ông Heiner Bielefeldt, đặc phái viên Liên Hiệp Quốc, về tự do tôn giáo ở Việt Nam, là “c̣n nhiều vi phạm” sau chuyến đi thị sát từ ngày 21 đến 31 tháng 7 năm 2014.
Cũng cần thấy rơ là nhân quyền, trong đó quyền cơ bản nhất là tự do ngôn luận, vẫn chưa có ở Việt Nam. Điển h́nh là mới đây, nhà báo kỳ cựu Nguyễn Công Khế cũng không có điều kiện để tŕnh bày quan điểm trên báo chí trong nước mà phải t́m đến một tờ báo Mỹ là New York Times.
Các trí thức, văn nghệ sỹ như giáo sư Hồng Lê Thọ, nhà văn Nguyễn Quang Lập cũng bị bắt v́ viết blog. Mà “Tự do ngôn luận là linh hồn của mọi thứ tự do” (Voltaire), từ đó ta có thể thấy mọi quyền tự do và các quyền con người cơ bản khác đều chỉ là bánh vẽ hoặc được thực thi rất hạn chế tại Việt Nam.
Vừa qua, một loạt những công dân lên tiếng ôn ḥa yêu cầu các lănh đạo đảng cộng sản Việt Nam cải cách dân chủ, bảo vệ nhân quyền lại bị những “công dân mặc thường phục” khác hành hung, thậm chí có trường hợp rất nặng phải nhập viện. Dù vậy, phía cơ quan công an vẫn không có động thái điều tra làm sáng tỏ những vụ việc trên.
Đó cũng là một bằng chứng sống động cho thấy quyền con người hoàn toàn chưa được bảo đảm ở Việt Nam. Đến giờ này công dân vẫn không cảm thấy được nhà cầm quyền bảo vệ mà sống trong bất an, lo lắng.
Trong tâm trí tôi c̣n hiện lại phiên ṭa xét xử các anh chị trong Câu lạc bộ Nhà báo Tự do năm 2012.
Cơ quan an ninh điều tra đă dựng ra một trang blog giả nhằm buộc tội các anh chị ấy, lư do là Yahoo! đă ngừng cung cấp dịch vụ blog Yahoo! 360 từ tháng 7/2009.
Tuy blog Yahoo! của Câu lạc bộ không c̣n tồn tại nữa, và anh Nguyễn Văn Hải (blogger Điếu Cày) đă chỉ rơ điều này trước ṭa, thế nhưng ṭa án, viện kiểm sát đă phớt lờ t́nh tiết vi phạm nghiêm trọng này của cơ quan công an.
Tại sao lại như vậy? Điều thấy rơ là ṭa án, viện kiểm sát, công an đều trong cùng một đảng, gọi nhau là “đồng chí”. Các cơ quan bảo vệ pháp luật đều làm việc cho đảng cầm quyền nên thực chất ở đây không thể có xét xử, tranh tụng công bằng mà ṭa sẽ xét xử theo ư muốn của những người lănh đạo đảng.
Do đó, muốn bảo vệ nhân quyền hiệu quả, Việt Nam cần một nền tư pháp độc lập, và rộng lớn hơn là phải cải cách dân chủ thực sự. Không thể bảo vệ nhân quyền chừng nào luật pháp c̣n chưa chuẩn mực, hiến pháp chưa dân chủ, chưa có tam quyền phân lập, chưa có báo chí tự do. Những cái gọi là "tiến bộ" trong việc bảo vệ nhân quyền thực chất chỉ mang tính đối phó, không thực chất.
Điều quan trọng trong tiến bộ nhân quyền không phải là bỏ những điều luật bất công, mơ hồ như điều 79, 88, 258 của Bộ luật H́nh sự, hoặc điều 4 Hiến pháp.
Không xử theo những điều luật ấy th́ nhà cầm quyền vẫn có cách để “lách luật” bằng cách dựng bằng chứng giả như trong vụ án xử Câu lạc bộ Nhà báo Tự do, hoặc tạo hiện trường giả để khép người dân vào tội “gây rối trật tự công cộng” như trong vụ án Bùi Hằng, hoặc như khép luật sư Lê Quốc Quân vào tội trốn thuế…
Ngay cả các nhân chứng quan trọng trong các vụ án trên ṭa cũng không mời, hoặc mời nhưng lại có những “công dân mặc thường phục” ngăn cản một số nhân chứng đến ṭa.
Cộng đồng quốc tế cũng đă cực lực phản đối những phiên ṭa bất công này, gọi đó là sự “nhạo báng công lư”.
Nguy hại của việc dùng lư luận trị quốc
Việt Nam từ trước đến nay thực chất vẫn là dùng lư luận ư thức hệ để trị quốc, dùng ngôn ngữ luật pháp trộn lư luận để trị dân. Khái niệm thượng tôn pháp luật, dùng luật để quản trị quốc gia, nghĩa là pháp quyền chỉ tồn tại trên giấy.
Bao nhiêu năm nói đến “nhà nước pháp quyền”, là bấy nhiêu năm khái niệm này bị khinh rẻ.
Công dân Việt Nam cần chấp hành “đường lối, chủ trương của đảng” trước khi chấp hành “pháp luật của nhà nước”. Rơ ràng nhà nước Việt Nam hiện tại là nhà nước đảng trị.
Chừng nào quyền của người dân được làm chủ đất nước, được quyết định các vấn đề quan trọng của quốc gia như phúc quyết hiến pháp, được bầu lănh đạo, được bảo đảm quyền sở hữu tài sản của ḿnh như đất đai, được sống trong an b́nh, được xét xử công bằng… vẫn c̣n nhiều mâu thuẫn với quyền lợi của giới lănh đạo Đảng Cộng sản Việt Nam th́ khi đó chắc chắn quyền con người không thể được bảo đảm ở Việt Nam.
Dù có đem “quyền con người” lên chương 2 của Hiến pháp hay dùng lư luận ư thức hệ cũng không thể bác bỏ thực tế này.
Ngoài ra, việc quy định độc quyền lănh đạo nhà nước và xă hội cho riêng một đảng chính trị như trong điều 4 Hiến pháp Việt Nam hiện tại cho thấy rơ ràng quyền làm chủ của người dân đă bị giới lănh đạo Đảng Cộng sản tước đoạt ngay từ đầu.
Thế nên dù Hiến pháp ở Việt Nam có rất nhiều điều về quyền con người th́ việc bảo vệ nhân quyền trên thực tế cũng không mang lại ư nghĩa ǵ.
Triết lư, quy tŕnh xây dựng hiến pháp và pháp luật ở Việt Nam đă sai ngay từ đầu khi không có sự tham gia của người dân, và càng không có sự chuẩn thuận của người dân.
Chỉ có những người lănh đạo đảng cộng sản tự cho ḿnh quyền lập “khế ước xă hội” để tự trao quyền lực cho riêng họ.
Quyền làm chủ của người dân gắn liền với tính chính danh của chế độ, và nếu người dân không trao quyền thông qua một khế ước xă hội như bản hiến pháp th́ đảng cầm quyền không thể chính danh. Đây chính là trọng tâm trong việc vi phạm nhân quyền tại Việt Nam.
Lời giải
Để xóa bỏ t́nh trạng vi phạm nhân quyền, bất công xă hội đang diễn ra rộng khắp, không ǵ khác hơn là phải có một bản Hiến pháp mới thật sự dân chủ để đảm bảo quyền làm chủ của người dân, giới hạn quyền lực nhà nước (tam quyền phân lập), và quyền tài phán Hiến pháp độc lập.
Khi đó, những điều mà người dân đang khao khát và đấu tranh để có được như quyền tự do báo chí, tự do lập hội, tham gia xă hội dân sự, tự do tham gia ứng cử, bầu cử, được xét xử công bằng, được làm chủ đất đai của ḿnh… sẽ tự động được hóa giải. Lư do là các bộ luật đều phải dựa trên bản Hiến pháp chuẩn mực đó.
Hiểu được điểm mấu chốt này, chúng ta cần đứng lại với nhau, lên tiếng cùng nhau để có sức mạnh thực hiện quyền làm chủ đất nước, bảo vệ quyền con người, quyền công dân của ḿnh.
Hiến pháp dân chủ là bản thiết kế không gây ra mâu thuẫn giữa quyền làm chủ của người dân và quyền lực nhà nước, là nguyên tắc chính trị cơ bản để bảo đảm quyền con người và đưa Việt Nam thực sự tới “dân chủ, công bằng, văn minh”, tạo lập xă hội công bằng với pháp luật chuẩn mực, ổn định xă hội và hội nhập quốc tế.
Bài viết thể hiện quan điểm riêng của thạc sỹ Nguyễn Tiến Trung, một nhà vận động dân chủ hiện sống tại TP. HCM.
bbc