Iran hiện rơi vào cuộc khủng hoảng nước tồi tệ nhất trong nhiều thập niên, khi chuyên gia so sánh nước này đang chứng kiến t́nh trạng 'phá sản về nước'.
Người dân Iran cầu nguyện cho trời đổ mưa ở Tehran hôm 14/11. Ảnh: Reuters.
Hồi tháng 11, hàng dài tín đồ, người ngửa mặt lên trời, người cúi đầu, cùng cầu nguyện xin trời đổ mưa tại một nhà thờ Hồi giáo ở Tehran. Lời cầu xin của họ ngày càng tuyệt vọng.
Thủ đô Iran đang vật lộn với cuộc khủng hoảng nước nghiêm trọng tới mức Tổng thống Iran Masoud Pezeshkian đề xuất phương án sơ tán người dân nếu trời không mưa vào tháng 12. Nhiều tuần trôi qua, mưa vẫn chưa rơi.
Theo CNN, có nhiều ư kiến lo ngại nước có thể hoàn toạn cạn kiệt tại khu vực đô thị nhộn nhịp và rộng lớn này, nơi sinh sống của khoảng 15 triệu người. Mặc dù chuyên gia cho rằng kế hoạch sơ tán bất khả thi, phát biểu của ông Pezeshkian phản ánh mức độ khẩn cấp của t́nh h́nh.
Tehran đang là tâm điểm chú ư, nhưng cuộc khủng hoảng vượt xa phạm vi thủ đô. Khoảng 20 tỉnh không có một giọt mưa nào kể từ khi mùa mưa bắt đầu vào cuối tháng 9, Mohsen B. Mesgaran - Phó giáo sư khoa học thực vật tại Đại học California (Davis) - cho biết.
Theo Reuters, khoảng 10% số đập trên cả nước đă cạn nước.
"Phá sản về nước"
Amir AghaKouchak - giáo sư kỹ thuật dân dụng và môi trường tại Đại học California (Irvine, Mỹ) - cho biết Iran đang chứng kiến t́nh trạng hạn hán tồi tệ nhất trong ít nhất 40 năm qua, và mực nước đang giảm vào thời điểm thông thường nguồn dự trữ nước sẽ phục hồi thay v́ giảm thêm.
Iran là quốc gia phần lớn khô cằn, nên không c̣n xa lạ ǵ với t́nh trạng thiếu nước. Song Tehran ít khi chứng kiến cảnh tượng này. Mohsen Ardakani - Tổng giám đốc Cơ quan cấp nước và vệ sinh tỉnh Tehran - cho biết các hồ chứa nước chính trong thành phố chỉ đầy khoảng 11%.
Đập Latyan, cách thành phố khoảng 24 km, chỉ c̣n khoảng 9% dung tích. Kể từ tháng 5, hồ chứa nằm dưới chân dăy núi Alborz cạn nước đến mức một ḷng sông gần như khô cạn, chỉ c̣n lại vài ḍng chảy nhỏ.
Đập Amir Kabir, cách Tehran khoảng 65 km về phía tây bắc, cũng đang ở mức cực thấp, hiện chỉ đạt khoảng 8% tổng công suất.
Bên cạnh đó, theo ISNA News, Hossein Esmailian - Giám đốc công ty cấp nước và xử lư nước thải của thành phố Mashhad - cho biết mực nước trong các hồ chứa cung cấp nước cho thành phố lớn thứ hai của Iran - với khoảng 3 triệu người - chỉ ở mức khoảng 3%.
Kaveh Madani - Giám đốc Viện Nước, Môi trường và Sức khỏe thuộc Đại học Liên Hợp Quốc - cho rằng t́nh h́nh ở Iran là thảm họa lâu dài, liên tục với những thiệt hại không thể khắc phục. Ông so sánh Iran đang trong t́nh trạng “phá sản nước”, khi lượng nước khai thác từ sông, hồ và vùng đất ngập nước (như tài khoản thanh toán) và các tầng chứa nước ngầm (như tài khoản tiết kiệm) đang nhanh hơn nhiều so với tốc độ bổ sung.
Biến đổi khí hậu "đổ thêm dầu vào lửa"
Nguyên nhân sâu xa của t́nh trạng thiếu nước ở Iran cộng hưởng từ nhiều yếu tố, như dân số tăng nhanh, khai thác quá mức, cơ sở hạ tầng cũ kỹ, quản lư chưa hiệu quả,...
Các chuyên gia cho rằng mục tiêu tự cung tự cấp lương thực của chính phủ, một phần ứng phó với lệnh trừng phạt của phương Tây, là nguyên nhân chính. "Trong nhiều thập niên, các chính sách khuyến khích mở rộng nông nghiệp tưới tiêu ở các vùng khô cằn", ông AghaKouchak nói.
Diện tích đất nông nghiệp được tưới tiêu đă tăng gấp đôi kể từ năm 1979. Phần lớn nước của Iran, khoảng 90%, được sử dụng cho nông nghiệp.
Hồ Urmia, ở tây bắc Iran, là minh chứng rơ nét. Từng là một trong những hồ nước mặn lớn nhất thế giới, Urmia dần bị thu hẹp trong những thập kỷ qua. Hạn hán một phần, nhưng nguyên nhân lớn hơn nằm ở các đập và giếng nước mọc lên gần đó hỗ trợ các trang trại, làm tắc nghẽn nguồn cung nước cho hồ.
Các ngành công nghiệp tiêu tốn nhiều nước như dầu khí cũng mọc lên ở những vùng khô hạn và bán khô hạn của Iran.
Trên hết, biến đổi khí hậu khiến vấn đề trầm trọng hơn, khi thời tiết ngày càng khô và nóng, các hồ chứa cạn kiệt không được tiếp nước. “Biến đổi khí hậu đổ thêm dầu vào lửa”, ông Madani nói, khi Iran đang trong năm thứ 6 liên tiếp hạn hán, với quy mô, cường độ và thời gian hạn hán "chưa từng có trong thời hiện đại".
Đề xuất sơ tán tạm thời có thể là một biện pháp ngắn hạn. Mùa hè vừa qua, giới chức ban bố lệnh nghỉ khẩn cấp để người dân rời thành phố. “Nếu chỉ c̣n nước trong vài ngày hoặc vài tuần, dù chỉ tiết kiệm được vài giờ cũng tạo khác biệt lớn”, ông Madani nói. Chính phủ cũng thử nghiệm phương pháp gieo mây, phun các hạt vào mây để tạo mưa hoặc tuyết.
Tuy nhiên, chuyên gia cho rằng Iran cần đề ra những cải cách sâu rộng trong dài hạn, như đa dạng hóa nền kinh tế, tránh các ngành thâm dụng nước như nông nghiệp. Dẫu vậy, phương án này có thể dẫn tới thất nghiệp tràn lan. Ngoài ra, càng tŕ hoăn giải quyết vấn đề, Iran càng có ít lựa chọn.
Hiện tại, các quan chức đặt hy vọng - và cầu nguyện - mưa sẽ rơi. "Trước đây, người dân thường ra sa mạc cầu mưa. Có lẽ chúng ta không nên bỏ qua truyền thống đó", Mehdi Chamran - người đứng đầu Hội đồng Thành phố Tehran - nói.