Hơn một năm lặng tiếng sau số 138
Từng là biểu tượng bất khả thay thế của văn hóa giải trí người Việt hải ngoại, vậy mà hơn một năm nay, cái tên Thuư Nga – Paris By Night gần như rơi vào vùng “mất tín hiệu”. Số 138 – chương tŕnh “Hoài Linh 30 Năm Sân Khấu” được tổ chức vào hai đêm 23 và 24 tháng 11 năm 2024, đến nay vẫn là cuốn số cuối cùng mang tên Paris By Night. Sau đó, lịch diễn thưa dần, tin đồn nhiều hơn thông báo chính thức, c̣n khán giả th́ chỉ biết chép miệng: “Chắc tới đây là hết…”.
Đối với một thương hiệu từng đều đặn cho ra vài cuốn một năm, sự im lặng kéo dài này không c̣n là chuyện “nghỉ xả hơi”, mà là dấu hiệu của một cuộc khủng hoảng thật sự – khủng hoảng tài chính, khủng hoảng khán giả, và sâu hơn nữa là khủng hoảng bản sắc.
Lỗ lă thời kinh tế suy thoái
Làm đại nhạc hội kiểu Paris By Night chưa bao giờ là cuộc chơi rẻ tiền. Sân khấu nhà hát, dàn âm thanh ánh sáng, ban nhạc sống, ca sĩ, múa phụ hoạ, thiết kế sân khấu, dàn dựng, quay phim đa camera, hậu kỳ, in ấn, phát hành… mỗi cuốn số là một núi chi phí. Khi kinh tế tương đối khả quan, vé bán tốt, doanh thu DVD, Blu-ray và tài trợ thương mại bù đắp được, người ta ít để ư tới mặt trái “đốt tiền” này.
Nhưng vài năm trở lại đây, kinh tế trong và ngoài nước đều khó khăn. Khán giả thắt chặt chi tiêu, vé show không c̣n “sold out” như xưa, trong khi mô h́nh kinh doanh cũ dựa vào bán đĩa đă gần như sụp đổ v́ thói quen xem YouTube và streaming. Những cuốn cuối cùng, theo lời kể trong giới, nhiều đêm diễn đă chạm ngưỡng… lỗ hoặc hoà vốn. Mỗi lần dựng một chương tŕnh mới, Thuư Nga phải đánh cược vào một canh bạc ngày càng rủi ro.
Các nhà tài trợ lớn – vốn từng là phao cứu sinh cho những cuốn số tốn kém – cũng lần lượt rút lui hoặc yếu đi. Nội địa thắt lưng buộc bụng, doanh nghiệp cắt giảm ngân sách quảng cáo. Nhà tài trợ “kim cương” một thời là Tân Hiệp Phát th́ cả ông chủ lẫn con gái đều vướng ṿng lao lư, bị bắt giam v́ các vụ án kinh tế; chuyện tài trợ xa xỉ cho một chương tŕnh ở tận trời Tây gần như là điều không tưởng. Không c̣n “đại gia” gánh phần lớn chi phí, Paris By Night buộc phải đứng trước câu hỏi tàn nhẫn: làm tiếp để… lỗ tiếp, hay dừng lại cho đỡ đau?
Khi linh hồn chương tŕnh không c̣n như trước
Tiền bạc chỉ là một nửa câu chuyện. Nửa c̣n lại nằm ở chỗ khán giả không c̣n thấy Paris By Night là “sự kiện đời người” như hai, ba chục năm trước nữa. Khi MC Nguyễn Ngọc Ngạn chia tay sân khấu, nhiều người đă linh cảm một giai đoạn đă khép lại. Giọng kể truyện ma, cách dẫn dắt mạch lạc, chút châm biếm thâm thuư và sự am hiểu văn chương của ông từng là linh hồn của chương tŕnh; sau khi ông rút, không ai – dù có cố gắng tới đâu – có thể lấp đầy khoảng trống đó trong mắt những khán giả đă lớn lên cùng PBN.
Format Paris By Night cũng dần già nua. Những màn hài kịch dài lê thê, những liên khúc nhạc cũ được dàn dựng theo motif lặp lại, cách kể chuyện và dựng kịch bản vẫn mang hơi hướng DVD thời thập niên 90 – 2000. Trong khi đó, thế hệ khán giả mới đă quen với show thực tế, concert hiện đại của K-pop, C-pop, US-UK, với những concept và công nghệ sân khấu hoàn toàn khác. Khi cái mới bên ngoài thay đổi quá nhanh mà bên trong Paris By Night vẫn trung thành với công thức cũ, sự “không c̣n thu hút” là điều khó tránh.
Khán giả trong nước không c̣n mặn mà
Một trong những nguồn khách quan trọng của các show gần đây là khán giả từ Việt Nam bay sang các nước Đông Nam Á để xem Paris By Night. Nhưng đó là câu chuyện của những năm kinh tế c̣n dễ thở. Bây giờ, để bỏ ra hàng chục triệu đồng – thậm chí hơn – cho vé máy bay, khách sạn, vé xem show, ăn uống, mua sắm… chỉ để ngồi vài tiếng trong một nhà hát xa lạ, nhiều người đă chùn tay.
Trong nước, show nhạc Việt bây giờ không thiếu. Từ live show của ca sĩ trong nước đến những chương tŕnh được đầu tư vừa phải nhưng gần gũi, giá vé mềm hơn, không tốn thêm chi phí visa, chuyến bay, thủ tục… Người ta bắt đầu so sánh: cùng là nghe nhạc, gặp ca sĩ, tại sao phải “di cư” sang một nước thứ ba để xem? Và một khi đă đặt câu hỏi đó, Paris By Night mất đi lợi thế “độc nhất vô nhị” của thời vàng son.
Không c̣n ḍng khách “tour show” ổn định, những kế hoạch mang PBN đến một nước Đông Nam Á nào đó dễ dàng… chết từ trong trứng. Trên giấy có thể đă từng xuất hiện những poster, những tour “dự kiến PBN 139”, nhưng khi vé không bán được, nhà tài trợ không mặn mà, mọi thứ im lặng trôi qua như chưa từng được công bố.
Hải ngoại ngoảnh mặt v́ nghi ngờ lập trường?
Trớ trêu thay, khi khán giả trong nước nguội dần, th́ ở hải ngoại – nơi từng cưu mang Paris By Night từ những ngày đầu – cũng bắt đầu rộ lên một làn sóng thất vọng khác: câu chuyện “chống Cộng – không chống Cộng”. Trong kư ức của nhiều người Việt tị nạn, Paris By Night là tiếng nói văn hóa đứng về phía cộng đồng lưu vong, nơi những nhạc phẩm cấm đoán trong nước được cất lên, nơi lá cờ vàng xuất hiện, nơi những vở hài, những lời dẫn đôi khi đá xoáy chế độ.
Nhưng theo thời gian, v́ nhu cầu kinh doanh, v́ thị trường, v́ áp lực pháp lư, hoặc v́ những lư do chỉ nội bộ mới hiểu, chương tŕnh dần tránh né đề tài chính trị, giảm hẳn những nội dung được xem là “nhạy cảm”. Một bộ phận khán giả hải ngoại cảm thấy ḿnh bị bỏ rơi. Họ bắt đầu nghi ngờ: Paris By Night đă “dịu giọng”, đă “xuống nước”, đă không c̣n đứng về phía cộng đồng như xưa. Niềm tin sứt mẻ, họ chọn cách đơn giản nhất: ngoảnh mặt đi, không mua vé, không ủng hộ nữa.
Trong một cộng đồng mà lập trường chính trị gắn chặt với bản sắc, việc bị nghi ngờ “không c̣n chịu chống Cộng” chẳng khác nào bị đánh rơi một nửa linh hồn. Thuư Nga rơi vào thế kẹt giữa nhu cầu tồn tại về kinh tế và đ̣i hỏi về lập trường của một bộ phận khán giả cốt lơi – mà h́nh như, họ đă không t́m được câu trả lời thuyết phục cho cả hai phía.
Nội tại Thuư Nga: mô h́nh cũ trong thế giới mới
Đằng sau ánh đèn sân khấu, nội tại của Thuư Nga Paris By Night cũng không c̣n như xưa. Thế hệ trụ cột đă lớn tuổi, sức sáng tạo không thể măi ở đỉnh cao, trong khi lớp kế thừa đủ tầm và đủ… gan để gánh một thương hiệu quá lớn như PBN th́ không dễ t́m. Mỗi cuốn số mới không chỉ cần ư tưởng hay, mà c̣n cần một bộ máy sản xuất gọn ghẽ, am hiểu thị hiếu khán giả mới, biết tận dụng nền tảng số, biết bán nội dung trong thời đại TikTok và Netflix – chứ không chỉ đơn thuần là “làm một cuốn DVD thật hoành tráng”.
Mô h́nh “mỗi năm vài cuốn đại nhạc hội, bán đĩa, bán bản quyền” đă lỗi thời, nhưng Paris By Night lại quá to, quá cồng kềnh để xoay trục nhanh như một kênh YouTube linh hoạt hay một công ty giải trí mới thành lập. Giữa khi thế giới giải trí chạy theo nội dung ngắn, tương tác liên tục, cá nhân hóa trải nghiệm, PBN vẫn trung thành với format 4–5 tiếng đồng hồ, ngồi ngay ngắn xem từ đầu tới cuối như một nghi thức. Nghi thức ấy đẹp, nhưng nó thuộc về một thời đại khác.
Số 138 – dấu chấm hết hay dấu phẩy lửng?
Hơn một năm không ra số mới, Thuư Nga Paris By Night đang đứng ở một ngă ba đường. Số 138 có thể là dấu chấm hết của một đế chế giải trí từng làm rưng rưng mắt hàng triệu người Việt khắp năm châu, cũng có thể chỉ là một dấu phẩy lửng trước khi họ tái sinh ở một h́nh hài khác – nhẹ hơn, thông minh hơn, gần gũi với thời đại hơn.
Nhưng ở thời điểm này, những ǵ người ta nh́n thấy chủ yếu là một bức tranh xám xịt: kinh tế khó khăn, show lỗ, nhà tài trợ ră đám, khán giả trong nước không muốn bỏ hàng chục triệu để “hành xác” đi xem show, khán giả hải ngoại th́ ngoảnh mặt v́ nghi ngờ lập trường, c̣n nội bộ th́ bị trói chân trong một mô h́nh đă cũ.
Paris By Night từng dạy khán giả rằng trên sân khấu, màn nhung có khép lại th́ phía sau vẫn là những phông bạt, dây cáp, mồ hôi và nước mắt để đêm diễn ngày mai tiếp tục sáng đèn. Nhưng đôi khi, có những tấm màn rơi xuống không phải để chuẩn bị cho màn mới, mà là để báo hiệu rằng vở diễn đă đi hết hành tŕnh của nó. Với Thuư Nga Paris By Night, có lẽ câu hỏi không c̣n là “bao giờ ra số 139?”, mà là: họ có đủ dũng khí và trí tuệ để bước sang một chương hoàn toàn khác – hay chấp nhận dừng lại ở con số 138 như một hồi ức đẹp nhưng buồn?