Người Mỹ bước vào mùa lễ với chiếc ví thận trọng
Tại New York và khắp nước Mỹ, mùa mua sắm cuối năm đang bắt đầu trong một bối cảnh lạ lùng: các cửa hàng lớn tung chiêu mạnh chưa từng có, nhưng người tiêu dùng th́ nắm chặt ví hơn bao giờ hết. Thuế quan của Tổng thống Donald Trump, lạm phát vẫn “dai như kẹo” và thất nghiệp nhích lên khiến nhiều gia đ́nh dè dặt với từng món quà Giáng sinh. Wells Fargo dự báo doanh số mùa lễ chỉ tăng 3,5–4% so với năm ngoái – nghe có vẻ tươi sáng, nhưng nếu trừ đi phần giá cả tăng do lạm phát, tổng chi tiêu thực ra có thể… dậm chân tại chỗ. Các nhà bán lẻ buộc phải quay về “môn căn bản”: trưng bày thông minh, giảm giá quyết liệt, chăm chút trải nghiệm, làm mọi cách để kéo khách bước chân vào cửa – hoặc ít nhất là bấm nút “mua” trên website.
Macy’s t́m lại “phép màu” cửa hàng bách hóa
Macy’s – tượng đài bách hóa già nua ở Herald Square – đang cố gắng gợi lại thời hoàng kim của những mái ṿm đèn vàng, ô cửa kính sáng trưng và cảm giác “đi Macy’s là một sự kiện”. Tại cửa hàng flagship ở New York, họ dựng cả một sân khấu lễ hội: khu trải nghiệm NBA, góc hợp tác độc quyền với Disney, chợ Noel trong nhà, DJ chơi nhạc, hàng loạt thương hiệu mới được trưng bày như thời trang tŕnh diễn. Ông già Noel của cuộc diễu hành Macy’s Thanksgiving Day Parade – biểu tượng mở màn mùa lễ – năm nay lần đầu tiên… lên tour, đi dọc nước Mỹ để kéo khách về các chi nhánh. Phía sau ánh đèn lung linh là một chiến lược sống c̣n. Macy’s đă phải đóng 150 cửa hàng yếu kém, dồn lực vào khoảng 350 điểm bán c̣n lại, cải tổ chăm sóc khách hàng, tối ưu tồn kho. Kết quả: lần đầu sau ba năm, doanh thu quay lại tăng trưởng. Nhưng những ṿng thuế mới lại ập tới, khiến mỗi món đồ trên kệ đều là một bài toán. Macy’s lấy đà từ rất sớm, lên kế hoạch mua hàng từ hơn 25 quốc gia, thương lượng với nhà cung cấp để giữ giá thấp nhất có thể. Không phải mặt hàng nào cũng giữ được – đồ chơi, áo len sẽ phải tăng giá – nhưng họ cố gắng “bù” bằng chất lượng: cùng một chiếc sweater nhưng dệt bằng len tốt hơn, thêm sợi cashmere, phom đẹp hơn, để khách nh́n vào và thấy mức giá đắt hơn vẫn… xứng đáng. Đằng sau mỗi chương tŕnh khuyến măi là cả đội ngũ kinh tế gia nội bộ, ngày ngày “dịch” dữ liệu vĩ mô thành quyết định rất cụ thể: giảm giá bao nhiêu, nhập thêm ḍng nào, dừng đặt mẫu nào. Thời đại này, làm bán lẻ đă không chỉ là nghệ thuật bày hàng đẹp mắt – mà là khoa học dữ liệu trộn với một chút trực giác.
Old Navy & Walmart: khi “giá rẻ” phải đi cùng tốc độ và thiết kế
Ở phân khúc b́nh dân, Old Navy bước vào “Super Bowl” mùa lễ của riêng ḿnh với món vũ khí quen thuộc: quần áo ngủ cho cả gia đ́nh, bán ra đến hàng triệu chiếc. Bộ pajama gia đ́nh giá 5 USD giờ là nghi thức mùa đông của vô số nhà ở Mỹ. Nhưng năm nay, chỉ bán đồ ngủ dễ thương là chưa đủ. Old Navy đem về nhà thiết kế danh tiếng Zac Posen làm giám đốc sáng tạo, tung bộ sưu tập hợp tác với Anna Sui, thêm thắt những chi tiết couture vào những chiếc váy taffeta, đầm dạ tiệc giá dễ chịu: dây đai buộc nơ, túi giấu khéo, đường cắt tôn dáng. Thông điệp là: kể cả trong băo giá, bạn vẫn có thể mặc đẹp với giá “Old Navy”. Để không bỏ lỡ từng đồng chi tiêu bị thắt chặt, chuỗi này c̣n triển khai RFID – công nghệ gắn chip vào hàng hóa để nhân viên tra cứu tồn kho trong vài giây, biết chính xác món khách cần đang nằm ở đâu. Ít hơn một lần “hết size rồi ạ, em cũng không rơ c̣n ở kho không” là thêm một cơ hội giữ chân người mua. Trong khi đó ở Pennsylvania, Walmart đang thể hiện sức mạnh theo một cách khác: tốc độ. Tại trung tâm hoàn tất đơn hàng NexGen rộng 1,5 triệu ft² ở Greencastle, những cỗ máy dùng AI đo kích thước mỗi đơn, gấp hộp vừa khít, phân loại, dán băng dính – con người chỉ đứng cạnh hỗ trợ. Trung tâm này có thể xử lư 100.000 gói hàng mỗi ngày; từ lúc khách bấm “mua” đến khi thùng hàng rời băng chuyền lên xe tải có thể chỉ 30 phút. Walmart đang hưởng lợi từ làn sóng khách trung lưu – thậm chí thu nhập cao – đổ về săn giá rẻ trong lạm phát. Doanh thu quư gần nhất tăng 5,8%, thương mại điện tử nhảy vọt 27%. Nhưng họ vẫn phải đối đầu Amazon và những cái tên mới nổi như Temu, Shein. Câu trả lời của Walmart: vận hành với chi phí thấp nhất có thể, tự động hóa gấp đôi, để có thể giữ giá “mỗi ngày đều rẻ” và giao nhanh đến mức khách… ngại đổi sang chỗ khác.
Sears: huyền thoại bách hóa Mỹ trên đường vào mùa Giáng sinh cuối cùng
Giữa bức tranh xoay xở của Macy’s, Old Navy, Walmart, có một cái tên gần như chỉ c̣n là tiếng vọng: Sears. Từng là nhà bán lẻ lớn nhất và quan trọng nhất nước Mỹ, nay Sears chỉ c̣n lại vỏn vẹn 5 cửa hàng – so với 2.000 điểm bán cách đây hai thập niên. Một cửa hàng độc lập ở Coral Gables (Florida) có thể bị san phẳng để làm nhà ở, bốn nơi c̣n lại lọt thỏm trong những trung tâm thương mại ở Massachusetts, California, Texas và Florida. Các chuyên gia gọi đó là “những bóng ma trong đêm”: có người mở khóa buổi sáng, khóa cửa buổi tối, nhưng bên trong gần như chẳng c̣n ǵ đáng để mua. Nhiều khả năng, những cửa hàng này không hề có lăi. Điều cay đắng là Sears không suy tàn v́ bán thứ người ta không cần – khoan đă, người Mỹ vẫn cần máy khoan, máy cưa, tủ lạnh, pin xe – mà v́ không c̣n ai đủ bản lĩnh lèo lái. Từ khi nhà đầu tư tài chính Eddie Lampert mua lại Sears năm 2005, sáp nhập với Kmart, chiến lược chính là bán bớt bất động sản, mua lại cổ phiếu để giữ giá, chứ không dồn vốn làm mới cửa hàng, đầu tư thương mại điện tử. Khi Walmart, Home Depot, Amazon lên ngôi, Sears già cỗi, lạc hậu, nợ lỗ chồng chất rồi phá sản năm 2018. Dù được mua lại một lần nữa sau khi phá sản với lời hứa “hồi sinh”, chuỗi này tiếp tục teo tóp. Từ vị thế từng là nhà tuyển dụng lớn nhất Mỹ, sở hữu Kenmore, Craftsman, Die-Hard, xây ṭa nhà cao nhất thế giới, sáng lập Allstate, Discover, góp phần thay đổi cả cách người Mỹ sống ở ngoại ô – Sears giờ đứng trước nguy cơ biến mất hoàn toàn sau mùa Giáng sinh năm nay. Một thời đại bách hóa Mỹ khép lại lặng lẽ, đúng lúc một thời đại bán lẻ mới – online, dữ liệu, tự động hóa – lên ngôi.
Đài Loan: kinh tế “vượt mặt” Trung Quốc, nhưng người dân vẫn thấy ḿnh nghèo
Trong khi các nhà bán lẻ Mỹ toát mồ hôi giữa băo thuế và lạm phát, cách đó nửa ṿng Trái đất, Đài Loan lại đang chứng minh một câu chuyện tương phản: một nền kinh tế có thể tăng trưởng như “ngựa phi” ngay cả khi sống cạnh một người hàng xóm luôn dọa dẫm quân sự, và vẫn phải gánh thuế quan của Tổng thống Trump. Hai quư liên tiếp, tăng trưởng GDP của ḥn đảo này vào khoảng 8%; cả năm 2025 được dự báo tăng tới 7,4%, vượt cả Trung Quốc. Xuất khẩu quư III tăng hơn 36% so với cùng kỳ; riêng tháng 10, xuất khẩu bật 49,7% – mức cao nhất hơn 15 năm. Thị trường chứng khoán Đài Loan thậm chí đă vượt Đức, leo lên vị trí thứ 8 thế giới, nhờ cơn sốt trí tuệ nhân tạo. Hạt nhân của kỳ tích ấy là các tập đoàn công nghệ, đặc biệt là TSMC – “nhà máy đúc chip” lớn nhất thế giới, nhà cung cấp quan trọng của Nvidia, Apple, cả ngành AI toàn cầu. Khi Google, Microsoft, OpenAI đua nhau xây trung tâm dữ liệu, nhu cầu chip, máy chủ, linh kiện từ Đài Loan bùng nổ. Xuất khẩu sang Mỹ trong 10 tháng đầu năm tăng hơn 63%; doanh thu các công ty bán dẫn nhảy vọt, TSMC liên tục nâng dự báo tăng trưởng lên vùng “trung 30%”.
Nhưng dưới bề mặt những con số đẹp như mơ lại là cảm giác hụt hẫng của rất nhiều người dân. Đài Loan có GDP đầu người dự kiến vượt 38.000 USD, hơn cả Hàn Quốc, Nhật Bản, nhưng lương trung b́nh lại thấp hơn hai nước này khoảng 30%. Lợi ích tăng trưởng tập trung vào một số ngành: điện tử chiếm hơn 15% GDP nhưng chỉ tuyển 6,5% lao động, khiến phần lớn dân lao động không “chạm” được vào miếng bánh AI. Lương thực tăng rất chậm, thậm chí đ́nh trệ suốt từ cuối thập niên 1990; tỷ trọng thu nhập của lao động trong GDP đă từ 50% giảm c̣n khoảng 44%. Giá nhà th́ phi mă: tỷ lệ giá nhà/thu nhập ở Đài Bắc đă vượt cả London, New York, thậm chí sát Hong Kong. Không ít người trẻ đùa chua chát: “Quốc gia th́ giàu, nhưng dân th́ không”.
Khi kinh tế tách khỏi đời sống và bài toán chung cho cả Mỹ lẫn Đài Loan
Từ Manhattan đến Đài Bắc, có một mẫu số chung: những biểu đồ kinh tế lên đẹp, thị trường chứng khoán đỏ rực sắc xanh, doanh thu “ông lớn” lập đỉnh – nhưng rất nhiều người b́nh thường vẫn thấy ḿnh không khá hơn là mấy. Ở Mỹ, người tiêu dùng bị kẹp giữa giá cả leo thang, lăi suất cao, thuế quan đánh vào hàng nhập khẩu. Ở Đài Loan, tăng trưởng khủng chủ yếu chảy vào túi vài ngàn kỹ sư chip, c̣n y tá, công nhân, người lao động dịch vụ chật vật với tiền nhà, tiền ăn. Trong bức tranh đó, Macy’s phải thắp lại “phép màu” bách hóa để khách cảm thấy đồng tiền bỏ ra có trải nghiệm xứng đáng; Old Navy nhờ đến Zac Posen để biến món đồ 20–30 USD thành chiếc váy đủ sang cho một bữa tiệc; Walmart xây nhà máy robot để giao hàng nhanh hơn và rẻ hơn. Đài Loan th́ t́m cách dùng cú hích AI để lan tỏa sang các ngành khác, nâng lương tối thiểu, hy vọng sự thịnh vượng không chỉ dừng lại ở phố Wall phiên bản Đài Bắc.
Mùa lễ cuối năm v́ thế là một phép thử thú vị: người Mỹ có c̣n xếp hàng chờ coi diễu hành Macy’s, săn pajama đồng bộ ở Old Navy, đặt hàng chớp nhoáng trên Walmart, hay sẽ giảm bớt, chọn lọc, ưu tiên những điều thật sự quan trọng? Và ở bên kia Thái B́nh Dương, người Đài Loan có tiếp tục tin rằng “nếu công xưởng chip c̣n khỏe, chúng ta rồi cũng sẽ ổn”, hay sẽ đ̣i hỏi một mô h́nh chia sẻ lợi ích công bằng hơn? Những câu hỏi ấy chưa có lời giải ngay. Nhưng nh́n vào Macy’s, Sears, Walmart và Đài Loan trong cùng một khung h́nh, người ta thấy rơ một điều: kinh tế không chỉ là chuyện con số, mà là cảm giác của từng con người khi bước vào cửa hàng, mở tờ lương, hay đơn giản là ngồi tính xem cuối năm này, ḿnh thực sự dám mua ǵ cho bản thân và cho người ḿnh thương.