Cây mã đề là loại thảo dược quen thuộc, mọc phổ biến ở khắp các vùng quê Việt Nam. Từ lâu, cây đã được Đông y sử dụng như một vị thuốc quý, đặc biệt hiệu quả trong hỗ trợ điều trị các bệnh về gan, thận và đường tiết niệu.
Cây mã đề là gì?
Mã đề, còn gọi là mã tiền xá hay xa tiền thảo, có tên khoa học Plantago asiatica. Đây là cây thân thảo, sống lâu năm, cao khoảng 10-15 cm, có khả năng tái sinh mạnh từ cả hạt và nhánh. Lá mã đề thường có hình thìa hoặc hình bầu dục, gân lá nổi rõ, chạy dọc song song và hội tụ ở đầu và gốc lá.
Theo Đông y, mã đề có vị ngọt, tính lạnh, có tác dụng thanh nhiệt, lợi tiểu, tiêu đờm, chỉ ho, hỗ trợ điều trị các chứng viêm phế quản, tiểu buốt, tiểu dắt, viêm gan, viêm thận hay đau mắt đỏ.
Các bộ phận thường dùng gồm:
Hạt mã đề (phơi hoặc sấy khô) gọi là xa tiền tử.
Toàn cây bỏ rễ phơi khô gọi là xa tiền thảo.
Lá mã đề có thể dùng tươi hoặc sấy khô làm thuốc.
Bông mã đề là vị thuốc dân gian quý, giúp lợi tiểu, thanh nhiệt, hỗ trợ điều trị các bệnh về gan, thận, đường tiết niệu và hô hấp
Thành phần dược lý của cây mã đề
Nghiên cứu hiện đại cho thấy mã đề chứa nhiều hoạt chất sinh học có lợi:
Lá mã đề chứa acid phenolic, iridoid (catalpol, aucubosid), flavonoid (quercetin, apigenin, baicalin) và chất nhầy; Hạt mã đề chứa dầu béo, đường và nhiều chất nhầy tự nhiên.
Nhờ những thành phần này, mã đề có tác dụng lợi tiểu, lợi mật, chống viêm, trừ đờm, giảm ho và hỗ trợ tiêu hóa.
Theo y học cổ truyền, mã đề được dùng trong các bài thuốc trị viêm thận, sỏi bàng quang, viêm gan, viêm loét dạ dày - tá tràng, ho lâu ngày, viêm phế quản…
Liều dùng thông thường: 10-16g mỗi ngày, dưới dạng thuốc sắc.
Công dụng của bông mã đề trong điều trị bệnh
Hỗ trợ điều trị bệnh về thận và đường tiết niệu
Viêm cầu thận cấp tính: Dùng mã đề kết hợp thạch cao, ma hoàng, đại táo, quế chi và cam thảo (mỗi loại 6g), sắc uống 1 thang/ngày.
Viêm cầu thận mạn tính: Dùng mã đề 16g kết hợp phục linh, hoàng bá, rễ cỏ tranh, hoàng liên, trư linh, mộc thông (mỗi loại 8-12g), sắc uống 1 thang/ngày.
Sỏi bàng quang: Dùng mã đề 30g kết hợp rau diếp cá và kim tiền thảo (mỗi loại 30g), sắc uống 2 lần/ngày trong 5 ngày liên tiếp.
Sỏi đường tiết niệu: Dùng mã đề 20g, kim tiền thảo 30g, rễ cỏ tranh 20g, sắc uống thay nước trà hàng ngày. Những bài thuốc này giúp tăng bài tiết nước tiểu, giảm viêm và hỗ trợ làm tan sỏi nhỏ.
Hỗ trợ điều trị chứng tiểu ra máu
Dùng lá mã đề và lá ích mẫu (mỗi loại 12g), giã nát, vắt lấy nước uống. Ngoài ra, có thể dùng hạt mã đề giã vụn, sắc lấy nước, sau đó nấu với hạt kê thành cháo ăn lúc đói. Bài thuốc này giúp thanh nhiệt, làm mát cơ thể, hỗ trợ giảm tiểu ra máu và sáng mắt.
Chữa chảy máu cam
Lấy lá mã đề tươi, rửa sạch, giã nát, vắt lấy nước uống; phần bã đắp lên trán. Khi bị chảy máu cam, nên nằm nghỉ, kê gối cao đầu và dùng bông sạch nút mũi bên chảy máu. Sau vài ngày dùng mã đề, tình trạng thường cải thiện rõ rệt.
Thanh nhiệt, lợi tiểu
Dùng hạt mã đề 10g và cam thảo 2g, sắc với 600ml nước còn khoảng 200ml, chia làm 3 lần uống trong ngày. Bài thuốc giúp giải nhiệt, giảm phù, lợi tiểu và mát gan.
Trị chốc lở ở trẻ nhỏ
Dùng một nắm lá mã đề tươi, rửa sạch, thái nhỏ, nấu cùng 100-150g giò sống, cho trẻ ăn vài ngày liên tục sẽ giúp giảm chốc lở, rôm sảy, mẩn ngứa.
Chữa đau mắt đỏ
Mã đề tươi 15g, lá dâu 20g, kinh giới 15g, cúc hoa 10g; sắc uống ngày 1 thang, chia làm 3 phần uống, uống liền trong 5 ngày.
Chữa lỵ cấp tính và mạn tính
Mã đề tươi 30 g, rau sam tươi 30 g. sắc uống trong ngày, uống thay trà.
Trị viêm gan cấp tính:
Mã đề, hạ khô thảo, mỗi vị 20g, nhân trần 40g, đại phúc bì 16g, đẳng sâm 12g, sắc uống ngày một thang.
Lưu ý khi sử dụng bông mã đề
Mặc dù có nhiều lợi ích, song mã đề không nên dùng tùy tiện. Một số lưu ý cần nhớ:
Không dùng như nước giải khát hàng ngày. Mã đề có tác dụng lợi tiểu mạnh, dễ gây mất nước, mất khoáng.
Phụ nữ mang thai, đặc biệt trong 3 tháng đầu, không nên uống nước mã đề vì có thể làm tăng nguy cơ sảy thai.
Người bị suy thận, thận yếu cần tránh hoàn toàn việc sử dụng mã đề.
Không nên uống mã đề buổi tối, vì tác dụng lợi tiểu có thể khiến bạn phải thức dậy nhiều lần trong đêm.
Vietbf @ Sưu tầm