Theo chuyên gia, thường xuyên 'sống trong stress', hormone cortisol sẽ tăng cao, khiến quá tŕnh chuyển hóa đường và mỡ bị rối loạn. Lâu dần dẫn đến t́nh trạng đề kháng insulin - tiền đề của tiểu đường loại 2.
Chị N.G.T.H (29 tuổi, ở TP.HCM), mới lập gia đ́nh, bị stress nặng do thay đổi môi trường sống và công việc. Khi đến bệnh viện khám v́ mệt mỏi, tiểu nhiều, đường huyết đă vượt ngưỡng chẩn đoán tiểu đường.
Được biết chị H. thường xuyên mất ngủ, ăn uống không điều độ, ăn nhiều đồ ngọt, nước ngọt khi căng thẳng. Đáng nói, trước đó, người bệnh không hề có yếu tố nguy cơ rơ ràng nào ngoài stress.
Tương tự, anh L.T.L (35 tuổi, nhân viên văn pḥng), trải qua nhiều tháng áp lực công việc, thường xuyên làm đêm, ăn thất thường, ngủ ít. Anh L. đến khám v́ sụt cân và mệt mỏi kéo dài, kết quả xét nghiệm cho thấy đường huyết cao. Người bệnh gần như không tin nổi ḿnh mắc tiểu đường ở độ tuổi này.
Nếu t́nh trạng stress kéo dài, nồng độ cortisol duy tŕ ở mức cao sẽ làm rối loạn chuyển hóa glucose, dẫn đến đường huyết tăng
ẢNH: AI
Thạc sĩ - bác sĩ Hoàng Thị Bích Ngọc, Khoa Khám bệnh, Bệnh viện Gia An 115 (TP.HCM) cho hay, tiểu đường loại 2 đang có xu hướng trẻ hóa. Nếu trước đây đa phần bệnh nhân ở độ tuổi trên 50 th́ hiện nay không hiếm người mới ngoài 30 đă được chẩn đoán bệnh. Trong đó, stress là yếu tố quan trọng thường bị xem nhẹ hoặc bỏ qua.
Stress ảnh hưởng đến đường huyết như thế nào?
Theo bác sĩ Bích Ngọc, khi cơ thể bị stress (căng thẳng) dù là do áp lực tinh thần, lo âu, thiếu ngủ hay bệnh lư thể chất, năo bộ sẽ kích hoạt trục hạ đồi - tuyến yên - tuyến thượng thận. Cơ chế này khiến cơ thể tiết ra hormone cortisol, adrenaline và glucagon. Đây là những “hormone stress” có nhiệm vụ giúp đối phó với t́nh huống căng thẳng bằng cách:
Tăng phân giải glycogen ở gan thành glucose, đưa vào máu để cung cấp năng lượng nhanh cho năo và cơ.
Ức chế tác dụng của insulin, khiến tế bào hấp thu đường kém hơn.
Hệ quả là đường huyết tăng cao tạm thời - một phản ứng sinh lư b́nh thường. Tuy nhiên, bác sĩ Bích Ngọc cho biết khi cơ thể thường xuyên ở trong t́nh trạng căng thẳng, hormone cortisol sẽ tăng cao, khiến quá tŕnh chuyển hóa đường và mỡ bị rối loạn. Lâu dần, insulin không c̣n hoạt động hiệu quả, gây ra t́nh trạng đề kháng insulin - tiền đề của tiểu đường loại 2.
Tiểu đường phát triển âm thầm nhưng nhanh ở người trẻ
Về mặt triệu chứng, người trẻ mắc tiểu đường thường khó nhận biết hơn so với người trung niên. Họ ít có biểu hiện điển h́nh như khát nước, tiểu nhiều hay sụt cân rơ, nên thường phát hiện bệnh muộn, chỉ t́nh cờ qua khám sức khỏe hoặc khi xuất hiện biến chứng.
Theo bác sĩ Bích Ngọc, điểm khác biệt đáng lo ngại là quá tŕnh tiến triển bệnh ở người trẻ thường âm thầm nhưng nhanh hơn. Do bệnh khởi phát sớm, thời gian phơi nhiễm đường huyết cao kéo dài, nguy cơ biến chứng mạch máu, đặc biệt là tim mạch, thận và vơng mạc có thể xuất hiện sớm hơn nhiều so với người mắc bệnh ở tuổi trung niên.
Về điều trị, người trẻ thường có khả năng đáp ứng insulin và thuốc tốt hơn, nhưng thách thức lớn nằm ở việc tuân thủ. Do đặc thù công việc, lối sống năng động và ít quan tâm sức khỏe, người trẻ thường dễ bỏ qua việc theo dơi đường huyết, ăn uống thất thường hoặc ngưng thuốc khi thấy “khỏe lại”. Chính điều này khiến việc kiểm soát đường huyết kém ổn định, tạo điều kiện cho biến chứng tiến triển sớm.
“Yếu tố tâm lư cũng ảnh hưởng đáng kể. Nhiều bệnh nhân trẻ cảm thấy mặc cảm nghĩ rằng ḿnh 'bị bệnh của người già”, hoặc chủ quan v́ nghĩ c̣n trẻ nên bệnh sẽ không nặng. Do đó, trong điều trị, ngoài kiểm soát đường huyết, bác sĩ cần hỗ trợ tư vấn tâm lư và hướng dẫn điều chỉnh lối sống phù hợp, giúp họ chấp nhận và quản lư bệnh lâu dài”, bác sĩ Bích Ngọc khuyên.
Nên làm ǵ để kiểm soát stress hiệu quả?
Theo bác sĩ, khi điều trị bệnh nhân tiểu đường, việc kiểm soát stress quan trọng không kém ǵ kiểm soát chế độ ăn hay dùng thuốc. Bệnh nhân nên bắt đầu bằng những thay đổi nhỏ, thực tế và duy tŕ được lâu dài:
Vận động nhẹ nhàng ít nhất 30 phút mỗi ngày: Đạp xe, đi bộ, tập yoga hoặc làm vườn. Hoạt động thể chất giúp cơ thể giải phóng endorphin - “hormone hạnh phúc” - vừa hỗ trợ kiểm soát đường huyết, vừa cải thiện tâm trạng.
Ngủ đủ 7-8 tiếng mỗi đêm: Tránh thức khuya v́ thiếu ngủ sẽ khiến cortisol - hormone stress - tăng cao, kéo theo đường huyết tăng. Hạn chế sử dụng điện thoại, mạng xă hội trước khi ngủ để tránh kích thích thần kinh.
Nhận diện và giải tỏa căng thẳng: Với những người thường xuyên lo âu, có thể thực hành hít thở sâu, thiền hoặc viết nhật kư cảm xúc.
Duy tŕ giao tiếp xă hội: Chia sẻ với người thân, bạn bè hoặc nhóm hỗ trợ bệnh nhân tiểu đường cũng giúp người bệnh giảm cảm giác cô lập và tăng động lực điều trị.
“Quan trọng nhất, bệnh nhân cần hiểu rằng stress là phản ứng tự nhiên của cơ thể, không thể loại bỏ hoàn toàn, nhưng có thể được quản lư và kiểm soát nếu biết lắng nghe cơ thể, giữ nhịp sống điều độ và duy tŕ kết nối tích cực với môi trường xung quanh”, bác sĩ Bích Ngọc nói.
VietBF@sưu tập