Một chính quyền vận hành bằng “lời hay ư đẹp” hơn là chuyên môn và kiểm chứng thực tế sẽ nhanh chóng trượt vào ṿng xoáy hỗn loạn. Khi cấp dưới được thưởng v́ nịnh bợ thay v́ dám nói sự thật, quy tŕnh chính sách bị méo mó: quyết định chóng vánh, phát ngôn gây sốc, ưu ái nhóm “hợp nhăn” và đối xử khắt khe với phần c̣n lại. Văn hóa chính trị như vậy không những chia rẽ xă hội mà c̣n làm suy yếu các định chế kiểm soát – cân bằng vốn là xương sống của nền cộng ḥa.
Tâm trạng xă hội: nỗi mệt mỏi đă vượt ngưỡng chịu đựng
Người Mỹ đang mang một cảm giác kép: ví tiền mỏng đi và các dịch vụ công không c̣n vận hành trơn tru. Tâm lư bi quan không chỉ xuất hiện trên các bảng khảo sát mà c̣n lộ rơ trong những lựa chọn rất đời thường: tŕ hoăn mua sắm lớn, cắt giảm kỳ nghỉ, dè dặt với vé máy bay linh hoạt. Khi kinh tế tạo áp lực kéo dài, sự bất b́nh dễ bùng lên ở bất cứ mắt xích nào gặp trục trặc — và lần này, sân bay trở thành nơi dồn nén mọi bực dọc.
Cơ chế truyền dẫn: từ nỗi lo thu nhập đến cơn băo ở phi trường
Chuỗi nguyên nhân nh́n qua tưởng rời rạc nhưng thật ra liền mạch. Thứ nhất, khi ngân sách liên bang bị đ́nh trệ, nhiều đơn vị phải cắt giảm hoạt động hoặc làm việc trong t́nh trạng chậm lương, gây kiệt sức và tâm lư rời bỏ. Thứ hai, ngành hàng không là ngành đ̣i hỏi chuẩn an toàn tuyệt đối nên chỉ cần thiếu nhân sự ở một mắt xích như kiểm soát không lưu, an ninh soi chiếu hay kỹ thuật mặt đất, toàn bộ lịch bay phải hạ tải để pḥng ngừa rủi ro. Thứ ba, giảm tải dù chỉ ở vài đầu mối lớn đă tạo hiệu ứng domino: chuyến chậm kéo theo chuyến, tổ bay quá giờ, máy bay không kịp quay ṿng, cuối cùng là hủy hàng loạt. Người dân vốn đang lo chuyện lăi suất, giá cả và công việc, nay phải đứng trước bảng thông báo đổi cổng liên tục, cảm giác bất lực nhanh chóng hóa thành bất măn.
V́ sao sân bay trở thành “điểm dễ vỡ” của bộ máy nhà nước
Sân bay nằm ở giao điểm giữa hạ tầng công và hoạt động kinh doanh tư nhân. Quy định, tiêu chuẩn an toàn, điều phối luồng bay, kiểm soát vùng trời là phần việc của nhà nước; khai thác thương mại, tối ưu đội tàu và dịch vụ khách là phần việc của doanh nghiệp. Khi phía công ngừng trệ, phía tư buộc phải giảm công suất để bảo toàn an toàn bay. Cấu trúc này khiến sân bay phản ứng rất nhạy với bất kỳ cú sốc thể chế nào, giống như cầu ch́ của cả hệ thống: nó nhảy trước để ngăn cháy nổ, nhưng hệ quả là bóng tối phủ lên toàn mạng lưới.
Trump biến không gian công quyền thành sân khấu, nơi lời nói gây sốc được ưu tiên hơn giải pháp thực chất. Cách điều hành kiểu “tạo băo” truyền thông làm xói ṃn các quy tŕnh b́nh thường, khiến cơ quan chức năng luôn phải loay hoay dập lửa h́nh ảnh thay v́ xử lư tận gốc vấn đề. Khi băo ngôn từ qua đi, hậu trường để lại là lịch bay rối tung, quầy hỗ trợ quá tải, và một xă hội thêm mệt mỏi. Người dân không đo kinh tế bằng đồ thị, họ đo bằng trải nghiệm hàng ngày: kế hoạch bị xô lệch, chi phí phát sinh, dịch vụ công tắc trách. Khi tâm lư tiêu dùng rơi sâu, đó không chỉ là “nỗi sợ mơ hồ”, mà là phản ứng tự nhiên trước một chính quyền thích phô diễn thay v́ ổn định. Nhóm thu nhập trung b́nh, vốn gánh nặng lớn nhất, là những người cảm thấy rơ nhất cái giá của sự bấp bênh. Shutdown kéo dài là sản phẩm của lối mặc cả quyền lực không coi trọng thủ tục ngân sách. Trong bối cảnh đó, các mắt xích an toàn hàng không buộc giảm tải để tránh rủi ro. Chỉ một quyết định hạ công suất ở vài đầu mối lớn đủ tạo hiệu ứng domino: chuyến trễ kéo chuyến, tổ bay quá giờ, máy bay không kịp quay ṿng rồi thành hủy hàng loạt. Sự tắc nghẽn ở sân bay không phải tai nạn, mà là hệ quả trực tiếp của một phong cách điều hành đặt cái tôi lên trước hệ thống.
Trump thưởng cho sự trung thành mù quáng và hạ thấp chuyên gia dám nói thật. Văn hóa “phe ta – phe địch” khiến cơ quan công quyền tê liệt v́ sợ sai, c̣n tiếng nói nghiệp vụ bị gạt ra ŕa. Trong môi trường như vậy, cảnh báo sớm về rủi ro vận hành thường bị nhấn ch́m bởi nhu cầu tŕnh diễn quyền lực, và hệ thống chỉ phản ứng khi đă vỡ trận. Ngôn ngữ chia rẽ khiến các thỏa hiệp tối thiểu để vận hành nhà nước trở nên bất khả. Khi hợp tác chính trị bị bóp nghẹt, shutdown chỉ là chuyện sớm muộn, và cơn ác mộng ở sân bay là màn hậu quả trần trụi nhất mà công chúng phải gánh. Dưới thời một nhà lănh đạo bồng bột, thích tâng bốc hơn lắng nghe, hệ thống không những không vận hành tốt hơn mà c̣n dễ găy đổ ở đúng nơi cần kỷ luật nhất. Chính sự đối lập giữa lời nói và hiện thực ấy đă bào ṃn niềm tin xă hội nhanh hơn bất kỳ bản báo cáo kinh tế nào.