Một kỳ bầu cử địa phương nhưng hệ quả quốc gia
Cuộc bầu cử tuần này – từ New Jersey, Virginia tới California – nhiều khả năng sẽ đánh dấu thêm một nấc mới trong quá tŕnh nước Mỹ bị “chia đôi mềm” thành hai khối chính trị đối nghịch: các bang đỏ do Cộng ḥa cầm trọn và các bang xanh do Dân chủ cầm trọn. Điều đang diễn ra không chỉ là bầu thống đốc hay nghị viện bang, mà là việc mỗi đảng củng cố quyền kiểm soát trên “vùng ảnh hưởng” của ḿnh, khiến xung đột giữa các bang leo lên mức chưa thấy từ thời phong trào dân quyền thập niên 1960 – thậm chí có người ví với thời Nội chiến.
Đảng nào về nhà nấy
Nếu Dân chủ giữ được ghế thống đốc ở Virginia và New Jersey, họ sẽ tiếp tục kịch bản quen thuộc: những bang bầu tổng thống cho Dân chủ th́ bầu luôn Dân chủ ở hầu hết chức vụ c̣n lại. Ở chiều ngược lại, các bang luôn bầu cho Donald Trump th́ gần như khóa cửa với Dân chủ. Kết quả là bản đồ chính trị Mỹ ngày càng ít điểm giao nhau: đảng này rất khó thắng ở “sân nhà” của đảng kia.
Chiến tranh tái phân khu: mặt trận nóng nhất
Điểm nguy hiểm hơn là “cuộc chiến vẽ lại bản đồ Hạ viện”. Sau khi Texas và nhiều bang do Cộng ḥa kiểm soát t́m cách xóa bớt ghế Hạ viện của Dân chủ, California – bang xanh nhất trong các bang xanh – lại chuẩn bị thông qua Đề xuất 50 để xóa tới 5 ghế do Cộng ḥa nắm. Khi hai bên cùng làm, “vùng đệm cuối cùng” – tức những ghế Hạ viện của đảng thiểu số nằm trong bang của đảng đa số – sẽ bị bật rễ. Nói đơn giản: Dân chủ ở bang đỏ sẽ bị vẽ bản đồ cho… hết chỗ trúng, Cộng ḥa ở bang xanh cũng vậy.
Hai khối quyền lực cứng lại
Hiện nay có 25 bang đă bầu cho Trump cả 3 lần (2016, 2020, 2024) – con số nhiều nhất kể từ thời Reagan–Bush cha. Nhưng khác với cuối thập niên 1980, bây giờ Dân chủ gần như không c̣n quyền lực đáng kể trong “Trump 25”: Cộng ḥa nắm 22/25 thống đốc, nắm toàn bộ nghị viện bang và ghế Thượng viện.
Ở chiều ngược lại, 19 bang chưa lần nào bầu cho Trump trong 3 kỳ vừa rồi th́ gần như do Dân chủ nắm cả thống đốc, cả nghị viện, cả Thượng viện liên bang, chỉ vài ngoại lệ nhỏ. Nếu tuần này Virginia và New Jersey lại về tay Dân chủ, bức tranh “xanh cầm xanh – đỏ cầm đỏ” càng kín.
Hạ viện – tuyến pḥng thủ cuối đang bị khoét
Cho đến gần đây, Hạ viện vẫn c̣n một chút “pha trộn”:
– Dân chủ hiện giữ 43/185 ghế ở các bang bầu cho Trump cả 3 lần (khoảng 23%).
– Cộng ḥa giữ 39/185 ghế ở các bang chống Trump cả 3 lần (khoảng 21%).
Chính những ghế “sống trên lănh thổ đối phương” này buộc tổng thống nào lên cũng phải để tâm đến lợi ích của các bang không bầu ḿnh. Nhưng khi cả hai bên cùng vẽ lại bản đồ để dồn đối thủ ra khỏi bang ḿnh, số ghế ấy sẽ teo lại, đồng nghĩa với việc tổng thống tương lai có thể thoải mái bỏ qua ư kiến của “bang đối lập”.
Tối cao Pháp viện và lá chắn quyền bầu cử da màu
T́nh thế càng gay gắt khi các bang đỏ – được khuyến khích bởi đa số thẩm phán do Cộng ḥa bổ nhiệm – đang thúc các đợt tái phân khu giữa nhiệm kỳ ở Texas, Missouri, Bắc Carolina, Ohio, Indiana… Nếu Tối cao Pháp viện tiếp tục thu hẹp Đạo luật Quyền bầu cử (VRA), các bang miền Nam có thể xóa 12–20 ghế hiện do các dân biểu Da đen hoặc Latino của Dân chủ nắm. Trong khi đó, bên xanh nếu thấy California làm được, Virginia làm được sẽ chịu sức ép phải làm tương tự ở Colorado, Illinois, Maryland… Khi cuộc chơi leo thang, người thiệt đầu tiên chính là cử tri thiểu số sống trong “bang sai màu”.
Khủng hoảng đại diện: 26,8 triệu người… không c̣n tiếng nói?
Năm 2024, 26,8 triệu người bỏ phiếu cho Dân chủ ở các bang “Trump 25”, và 26,8 triệu người bỏ phiếu cho Cộng ḥa ở 19 bang chống Trump. Nếu họ bị vẽ bản đồ để không c̣n ghế, câu hỏi “ai đại diện cho họ ở Hạ viện?” trở nên rất gay gắt. Nhà nghiên cứu Manuel Pastor cảnh báo: VRA sinh ra để “gỡ gian lận khỏi luật chơi”, nhưng bây giờ miền Nam lại có dấu hiệu quay về thói quen gạt tiếng nói thiểu số ra ngoài chính trường.
Từ bất đồng chính sách tới “chiến tranh lạnh liên bang”
Tranh chấp liên bang–tiểu bang vốn đă có: bang đỏ kiện chính sách chuyển giới trong trường học của Biden; bang xanh chống cách Trump huy động Vệ binh hay “quân sự hóa” di trú. Nhưng dưới thời Trump, mức độ căng đă tiến gần một cuộc nội chiến lạnh: ông mô tả bang xanh như “lănh thổ thù địch”, dọa cắt ngân sách, bắt hay đe bắt quan chức địa phương Dân chủ, điều lực lượng liên bang vào thành phố xanh dù địa phương phản đối. Khi tổng thống xem những bang không bầu ḿnh là “kẻ thù bên trong”, sợi dây liên bang mỏng đi thấy rơ.
Hết động lực thỏa hiệp
Trước đây, các nghị sĩ hay thống đốc của đảng A nhưng sống trong bang nghiêng về đảng B thường là cầu nối để hai bên nói chuyện, cũng là hạt nhân của các phong trào cải cách nội bộ (ví dụ nhóm Dân chủ trung dung những năm 1980–1990). Họ phải thuyết phục cử tri ngoài đảng nên bắt buộc suy nghĩ mới, mềm hóa lập trường. Nhưng nếu các ghế ấy bị tái phân khu mà mất đi, Quốc hội và các đảng sẽ chỉ c̣n tiếng vọng trong buồng kín, không có động lực “mở rộng biên độ” nữa.
Hai nước Mỹ song song
Các nhà khoa học chính trị cảnh báo:
– Không có kịch bản tách nước nào thật sự khả thi.
– Nhưng duy tŕ một liên bang trong đó mỗi bên gần như không c̣n lư do để quan tâm tới bên kia cũng ngày càng khó.
Khi các đảng không c̣n ghế nào phải bảo vệ ở “địa bàn đối phương”, họ có thể “toàn tâm toàn ư” đẩy nghị tŕnh riêng mà không cần thương lượng. Đó chính là trạng thái mà một số học giả gọi là “hai nước Mỹ trong một nước Mỹ” – bản đồ vẫn liền nhau, nhưng chính trị, văn hóa, luật lệ ngày càng tách rời.
Kết
Bầu cử tuần này tưởng như chỉ là thống đốc, chỉ là trưng cầu ở California, nhưng thực chất là một ṿng mới trong cuộc đọ sức về quyền kiểm soát không gian địa lư giữa hai đảng. Nếu cả hai bên cùng thắng ở “sân nhà” và cùng lao vào vẽ lại bản đồ, sợi chỉ cuối cùng gắn Nhà Trắng, Quốc hội với những bang không bầu cho họ sẽ bị cắt mỏng đi nữa – và khi đó, việc coi nhau như “hàng xóm” sẽ nhường chỗ cho việc coi nhau như “đối thủ”.