Vàng từ lâu được xem là biểu tượng của sự giàu có và là nơi trú ẩn an toàn trong những giai đoạn bất ổn kinh tế. Tuy nhiên, ít ai biết rằng giá vàng – con số xuất hiện hằng ngày trên bảng điện tử và được nhắc đến trong mọi bản tin tài chính – lại được quyết định bởi một hệ thống phức tạp, kết hợp giữa cung cầu vật chất, giao dịch tài chính và tâm lư thị trường toàn cầu.
Giá vàng được quyết định bởi một hệ thống phức tạp, kết hợp giữa cung cầu vật chất, giao dịch tài chính và tâm lư thị trường toàn cầu.
Hai “mặt” của giá vàng: giao ngay và hợp đồng tương lai
Trên thị trường, vàng có thể được giao dịch dưới nhiều h́nh thức, nhưng có hai mức giá mà mọi nhà đầu tư cần hiểu rơ: giá giao ngay (spot price) và giá hợp đồng tương lai (gold futures).
Giá vàng giao ngay là giá hiện tại cho mỗi ounce vàng nguyên liệu – hay nói cách khác, là giá của vàng thật đang được mua bán giữa các tổ chức tài chính, nhà máy tinh luyện và ngân hàng trung ương.
Các quỹ ETF (quỹ đầu tư hoán đổi danh mục) được bảo chứng bằng vàng vật chất thường bám sát mức giá này. Tuy nhiên, đây không phải là mức giá mà người tiêu dùng trả khi mua vàng miếng hoặc trang sức. Giá đến tay người mua luôn cao hơn, bởi phải cộng thêm phí chênh lệch (gold premium) – phần bù bao gồm chi phí tinh luyện, vận chuyển, hoa hồng đại lư và lợi nhuận thương mại. V́ vậy, có thể hiểu giá giao ngay giống như giá “bán buôn”, c̣n giá bán lẻ đến tay người tiêu dùng chính là giá giao ngay cộng với phí premium.
Song song với đó, giá hợp đồng tương lai vàng lại được h́nh thành theo cách hoàn toàn khác. Đây là các hợp đồng tài chính quy định việc mua hoặc bán vàng tại một thời điểm xác định trong tương lai, với mức giá được ấn định ngay từ hôm nay.
Các hợp đồng này được giao dịch trên sàn như COMEX (thuộc Tập đoàn CME ở Mỹ), nơi các nhà đầu cơ, quỹ đầu tư và doanh nghiệp khai thác vàng t́m cách bảo hiểm rủi ro hoặc kiếm lời từ biến động giá. Hợp đồng có thể được thanh toán bằng tiền mặt hoặc bằng cách giao nhận vàng thật khi đến hạn.
Điểm khác biệt lớn là giá vàng tương lai thường mang tính dự báo – nó phản ánh kỳ vọng của nhà đầu tư về lăi suất, lạm phát, căng thẳng địa chính trị và sức khỏe nền kinh tế trong những tháng tới.
“Bàn tay vô h́nh” chi phối giá vàng: cung – cầu và tâm lư thị trường
Dù giao dịch phức tạp đến đâu, nền tảng h́nh thành giá vàng vẫn dựa trên quy luật cổ điển của kinh tế học: cung và cầu. Song, trong trường hợp của vàng, cung cầu không chỉ đến từ lượng khai thác hay nhu cầu chế tác, mà c̣n đến từ các yếu tố mang tính toàn cầu và tâm lư.
Biến động địa chính trị:
Khi thế giới bất ổn, vàng lập tức được “săn lùng”. Từ xung đột ở Trung Đông, Đông Âu cho đến căng thẳng thương mại Mỹ - Trung, mỗi biến động đều có thể kích hoạt làn sóng mua vàng như một tài sản trú ẩn an toàn. Chính tâm lư “t́m chỗ trú” này khiến giá vàng thường tăng vọt trong các giai đoạn khủng hoảng.
Ngân hàng trung ương và chiến lược dự trữ:
Các ngân hàng trung ương nắm giữ vàng như công cụ pḥng ngừa lạm phát và bảo đảm ổn định tiền tệ. Khi USD yếu đi hoặc rủi ro tài chính gia tăng, nhiều nước – đặc biệt là nhóm thị trường mới nổi – tăng cường mua vàng để đa dạng hóa dự trữ ngoại hối. Những giao dịch hàng trăm tấn vàng này có thể tác động trực tiếp đến giá trên thị trường quốc tế.
Lạm phát và lăi suất:
Vàng thường được coi là hàng rào chống lạm phát. Khi giá hàng hóa leo thang, giá trị đồng tiền suy giảm, nhu cầu nắm giữ vàng tăng mạnh. Ngược lại, khi lăi suất ngân hàng tăng, ḍng tiền chảy sang các tài sản sinh lời như trái phiếu hoặc gửi tiết kiệm, khiến vàng mất sức hấp dẫn. Do đó, mối tương quan giữa lăi suất và giá vàng thường ngược chiều: lăi suất tăng – giá vàng giảm; lăi suất giảm – giá vàng tăng.
Hoạt động khai thác và chi phí sản xuất:
Nguồn cung vàng phụ thuộc vào công suất khai thác toàn cầu. Khi chi phí khai thác tăng do năng lượng đắt đỏ hoặc trữ lượng mỏ suy giảm, giá vàng có xu hướng đi lên để bù đắp chi phí.
Dấu ấn lịch sử: những chu kỳ tăng – giảm ngoạn mục
Nh́n lại lịch sử, giá vàng đă trải qua những chu kỳ biến động dữ dội. Từ tháng 4/1934 đến tháng 7/1970, giá vàng giảm hơn 65% trong một giai đoạn dài trầm lắng. Nhưng ngay sau đó, trong thập niên 1970, vàng tăng gần 850% do khủng hoảng dầu mỏ và lạm phát phi mă ở Mỹ.
Giai đoạn 1980-2001 chứng kiến một chu kỳ suy giảm mạnh, khi giá vàng mất 82% giá trị. Từ năm 2001 đến nay, đặc biệt là sau khủng hoảng tài chính 2008, vàng đă tăng tổng cộng hơn 590%, trở thành một trong những tài sản sinh lời mạnh nhất trong hai thập kỷ qua.
Những con số này cho thấy, đầu tư vàng không phải là “con đường một chiều”. Trong những năm giá trầm lắng, vàng có thể kéo giảm hiệu suất danh mục đầu tư; nhưng khi khủng hoảng xảy ra, kim loại quư này lại tỏa sáng.
V́ sao giá vàng tăng mạnh năm 2025?
Tính đến tháng 9/2025, giá hợp đồng vàng kỳ hạn đă tăng 46% kể từ đầu năm – mức tăng mạnh nhất kể từ 2020.
Giới phân tích cho rằng, ba yếu tố chủ chốt đă góp phần đẩy giá vàng tăng mạnh trong năm 2025. Trước hết là chính sách thuế mới của Mỹ cùng với căng thẳng thương mại leo thang, khiến giới đầu tư lo ngại rủi ro và chuyển hướng sang vàng như một kênh trú ẩn an toàn.
Bên cạnh đó, những bất ổn địa chính trị tại Đông Âu và Trung Đông tiếp tục gây sức ép lên chuỗi cung ứng toàn cầu, đặc biệt là năng lượng, càng làm gia tăng nhu cầu nắm giữ kim loại quư.
Cuối cùng, đồng USD suy yếu đă thúc đẩy các ngân hàng trung ương trên thế giới mở rộng dự trữ vàng nhằm đa dạng hóa tài sản và giảm sự phụ thuộc vào đồng bạc xanh.
Các chuyên gia tại J.P. Morgan dự báo, giá vàng có thể đạt 4.250 USD/ounce vào quư 4/2026, sau khi đă vượt mốc 3.675 USD/ounce sớm hơn kỳ vọng. Tuy nhiên, không phải mọi tổ chức đều đồng quan điểm. Theo tổng hợp của Reuters, dự báo giá vàng năm 2026 dao động rộng – từ 2.850 USD đến 4.025 USD/ounce – phản ánh sự bất định của nền kinh tế toàn cầu.
Dù được định giá bởi các sàn giao dịch như COMEX hay London Bullion Market, giá vàng cuối cùng vẫn phản ánh niềm tin và nỗi sợ hăi của con người. Khi thị trường bất ổn, vàng trở thành biểu tượng của sự an toàn; khi kinh tế ổn định, nó lại lặng lẽ nằm trong két.
“Bàn tay vô h́nh” chi phối giá vàng chính là tổng ḥa của kỳ vọng, chính sách, và cảm xúc toàn cầu – nơi mỗi quyết định của ngân hàng trung ương, mỗi ḍng tweet về xung đột hay mỗi thay đổi trong lăi suất đều có thể khiến kim loại quư này tỏa sáng hoặc lùi sâu trong bóng tối.
VietBF@sưu tập