Bối cảnh: Khi “độc lập hóa” vẽ lại địa hạt bị thử thách
Charles Munger Jr. không xa lạ với các trận chiến bảo vệ ủy ban tái phân chia địa hạt độc lập của California. Từng tự nhận là “tín đồ cải cách tái phân chia” từ năm 2015, nay ông lại ra trận—đối đầu Thống đốc Gavin Newsom và Đảng Dân chủ—trong cuộc bỏ phiếu tháng 11 về Proposition 50. Mấu chốt: phe ủng hộ muốn tạm thời “vượt” bản đồ do Ủy ban công dân vẽ, để tạo thêm tối đa 5 ghế Hạ viện cho Dân chủ, trước khi khôi phục cơ chế độc lập vào năm 2031.
Proposition 50 là ǵ và v́ sao gây tranh căi?
Theo đề xuất, California sẽ cho phép cơ quan lập pháp do Dân chủ kiểm soát tạm thời thay thế bản đồ Quốc hội do Ủy ban độc lập vẽ, với mục tiêu “chống lại” các bang Cộng ḥa (như Texas) đă tái vẽ bản đồ theo hướng có lợi cho họ. Thống đốc Newsom gọi đây là cách “lấy lửa trị lửa”.
Phía chỉ trích—đứng đầu là Munger—cảnh báo: dù có điều khoản khôi phục độc lập năm 2031, tiền lệ “giữa nhiệm kỳ” này sẽ làm xói ṃn nỗ lực chấm dứt gerrymandering mà California theo đuổi hơn một thập kỷ.
Munger: Nhà vật lư đeo nơ và “kiến trúc sư” cải cách
Con trai của cố tỷ phú Charlie Munger (đồng sự của Warren Buffett), Charles Munger Jr. chọn khoa học thay v́ thương trường: tốt nghiệp tiến sĩ vật lư nguyên tử tại UC Berkeley, làm nhà vật lư thực nghiệm, kín tiếng và cẩn trọng. Trên chính trường California, ông là người bỏ công–bỏ của cho các mốc cải cách: Proposition 11 (2008) lập Ủy ban công dân cho bản đồ lập pháp; Proposition 20 (2010) mở rộng sang bản đồ Quốc hội; và Proposition 54 (2016) buộc dự luật phải công khai 72 giờ trước khi thông qua. Ngoài tiền, ông c̣n “soi” từng chi tiết, ép các nhóm cải cách làm bài bản.
V́ sao Munger phản đối Prop 50?
Theo người phát ngôn của ông, động cơ rất đơn giản: giữ vững các cải cách lịch sử. Trong bối cảnh nhiều bang đỏ tái vẽ bản đồ có lợi cho Cộng ḥa, Munger vẫn cho rằng đáp án ở California không phải quay về kịch bản đảng phái can thiệp. Ông thừa nhận đây là “kèo khó”: hoặc đứng nh́n cải cách bị bào ṃn, hoặc chiến đấu để bảo vệ Ủy ban và bị gắn mác “giúp Cộng ḥa”. Ông chọn phương án thứ hai.
Phe ủng hộ Prop 50 nói ǵ?
Thông điệp cốt lơi: cán cân Hạ viện liên bang có thể xoay chuyển ngay nhiệm kỳ tới. Khi một số bang đă “vẽ lại v́ Trump”, California cần “đáp trả tương xứng” để không bị lép vế. Các quảng cáo ủng hộ c̣n biến Munger thành “gương mặt đối lập”, tố ông chi hàng chục triệu USD và trích lại vài khoản đóng góp từ thiện bảo thủ để gắn nhăn “phục vụ Trump”.
Tiền, quảng cáo và những mối rạn nứt bất ngờ
Munger đă bơm trên 30 triệu USD để bảo vệ cấu trúc độc lập. Phe Yes on 50 chạy TV ads ràng buộc ông với Trump; ngược lại, phía Munger phát sóng clip có lời chỉ trích kế hoạch của Newsom từ cựu Thống đốc Arnold Schwarzenegger. Trên trận tuyến xă hội dân sự, có những rẽ hướng: một số tổ chức từng là đồng minh cải cách nay không c̣n trực tiếp chống Prop 50, gây tiếc nuối cho Munger.
Quá khứ “đánh bại gerrymandering” của Munger
Từ 2005–2010, Munger tài trợ và tham gia sâu vào các nỗ lực định chế hóa Ủy ban công dân; thậm chí ông giúp phát hành phim tài liệu “Gerrymandering” đến hàng trăm ngh́n cử tri California để nâng cao nhận thức. Khi ủy ban độc lập ở Arizona bị kiện đ̣i giải tán, ông cũng huy động đồng minh để “giữ thành”.
Nếu Prop 50 thông qua: Tác động tức thời và lâu dài
Ngắn hạn: Dân chủ California có thể tạo thêm tối đa 5 ghế Hạ viện, ảnh hưởng trực tiếp đến thế đa số quốc gia trong phần c̣n lại nhiệm kỳ của Tổng thống Donald Trump.
Dài hạn: Dù ghi rơ sẽ khôi phục bản đồ do Ủy ban độc lập vẽ vào 2031, câu hỏi lớn vẫn c̣n: một khi “cửa” tái vẽ giữa kỳ đă mở, liệu các lần sau có ai tiếp tục tận dụng?
Lằn ranh đạo lư – hiệu quả: Bài toán của cử tri
Cuộc trưng cầu đặt cử tri trước hai lựa chọn:
Hiệu quả chiến thuật trước mắt (chống lại các bang đă “đi trước một nước”), chấp nhận “tạm thời” vượt qua nguyên tắc; hoặc
Nguyên tắc dài hạn (giữ cơ chế độc lập bất biến), chấp nhận rủi ro mất ghế trong ngắn hạn.
Đó là bài thi về tính nhất quán cải cách của California—tiểu bang từng tự hào đi đầu chống gerrymandering.
Lá phiếu tháng 11 quyết định “di sản” cải cách
Proposition 50 không chỉ là trận chiến giữa Munger và Newsom. Đây là phép thử xem California có dám “đánh đổi” để thắng trước mắt, hay tiếp tục khóa chặt bàn tay chính trị khỏi cây bút vẽ địa hạt. Dù kết quả thế nào, cuộc tranh luận này sẽ c̣n định h́nh niềm tin công chúng với quá tŕnh bầu cử—thứ vốn mong manh hơn cả biên giới trên bản đồ.