Trong vài thập kỷ qua, kịch bản của nền kinh tế Hoa Kỳ hầu như không có thay đổi nhiều: nhân tố chính vẫn luôn là
"mức chi tiêu của người tiêu dùng". Họ đă đóng góp gần 70% GDP và là nền tảng vững chắc nhất cho sự tăng trưởng toàn diện về kinh tế.
Nhưng bước vào năm 2025, kịch bản này đă được viết lại. Một động lực hoàn toàn mới - đầu tư vào trí tuệ nhân tạo (AI)- đang thay thế yếu tố tiêu dùng truyền thống với tốc độ chưa từng có và trở thành động lực cốt lơi tuyệt đối của nền kinh tế Hoa Kỳ.
Ván cược lớn của Thung lũng Silicon hiện đang kiểm soát trực tiếp huyết mạch của nền kinh tế vĩ mô Hoa Kỳ. (Minh họa)
Trong mắt những người lạc quan, AI là một "cuộc cách mạng kỹ thuật chung" khác sau điện và Internet, sẽ tạo ra một ngành kỹ nghệ trị giá hàng ngàn tỷ đô la. Tuy nhiên, ở khía cạnh khác của lịch sử, những sự nghi ngờ cũng đang vang lên. Các nhân vật hàng đầu trong lĩnh vực kỹ nghệ và tài chính bắt đầu cảnh cáo cho rằng việc thương mại hóa AI đang có chiều hướng chậm hơn nhiều so với mức dự kiến, và việc xảy ra "
bong bóng đầu tư nguội lạnh, thậm chí vỡ tung là điều không thể tránh khỏi".
Liệu rằng đây có phải là một cuộc cách mạng kỹ nghệ mở ra tương lai, hay chỉ là một bong bóng đầu cơ khác sẽ tái lặp lại trong lịch sử? Bữa tiệc này, được cho thổi bùng lên từ một nhóm nhỏ các ông lớn kỹ nghệ, đang hướng đến một tương lai chưa xác định rơ.
"Động cơ mới" hỗ trợ nền kinh tế và thị trường chứng khoán Hoa Kỳ
Bảy tập đoàn kỹ nghệ khổng lồ của Mỹ
"Chúng ta đang chứng kiến sự gia tăng mạnh mẽ trong vốn đầu tư vào AI", Gregory Daco, chuyên gia kinh tế tại công ty tư vấn chiến lược
EY, cho biết.
"Điều này đang thúc đẩy sự gia tăng trong một số số liệu thống kê"
Điều đáng kinh ngạc nhất về cơn sốt này là
"hiệu ứng đ̣n bẩy" của nó.
Chỉ số trực tiếp nhất về quy mô vốn đầu tư AI là chi tiêu cho các máy tính và phần mềm. Lĩnh vực này hiện chỉ chiếm có 6% trong nền kinh tế Hoa Kỳ. Tuy nhiên, đáng chú ư là nó đă đóng góp hơn hai phần ba mức tăng trưởng kinh tế trong nửa đầu năm 2025 này. So sánh với mức chi tiêu về tiêu dùng truyền thống, vốn chiếm gần 70% GDP, th́ lại quá nhỏ bé. Điều này đă chứng minh rơ ràng rằng, AI đang thúc đẩy toàn bộ nền kinh tế với mức hiệu quả cao đáng kinh ngạc.
Làn sóng đầu tư này được thúc đẩy bởi một số ít tập đoàn kỹ nghệ khổng lồ.
Bốn công ty
"siêu quy mô" gồm
Google, Meta, Microsoft và
Amazon, dự định sẽ cho đầu tư tổng cộng gần 400 tỷ đô la vào các trung tâm dữ liệu trong năm nay. Khoản đầu tư khổng lồ này không chỉ giới hạn trong thế giới kỹ thuật số, ảnh hưởng của nó đang len lỏi vào tận cấu trúc của nền kinh tế thực tiển. Điều này đang thúc đẩy nhu cầu rất cao về năng lượng, hỗ trợ xây dựng thêm cơ sở hạ tầng, và thậm chí tạo ra những cơ hội mới cho ngành bất động sản thương mại tại các thành phố lớn như Atlanta và Philadelphia.
Trên thị trường vốn, bữa tiệc AI này được thể hiện ra rơ nét nhất.
"Bảy ông lớn", dẫn đầu là
Google, Amazon, Apple và
Nvidia, hiện đang chiếm gần một phần ba tổng vốn hóa thị trường của
S&P 500. Người chiến thắng lớn nhất trong số họ chắc chắn là công ty sản xuất chip
AI Nvidia, với giá cổ phiếu đă tăng gấp nhiều lần chỉ trong ṿng một năm.
Logic của Wall Street rất đơn giản và tàn khốc: miễn là câu chuyện về AI c̣n tiếp diễn, sự tăng trưởng của những gă khổng lồ này sẽ được bảo đảm. Với canh bạc gần như chắc chắn này, giới đầu tư không chỉ muốn đẩy giá cổ phiếu lên đến mức cao kỷ lục mà c̣n hỗ trợ sự thịnh vượng của toàn bộ thị trường chứng khoán.
Tiếng vọng của lịch sử?
Tuy nhiên, bất cứ sự điên cuồng nào cũng có thể dẫn đến cảnh hỗn loạn. Mối lo ngại về bong bóng AI đang bắt đầu ám ảnh thế giới kỹ nghệ và tài chính như một bóng ma.
Ngay cả CEO của
Meta là Mark Zuckerberg, người đang ở tâm điểm của cơn băo này, cũng đă công khai thừa nhận về khả năng này.
Trong một cuộc phỏng vấn, ông đă so sánh sự bùng nổ AI hiện tại với hai cuộc bùng nổ cơ sở hạ tầng đáng chú ư trong lịch sử:
xây dựng hệ thống đường sắt vào thế kỷ 19 và bùng nổ internet cáp quang vào những năm 1990. Cả hai làn sóng này đều tuân theo cùng một kịch bản: một ḍng vốn điên cuồng được đổ vào, tạo ra một bong bóng khổng lồ; sau đó bong bóng bị vỡ tung, để lại một mớ hỗn độn tàn khốc và cuối cùng, những tài sản c̣n sót lại đă chuyển thành giá trị thực.
"Từ góc độ lịch sử", Zuckerberg thừa nhận,
"sự bùng nổ AI có thể sẽ đi vào cùng một con thuyền."
Sử gia về kinh tế học, ông Andrew Odlitzko, người đă nghiên cứu sâu rộng về bong bóng viễn thông hồi năm 2001, đă đưa ra lời cảnh cáo trực tiếp hơn: t́nh h́nh hiện tại có vẻ khá quen thuộc với ông.
Odlitzko lưu ư rằng, một số sản phẩm AI mới nhất đă không đáp ứng được kỳ vọng quá mức của thị trường. Điều này cho thấy kỹ thuật AI có thể thiếu hẳn sức mạnh đột phá trong ngắn hạn để biện minh cho những khoản đầu tư khổng lồ như vậy.
"Tôi ngày càng hoài nghi và lo ngại về sự phát triển lớn mạnh của AI", ông này khẳng định.
Wall Street đă bắt đầu tính toán chi phí cho sự vỡ bong bóng
Trong một bản báo cáo,
Goldman Sachs đă cảnh cáo khách hàng rằng ,ngay cả khi các khoản đầu tư vào AI cuối cùng mang lại giá trị, việc xây dựng điên cuồng các trung tâm dữ liệu cuối cùng cũng sẽ bị chậm lại. Đáng sợ hơn nữa là sự
"rủi ro cho thoái vốn" khi họ đưa ra giả thuyết về một kịch bản cực đoan: nếu một số tập đoàn kỹ nghệ không lồ cho cắt giảm mức chi tiêu vốn xuống mức của năm 2022, sự tăng trưởng doanh thu của toàn bộ
S&P 500 sẽ bị giảm đi khoảng 30%.
Người đứng đầu bộ phận nghiên cứu toàn cầu tại ngân hàng đầu tư
Carlyle cũng bày tỏ mối lo ngại tương tự, tin rằng các tập đoàn kỹ nghệ khổng lồ này đang duy tŕ tỷ lệ
"đốt tiền" kiểu này bằng cách đi vay nợ.
"Nếu thị trường chứng khoán tụt giảm mạnh, phản ứng dây chuyền sẽ rất tàn khốc", kinh tế gia Daco cho biết thêm. Niềm tin của doanh nghiệp và người tiêu dùng sẽ bị sụp đổ ngay lập tức, chi tiêu sẽ giảm mạnh, và cơn băo khởi nguồn từ Thung lũng Silicon này sẽ nhanh chóng lan rộng ra khắp nước Mỹ.
Băng và Lửa: Nghẽn cổ chai ứng dụng giữa sự kỳ vọng quá mức
Trong khi thị trường vốn đang bùng nổ, các ứng dụng về doanh nghiệp lại được phát minh ra khá chậm chạp. Sự không phù hợp này chính là điểm yếu về cấu trúc gây chết người nhất của bong bóng AI.
Jared Coyle, Giám đốc AI tại tập đoàn cung ứng phần mềm về doanh nghiệp lớn
SAP, đă phát hiện ra rằng những ǵ thực sự hiệu quả trong các doanh nghiệp ngày nay không phải là những mô h́nh đàm thoại sáng tạo cầu kỳ. Ngược lại, chúng là những chức năng căn bản, thiết thực nhất, chẳng hạn như tự động xử lư tài liệu và xem xét quá tŕnh công tác.
Kết luận của ông rất rơ ràng: các công ty sẽ nhanh chóng cho áp dụng các ứng dụng AI đơn giản, dễ sử dụng, thay v́ các hệ thống phức tạp đ̣i hỏi phải cho đại tu toàn bộ quy tŕnh làm việc. Nhân vật đầu tư mạo hiểm Sarah Kuo cũng đưa ra một dự đoán đáng lo ngại: Sẽ mất ít nhất là năm năm nữa để cho AI thực sự trở nên phổ biến trong các doanh nghiệp.
Rơ ràng đây là hai thế giới hoàn toàn khác biệt so với sự tăng trưởng bùng nổ mà thị trường đang mong đợi.
Ngoài việc sáng tạo ra ứng dụng chậm chạp, cơ sở hạ tầng AI c̣n gặp phải vấn đề mới.
"Chúng ta vừa thoát ra khỏi t́nh trạng bị thiếu chip đào tạo và giờ đây chúng ta đang lao đầu vào cuộc khủng hoảng bộ nhớ đồ họa trong giai đoạn suy luận", CEO của
Weka, một công ty số liệu được Nvidia đầu tư, lên tiếng cảnh cáo.
Ông này có giải thích rằng, mỗi GPU đều có bộ nhớ video hiệu năng cao (
VRAM) rất hạn chế. T́nh trạng tắc nghẽn này trực tiếp ngăn cản các dịch vụ AI hỗ trợ cho số lượng lớn người sử dụng và đó là lư do tại sao mà các dịch vụ như
OpenAI thường xuyên gặp phải t́nh trạng bị chậm trễ và ngừng hoạt động. Ông tin rằng cho đến khi
"cuộc khủng hoảng về VRAM" này được giải quyết xong, chúng ta thậm chí không thể thảo luận về các tác nhân AI tiên tiến hơn.
Tất nhiên, không phải tất cả đều là tin xấu.
Trong một số lĩnh vực, chẳng hạn như lập tŕnh, AI vẫn đang tiến triển với tốc độ đáng kinh ngạc. Douglas, trưởng nhóm học tăng cường của
Anthropic, dự đoán rằng AI sẽ đạt đến tŕnh độ
"siêu phàm" trong các thao tác như kỹ thuật hạt nhân trong ṿng 18 tháng sắp tới.
Nhưng bước đột phá duy nhất này liệu có đủ để hỗ trợ con đường hướng đến
trí tuệ nhân tạo tổng quát (AGI) hay không? Liệu đây có phải là con đường bằng phẳng dẫn đến
AGI? Ông Jonathan Frankel, khoa học gia AI hàng đầu tại
Databricks, tỏ ra hoài nghi. Ông cảnh cáo:
"Con đường đến AGI có lẽ không phải là con đường một chiều."
OpenAI đă bắt đầu xây dựng một trung tâm dữ liệu tại Texas, Hoa Kỳ vào tháng 9 năm nay(Minh họa)
Dưới cái bóng của những tập đoàn kỹ nghệ khổng lồ, sự tồn tại của các công ty khởi nghiệp AI giống như một canh bạc.
Nguyên tắc đầu tiên là: tránh xa những thứ khổng lồ và hăy giữ nhỏ bé nhưng đẹp đẽ.
Ví dụ, một công ty tên là
EliseAI đă tránh xa các mô h́nh đa năng, thay vào đó chỉ tập trung vào phụ trách về bất động sản. Hoạt động kinh doanh cốt lơi của họ nằm ở việc phân phối các yêu cầu công việc, bảo đảm hợp đồng thuê mướn được thực hiện, và những "nhiệm vụ khó khăn" này là trọng tâm chính. Bằng cách đạt được hiệu quả xuất sắc trong một lĩnh vực cụ thể, họ đă xoay sở để tồn tại trong lĩnh vực này.
Nhưng quy tắc của nhiều công ty là: đốt tiền để cho tăng trưởng.
Ngay cả một công ty hàng đầu như
OpenAI cũng phụ thuộc rất nhiều vào các khoản trợ cấp khổng lồ từ nguồn vốn đầu tư mạo hiểm. Nhân vật đầu tư mạo hiểm Jenny Xiao thẳng thắn có nhận xét rằng, điều này cũng giống như
"cuộc chiến trợ cấp" trong ngành dịch vụ gọi xe. Ai cũng đang tranh giành thị trường qua việc cung cấp dịch vụ với giá rẻ, thậm chí miễn phí, nhưng không một ai biết ra lợi nhuận cuối cùng rồi sẽ đi về đâu. Nếu cần phải cho tăng giá để đạt được lợi nhuận, liệu người tiêu dùng có tiếp tục trả tiền hay không vẫn c̣n là điều chưa chắc chắn.
Sự phụ thuộc quá mức vào nguồn vốn này đă khiến cho các công ty đang
"đốt" nhiều tiền nhất trở thành bộ phận nguy hiểm nhất của bong bóng.
Họ đang đốt tiền với tốc độ đáng báo động, nhưng vẫn c̣n lâu mới thiết lập được một mô h́nh kinh doanh bền vững. Zuckerberg từng ám chỉ rằng, nếu thị trường vốn thắt chặt, các công ty này
"thậm chí có thể không đủ khả năng chi trả cho các trung tâm số liệu đắt đỏ". Ngay cả khoản đầu tư 100 tỷ đô la của
Nvidia vào
OpenAI, một tác động tuy gián tiếp nhưng cũng tiềm ẩn những rủi ro, theo một số phân tích gia. Việc đầu tư giữa khách hàng và nơi cung cấp này giống như
"đổ tiền từ tay này sang tay khác" và sẽ chỉ làm bong bóng sẽ ph́nh to lên thêm.
Endgame: Hồi chiêu hay cho hạ cánh cứng
Cơn sốt về vốn, sự tắc nghẽn kỹ thuật và ứng dụng chậm chạp đan xen vào nhau tạo ra một bức tranh khá phức tạp và đầy mâu thuẫn.
Lịch sử không chỉ tái lặp lại mà luôn có những điểm tương đồng đáng kinh ngạc.
Dù là đường sắt thế kỷ 19 hay cáp quang của những năm 1990, các khoản đầu tư quy mô lớn vào kỹ nghệ mới luôn được bắt đầu với một bong bóng lạc quan quá đà. Sau đó, giữa những đau đớn của việc ồ ạt rút vốn và tái cấu trúc lại ngành, giá trị đích thực mới thấy xuất hiện. Như Zuckerberg đă lưu ư, Thung lũng Silicon ngày nay đang đối mặt với một nghịch lư: không dám chậm lại v́ sợ bị bỏ lại phía sau, nhưng cũng rơ ràng biết rằng bong bóng cuối cùng sẽ bị vỡ tung.
Giờ đây, những cảnh cáo của Wall Street đang ngày càng rơ nét hơn. Câu hỏi không c̣n là
"liệu sự đầu tư vào AI có hạ nhiệt hay không" mà là
"khi nào và bằng cách nào?".
Chip, bộ nhớ video, điện năng, cơ sở hạ tầng... những điểm nghẽn trong thế giới vật chất này đang từng bước biến
"sự chậm lại không thể tránh khỏi" của chi tiêu vốn từ lời tiên tri biến thành hiện thực.
Nếu kỹ thuật AI không thể thực hiện được lời hứa về tăng năng suất lên, nguồn đầu tư sẽ nhanh chóng bị suy giảm. Nền kinh tế Mỹ khi đó sẽ mất đi động lực tăng trưởng quan trọng nhất, và thị trường vốn toàn cầu, được hỗ trợ bởi
"Bảy ông lớn", sẽ phải đối mặt với áp lực rất lớn.
Sự bùng nổ chưa từng có này do AI thúc đẩy đang đẩy nền kinh tế Hoa Kỳ đến bờ vực thẳm hay là đến sự thống trị trong nền kinh tế trên toàn cầu. Tương lai sẽ có câu trả lời thỏa đáng cho vấn đề này.