Mở màn: Cà phê đen và một câu nói… thẳng
Ngày 1/10, báo chí có bài “NÓI THẲNG” trích ư ông Tô Lâm – Tổng bí thư ĐCSVN – về chuyện phải “diệt tận gốc quan – thương thân hữu”. Nghe qua như ly cà phê đen không đường: đắng, gắt, tỉnh liền. Ông cảnh báo các liên minh “quan – thương” móc ngoặc tinh vi, biến tướng thành nhóm lợi ích, vừa trục lợi vừa lũng đoạn quyền lực. Đọc đến đây, ai cũng gật gù: ừ th́ đúng quá rồi, nói sao trúng vậy!
Quan – thương thân hữu: Liên minh đội lốt hợp pháp
Khi “quyền lực đỏ” (công quyền) bắt tay “quyền lực đen” (làm ăn phi pháp), kết quả là một thứ “siêu mầm bệnh” c̣n nặng hơn tham nhũng thường thấy: vừa có vỏ bọc giấy tờ, vừa có cơ bắp thao túng hệ thống. Bộ máy liêm chính bị bào ṃn như cái chổi cũ quét măi chỉ c̣n cán, c̣n niềm tin nhân dân th́… mỗi năm một size nhỏ lại.
Sân sau – môn thể thao quốc dân
Thời nay, “xây sân sau” gần như thành môn thể thao trí tuệ: từ cấp Ủy viên Trung ương trở lên, ai cũng có vài doanh nghiệp “thân thiết như người nhà”. Ưu đăi chính sách thiết kế “may đo”, chỗ th́ “bắt buộc nộp phí” kiểu văn minh cống nạp, nơi th́ “đơn vị bạn” bỗng thắng thầu… một cách đầy cảm hứng. Thị trường méo mó, doanh nghiệp làm ăn đàng hoàng th́ luôn ở thế đua 100m nhưng mang giày trượt băng, c̣n doanh nghiệp thân hữu th́ lái xe F1 trên làn ưu tiên. Kết cục: giàu – nghèo giăn như dây thun kéo măi sắp đứt.
Ví dụ sinh động: từ “con đi học mắc như… nước suối” đến “tập đoàn đa năng”
Câu hỏi dân gian mà ai cũng biết đáp án: Lương Chủ tịch Quốc hội cỡ ngh́n đô/tháng, sao đủ nuôi con du học kiểu “học phí tính bằng trăm ngàn đô/năm”? Dư luận chỉ tay về những “ḍng chảy thu nhập khác” – từ sân sau, từ nhà tài trợ chính sách, từ những cái tên nghe quen như Thuận An. C̣n chuyện “hiền lành như Vơ Văn Thưởng” mà vẫn ôm được Phúc Sơn từ Bắc chí Nam, bảo kê bằng cả dàn quan tỉnh? Vâng, có vẻ “hiền” ở đây là tính từ mô tả gương mặt chứ không phải hệ sinh thái kinh doanh.
Câu hỏi then chốt: người cầm gươm có đứng ngoài ṿng chiến?
Đă nhắc chuyện “đỏ” dung dưỡng “đen”, th́ dư luận đương nhiên hỏi tiếp: ông Tô Lâm có đứng ngoài ván bài này không? Tập đoàn Xuân Cầu là của ai? Tô Dũng quan hệ thế nào với ông Tô Lâm? V́ sao một số “thế lực” được xem như bất khả xâm phạm? Nếu chiến dịch “diệt tận gốc” được triển khai theo phương châm “đánh cả làng – trừ tao”, th́ xin báo trước: gốc không diệt, chỉ tỉa ngọn cho mát mắt thôi.
“Suất đặc biệt”: thần chú chống… quy định
Nhắc đến kỷ cương đảng, lại phải nhớ thời ông Nguyễn Phú Trọng: tự tay đặt trần tuổi tái cử, rồi tự tay mở… “suất đặc biệt”. Tinh gọn như một câu slogan: luật là để áp cho đảng viên – trừ tao! Vậy nên, xây kỷ cương kiểu “một luật – hai chế độ” th́ đừng hỏi v́ sao tường nhà nứt từ nóc.
Muốn “diệt tận gốc”? Có 5 việc làm ngay (khó nhưng không phải bất khả)
Công khai lợi ích & tài sản theo thời gian thực:
Không phải kê khai cho vui, mà là hệ thống số hóa, mở dữ liệu công: tài sản, cổ phần, người thân sở hữu, hợp đồng công, thay đổi “đột biến”. Ai giàu nhanh như tên lửa, hệ thống sẽ hú c̣i.
Cấm “thân hữu ba độ”:
Quan chức đương nhiệm, vợ/chồng, con ruột – không được sở hữu hoặc thao túng doanh nghiệp nhận thầu, nhận đất, nhận ưu đăi từ chính cơ quan ḿnh ảnh hưởng. Ṿng tṛn bạn bè, họ hàng – càng gần càng cấm.
Đấu thầu số hóa, giám định độc lập:
Mọi gói thầu, đất đai, chuyển mục đích sử dụng… đều qua nền tảng công khai. Hội đồng thẩm định phải có thành viên độc lập, luân chuyển bắt buộc. Rớ tới tiền – không có “họp kín”.
Ủy ban chống xung đột lợi ích độc lập:
Không trực thuộc bất kỳ bộ/ngành nào có quyền phân bổ nguồn lực. Ngân sách riêng, thẩm quyền điều tra riêng, công bố báo cáo định kỳ. Hết “vừa đá bóng vừa thổi c̣i”.
Cơ chế “khai báo ân xá – tịch thu mở rộng”:
Ai tự nguyện khai báo sân sau, tài sản bất minh – ân xá một phần. Không khai, bị lộ – tịch thu mở rộng tới tài sản đứng tên người thân. Đă gọi là gốc th́ rễ chùm cũng phải đào.
Thử thách lớn nhất: gương trên cao
Mang gươm xuống núi chém cỏ th́ dễ; mang gươm soi gương, thấy sợi râu lệch cũng tỉa – mới khó. “Diệt tận gốc” chỉ có nghĩa khi người đứng đầu tự công khai dây mơ rễ má của chính ḿnh và họ hàng; sẵn sàng cắt đứt nếu phát hiện xung đột lợi ích. Nếu không, chiến dịch nào cũng thành “tiết mục truyền h́nh thực tế” – âm thanh sống động, ánh sáng lấp lánh, nhưng khán giả xem xong vẫn phải tự trả tiền điện.
Cầm cờ th́ phải chạy trước
Muốn dẹp “quan – thương thân hữu” thật sự, điều kiện cần là nói thẳng; điều kiện đủ là làm thẳng – bắt đầu từ chính những người đang nói. Chừng nào khẩu hiệu c̣n kèm dấu ngoặc đơn “(trừ tao)”, chừng đó rừng gốc vẫn nguyên, chỉ bớt vài ngọn già. Câu trả lời nằm ở chỗ rất đơn giản mà rất khó: người cầm cờ có dám chạy trước hay không. Nếu có – niềm tin trở lại. Nếu không – xin đừng gọi đó là “diệt tận gốc”, hăy gọi đúng tên: “xén tỉa thẩm mỹ”.