[Romano]

Cựu Thủ tướng Anh Tony Blair, người từng góp phần mang lại hòa bình cho Bắc Ireland, nay có thể sẽ được Nhà Trắng lựa chọn cho một nhiệm vụ còn khó khăn hơn nhiều: giúp Gaza ổn định trở lại sau chiến sự.

Một lựa chọn có vẻ khả thi

Trong khi các cường quốc phương Tây đang lần lượt “xếp hàng” tại Liên hợp quốc để công nhận Nhà nước Palestine, thì phía sau hậu trường, một cuộc đấu tranh quyết liệt không kém đang diễn ra: Ai sẽ kiểm soát Dải Gaza trong giai đoạn hậu chiến, khi Israel tuyên bố chiến dịch họ đang tiến hành sẽ là trận đánh cuối cùng tại Gaza?Kể từ khi cuộc chiến nổ ra vào tháng 10/2023, hơn một chục chính phủ cùng các viện nghiên cứu được nhà nước tài trợ đã đưa ra những đề xuất cho viễn cảnh “ngày hôm sau” của Gaza. Những bản kế hoạch này rất đa dạng: Từ “Tuyên bố New York” dài 7 trang do Tổng thống Pháp Emmanuel Macron và Ngoại trưởng Saudi Arabia Faisal al-Saud nêu ra trong hội nghị tại Liên hợp quốc hồi tháng 7, cho đến một bản thảo do Hamas - lực lượng Hồi giáo vũ trang vẫn còn nắm giữ một phần quyền kiểm soát tại Gaza - công bố hồi tháng 1. Ngoài ra, Chính phủ Anh, Đan Mạch, Ai Cập, Israel, Palestine, Mỹ, cũng như một viện nghiên cứu được UAE hậu thuẫn và nhiều doanh nhân tại khu vực và phương Tây đều đã tham gia vào “cuộc chơi” này.

Nhưng, có lẽ nhân vật sốt sắng nhất chính là ông Tony Blair, cựu Thủ tướng Anh. Chỉ vài tuần sau khi chiến sự bùng nổ, chính khách 72 tuổi này đã nhiều lần tới Jerusalem và để nhóm nghiên cứu ở London của mình soạn thảo một kế hoạch về “ủy trị hậu chiến” cho Gaza. Theo nhiều nguồn tin tham gia xây dựng đề án, ông Blair có thể sẽ đứng đầu một cơ quan mang tên Cơ quan Chuyển tiếp quốc tế Gaza (GITA). Tổ chức này dự kiến sẽ tìm kiếm một nghị quyết ủy quyền từ Liên hợp quốc, để trở thành “thực thể chính trị và pháp lý tối cao” của Gaza trong vòng 5 năm.

Nếu được thông qua, ông Blair sẽ có một ban thư ký khoảng 25 người và làm chủ tịch một hội đồng gồm 7 thành viên, giám sát một cơ quan hành pháp trực tiếp điều hành Gaza. Nguồn tài chính, theo dự kiến, sẽ do các quốc gia Vùng Vịnh chi trả. “Ông ấy sẵn sàng hy sinh thời gian, thực sự mong muốn chấm dứt cuộc chiến này,” một nguồn tin thân cận với cựu Thủ tướng Anh nói với tờ The Economist.

Kế hoạch của ông Blair nhận được sự hậu thuẫn từ nhiều nhân vật quyền lực, từ các nhà lãnh đạo Vùng Vịnh cho tới Jared Kushner - con rể đồng thời là cố vấn thân cận của Tổng thống Mỹ Donald Trump. Quan trọng hơn cả, khác với nhiều đề xuất trước đây, lần này dường như ông Blair đã có được tín hiệu “đèn xanh” của chính ông Trump. Ngày 27/8, ông Blair cùng Kushner và Steve Witkoff - Đặc phái viên phụ trách Trung Đông của Nhà Trắng - trực tiếp trình bày kế hoạch trong một cuộc họp với ông Trump. Tờ The Economist cho hay, Ron Dermer - cố vấn thân tín của Thủ tướng Israel kiêm Bộ trưởng Các vấn đề chiến lược, cũng tham gia qua điện thoại.

The Economist tiết lộ thêm rằng, đến ngày 23/9, Tổng thống Trump được cho là đã giới thiệu ý tưởng này với lãnh đạo Thổ Nhĩ Kỳ, Pakistan, Indonesia và 5 quốc gia Arab. “Có lẽ chúng ta có thể chấm dứt [cuộc chiến Gaza] ngay lúc này”, ông Trump nói với họ.Một số quan chức Nhà Trắng thận trọng nhấn mạnh rằng đề xuất đưa ông Blair trở lại chính trường Trung Đông chỉ là một trong nhiều phương án đang được cân nhắc và vẫn đối diện với những trở ngại lớn: Cần có sự ủng hộ của Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu cũng như sự đồng thuận từ lãnh đạo Hamas - tổ chức sẽ phải trả tự do cho toàn bộ con tin và chấp nhận giải giáp.

Tuy nhiên, giới phân tích lưu ý rằng bản phác thảo kế hoạch đã được một số quốc gia Arab và một bộ phận lãnh đạo Palestine đón nhận khá tích cực. Hơn thế nữa, khi đề xuất mang “dấu ấn Tổng thống Donald Trump”, nó được cho là có cơ hội trở thành hiện thực lớn hơn bất kỳ kế hoạch nào trước đó. Chuyên gia Burcu Ozcelik, nhà nghiên cứu Trung Đông tại Viện Nghiên cứu quốc phòng và an ninh Hoàng gia Anh (RUSI), nhận định: “Nếu đây là một kế hoạch đã được Washington bật đèn xanh và có sự đồng thuận từ các quốc gia Arab, thì trong bối cảnh hiện tại, đó vẫn là lộ trình khả dĩ nhất”.

Và những thách thức dường như “bất khả”

Đối với người Palestine, kế hoạch lần này cũng có thể xem như một bước tiến rõ rệt so với tầm nhìn mà Tổng thống Mỹ Donald Trump đưa ra hồi tháng 2. Khi đó, ông Trump đề nghị trục xuất toàn bộ người Gaza và biến vùng đất này thành một “Riviera” do trí tuệ nhân tạo thiết kế. Theo khảo sát dư luận mà nhóm của ông Blair công bố hồi tháng 5, hơn 25% người Gaza ủng hộ một hình thức quản trị quốc tế nào đó, trong khi khoảng 1/3 nghiêng về Chính quyền Palestine (PA) của Tổng thống Mahmoud Abbas tại Bờ Tây. Gần như không ai muốn Hamas - lực lượng nắm quyền ở Gaza từ năm 2007 - tiếp tục cai quản dải đất này. Phần đông chỉ mong các cuộc oanh kích dừng lại và có đủ lương thực để sống.

Các nguồn tin am hiểu vấn đề này cho biết GITA được thiết kế theo mô hình các cơ quan quốc tế từng giám sát tiến trình chuyển tiếp ở Đông Timor và Kosovo trước khi hai vùng lãnh thổ này trở thành quốc gia độc lập. Ban đầu, cơ quan này có thể đặt trụ sở tại El-Arish, thủ phủ một tỉnh của Ai Cập nằm sát biên giới phía Nam Gaza. Khi tình hình trong dải đất ổn định hơn, GITA sẽ triển khai vào Gaza cùng với một lực lượng đa quốc gia. Theo kế hoạch, người Palestine sẽ không bị buộc phải rời khỏi Gaza; thay vào đó, Gaza và Bờ Tây sẽ được tái thống nhất, trước khi từng bước chuyển giao lại cho Chính quyền Palestine.

Tuy nhiên, lịch sử cho thấy những “nhiệm kỳ ủy thác” thường kéo dài hơn so với kế hoạch ban đầu. Tháng 11/1917, Anh ban hành “Tuyên bố Balfour”, cam kết một quê hương cho người Do Thái tại Palestine; cũng trong ngày đó, Anh chiếm Gaza chỉ trong thời gian ngắn. Sau đó, Gaza được sử dụng như một căn cứ không quân và điểm dừng của Imperial Airways (tiền thân của British Airways). Và, sự hiện diện của Anh kéo dài tới 30 năm. Ngày nay, không ít người Palestine lo sợ kịch bản ấy lặp lại.Thêm vào đó, hồ sơ của ông Tony Blair tại khu vực này khó có thể khiến người Palestine đặt niềm tin trọn vẹn. Khi còn là Thủ tướng Anh, ông từng sát cánh cùng Mỹ tiến hành cuộc chiến tranh Iraq năm 2003. Trong 8 năm ông giữ vai trò đặc phái viên của Bộ Tứ (Mỹ, Liên minh châu Âu, Nga và Liên hợp quốc), cơ chế được lập ra nhằm triển khai “lộ trình hòa bình” hướng tới nhà nước Palestine, Israel đã 4 lần oanh kích Gaza và siết chặt kiểm soát các vùng lãnh thổ Palestine.

Để thuyết phục Tổng thống Mahmoud Abbas cũng là một nhiệm vụ không hề dễ dàng. Nhà lãnh đạo Chính quyền Palestine hiện nhận được sự ủng hộ của nhiều quốc gia Arab trong việc nắm quyền điều hành Gaza hậu chiến, và ông dường như không ngần ngại loại bỏ các phương án khác. Trao đổi với The Economist, một cố vấn của Tổng thống Abbas cảnh báo rằng kế hoạch của Blair chẳng khác nào mở đường cho một “cuộc chiếm đóng mới”.

Theo các nhà trung gian Ai Cập, nếu có một viễn cảnh chính trị rõ ràng, Hamas có thể chấp nhận trao lại vũ khí và để một chính phủ kỹ trị Palestine quản lý dải đất này. Nhưng, nếu các thành viên của phong trào Hồi giáo bị cấm tham gia vào các lĩnh vực thiết yếu như giáo dục hay y tế - như một số nguồn tin cho biết - thì Hamas khó lòng chấp thuận.

Và, cuối cùng, trở ngại lớn nhất chính là Israel. Sau khi phải trả giá đắt để kiểm soát Gaza, nhiều bộ trưởng mang tư tưởng cực đoan trong Chính phủ Israel vẫn muốn duy trì hiện trạng. Bộ trưởng Tài chính Bezalel Smotrich coi đây là một “cơ hội vàng về bất động sản”. Chính khách cực hữu này cho rằng sớm muộn cộng đồng quốc tế cũng sẽ động lòng trắc ẩn, mở cửa tiếp nhận người dân Gaza di cư đi nơi khác.

Trong bối cảnh đó, ông Tony Blair vẫn thường xuyên liên hệ với Thủ tướng Binyamin Netanyahu để thuyết phục ủng hộ kế hoạch của mình. Thế nhưng, cũng như giải pháp hai nhà nước, rất có thể những cuộc đối thoại về “tương lai” của Gaza chỉ đơn thuần tạo thêm thời gian để Israel tiếp tục dựng nên “những thực tế mới” ngay trong hiện tại.