Trong bối cảnh Điện Kremlin luôn phản đối mạnh mẽ mọi đề xuất để Ukraine gia nhập NATO. Phát biểu mới đây của Tổng thống Nga Vladimir Putin đă gây bất ngờ khi nêu rơ Moscow 'không phản đối' nếu Ukraine gia nhập Liên minh châu Âu (EU).
“Về việc Ukraine gia nhập EU, chúng tôi chưa bao giờ phản đối điều này. C̣n NATO, đó lại là một câu chuyện khác”, ông Putin nói trong chuyến thăm Trung Quốc.
Tuy nhiên, giới quan sát nhận định đây có thể là động thái nhằm tạo h́nh ảnh “người kiến tạo ḥa b́nh” trước Tổng thống Mỹ Donald Trump, đồng thời kéo dài thời gian đàm phán, bởi tiến tŕnh gia nhập EU có thể mất hàng chục năm, trong khi NATO mang lại bảo đảm an ninh nhanh chóng và chắc chắn hơn.
Hồi năm 2013, khi Tổng thống Ukraine Viktor Yanukovych đ́nh chỉ kư thỏa thuận liên kết với EU, làn sóng biểu t́nh đă lan rộng. Một năm sau, Ukraine kư thỏa thuận nhưng phương Tây vẫn nghi ngờ rằng việc Nga phản đối Kiev tiến gần EU chưa bao giờ biến mất.
George Beebe, Giám đốc chiến lược tại Viện Quincy, cho rằng phát biểu “bật đèn xanh” lần này của ông Putin là chiến thuật nhằm đổi lấy cam kết quốc tế loại trừ khả năng Ukraine gia nhập NATO, đồng thời củng cố quyền kiểm soát toàn bộ vùng Donbass. Nga hiện chiếm khoảng 88% Donbass và theo Financial Times, ông Putin từng nói với ông Trump rằng sẽ “đóng băng” giới tuyến nếu Ukraine nhượng bộ tất cả khu vực này.
Ngoài ra, giới quan sát cho rằng, Moscow có thể lo ngại các thành viên châu Âu của NATO đang khôi phục năng lực công nghiệp quốc pḥng và tăng cường sức mạnh quân sự lần đầu tiên sau nhiều thập kỷ.
Rafael Loss, chuyên gia an ninh của Hội đồng Quan hệ Đối ngoại châu Âu (ECFR) nhận định, ông Putin sẵn sàng “chấp nhận” khả năng Ukraine vào EU như một “cái giá cần thiết” để đổi lấy việc NATO bị loại khỏi bàn đàm phán. Theo chuyên gia này, khi việc Ukraine gia nhập NATO bị gạt sang một bên, Moscow có thể dùng ảnh hưởng từ các nước trong EU như Thủ tướng Hungary Viktor Orban hay Thủ tướng Slovakia Robert Fico để cản trở tiến tŕnh mở rộng của khối.
C̣n theo Etienne Soula, chuyên gia tại Quỹ Marshall Đức, NATO trong tâm thức Nga luôn là mối đe dọa trực tiếp, trong khi EU không được coi là nguy cơ quân sự nghiêm trọng bởi châu Âu vẫn phụ thuộc Mỹ về năng lực pḥng thủ. Gia nhập NATO diễn ra nhanh hơn, c̣n tiến tŕnh vào EU kéo dài và đ̣i hỏi cải cách sâu rộng và chính điều này sẽ tạo điều kiện để Nga gây ảnh hưởng.
Chuyên gia Loss cho rằng Tổng thống Putin đang giơ "củ cà rốt" (tư cách thành viên EU) để xoa dịu ông Trump. Nhà quan sát Beebe th́ dự đoán ông Putin lường trước việc ông Trump có thể thúc giục châu Âu tăng tốc quá tŕnh kết nạp Ukraine vào EU nhưng trên thực tế tiến tŕnh này vẫn có thể kéo dài hàng chục năm.
Tư cách thành viên EU chưa đủ bảo đảm an ninh cho Ukraine?
Từ phía Ukraine, ưu tiên hàng đầu vẫn là các bảo đảm an ninh đáng tin cậy. Ông Soula cảnh báo: "Nếu không có bảo đảm an ninh từ Mỹ, tư cách thành viên EU sẽ trở nên vô nghĩa". Dù EU có điều khoản pḥng thủ chung, nhiều chuyên gia cho rằng châu Âu khó răn đe Nga nếu thiếu sự hậu thuẫn của Washington. Ông Loss khẳng định: “Tư cách thành viên EU chỉ là một phần của gói bảo đảm. Quan trọng hơn là những cam kết đủ mạnh để ngăn chặn Nga tấn công trong tương lai".
Theo chuyên gia Loss, ông Putin “chưa hề nhượng bộ” về khả năng Ukraine gia nhập EU và đây chỉ là bước đi chiến thuật nhằm kéo dài thời gian, né tránh trừng phạt của Mỹ cũng như chuẩn bị cho các chiến dịch trong tương lai.
Một đảm bảo an ninh tiềm năng cho Ukraine với sự hậu thuẫn của Mỹ và các cường quốc Tây Âu được các nhà ngoại giao và quan chức đánh giá là một trong những phần khó khăn nhất của bất kỳ thỏa thuận ḥa b́nh nào.
Ukraine khẳng định, Nga không có quyền quyết định Kiev được hoặc không được gia nhập tổ chức nào, trong khi NATO tuyên bố Moscow không thể có quyền phủ quyết việc kết nạp thành viên của liên minh.
Tổng thống Putin cho biết ông đă thảo luận về vấn đề an ninh của Ukraine trong hội nghị thượng đỉnh ngày 15/8 với ông Trump.
“Trong trường hợp xung đột kết thúc, chúng ta có những phương án để đảm bảo an ninh cho Ukraine. Theo tôi, sẽ có cơ hội để t́m kiếm sự đồng thuận ở đây", Tổng thống Putin khẳng định.