|
Tổng thống Pháp Emmanuel Macron và Phu nhân đã tới Hà Nội vào tối nay 25/5, bắt đầu chuyến thăm cấp Nhà nước Việt Nam.
Chuyến thăm của ông Macron sẽ kéo dài tới ngày 27/5, theo lời mời của Chủ tịch nước Lương Cường.
Người ra đón ông Macron và Phu nhân là Chủ nhiệm Văn pḥng Chủ tịch nước Lê Khánh Hải.
Ngoài ra còn có Chủ tịch UBND TP Hà Nội Trần Sỹ Thanh, Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Lê Thị Thu Hằng và Đại sứ Việt Nam tại Pháp Đinh Toàn Thắng.
Đây là chuyến thăm Việt Nam đầu tiên của một tổng thống Pháp sau gần một thập kỷ, nằm trong khuôn khổ chuyến công du Đông Nam Á của ông Macron.
Một quan chức nắm rơ các cuộc đàm phán tiết lộ với Reuters rằng khoảng 30 thỏa thuận đang được thảo luận trước lễ kư kết vào ngày 26/5.
Vũ Đức Khanh
26-5-2025
Khi Tổng thống Pháp Emmanuel Macron thăm chính thức Việt Nam từ ngày 25 đến 27 tháng 5 năm 2025, nhiều nhà quan sát đặt lại câu hỏi cơ bản: Một thế kỷ trôi qua, từ khi Nguyễn Ái Quốc rời Paris và chí sĩ Phan Bội Châu bị bắt cóc tại Thượng Hải, liệu mối quan hệ Việt–Pháp đă thật sự vượt qua được những tầng vết lịch sử, để đi đến một nền hợp tác b́nh đẳng, tôn trọng và mang tính xây dựng?
Tựa đề bài viết này — “Một thế kỷ những ẩn ức chưa hóa giải” — muốn chỉ ra rằng, trong quá tŕnh ấy, vẫn tồn tại những vết thương lịch sử và những khúc mắc chưa được thấu hiểu hoặc giải quyết triệt để.
“Ẩn ức” ở đây không chỉ là những uẩn khúc, tổn thương sâu kín, mà c̣n là những mâu thuẫn tiềm ẩn, những cảm xúc chưa được bày tỏ rơ ràng nhưng vẫn ảnh hưởng sâu sắc đến cách nh́n và cách hành xử trong quan hệ giữa hai dân tộc.
Chính những ẩn ức này, dù không được nói ra thành lời, lại là rào cản lớn nhất trên con đường xây dựng một quan hệ Việt–Pháp thực sự b́nh đẳng, tin cậy và bền vững.
Một thế kỷ bắt đầu từ bóng tối và ảo vọng
Ngày 30 tháng 6 năm 1925, mật thám Pháp âm thầm giải Phan Bội Châu từ Thượng Hải về Hà Nội – khép lại hành tŕnh cứu nước của một thế hệ yêu nước trọng nghĩa, nhưng đồng thời cũng mở ra một chương mới trong lịch sử Việt Nam: Chương của những cách mạng bị tha hóa, của những giấc mơ giải phóng dân tộc bị biến dạng dưới lăng kính ư thức hệ.
Cùng lúc ấy, Nguyễn Ái Quốc – người từng tha thiết gửi Thỉnh nguyện thư đến Hội nghị Versailles và góp mặt trong Đại hội Tours của Đảng Xă hội Pháp năm 1920 – đă rời Pháp để đến Mạc Tư Khoa (1920), đặt những viên gạch đầu tiên cho con đường cộng sản hóa phong trào độc lập ở Đông Dương.
Đây là điểm khởi đầu không thể bỏ qua nếu muốn nh́n lại đúng đắn một trăm năm quan hệ Việt–Pháp.
Quan hệ ấy, dù mang lớp áo ngoại giao, vẫn chất chứa những lớp trầm tích chưa bao giờ thật sự được hóa giải.
Thực dân và ảo ảnh Cộng ḥa
Trong suốt gần một thế kỷ hiện diện ở Đông Dương, Pháp luôn rao giảng về “sứ mệnh khai hóa văn minh” của ḿnh.
Tuy nhiên, đường sắt, ṭa án, trường học hay tiếng Pháp – tất cả đều phục vụ mục đích kiểm soát thuộc địa hơn là giải phóng con người.
Paris chưa từng thực sự lắng nghe các yêu sách tự trị từ thuộc địa, kể cả khi những lời kêu gọi ấy lấy cảm hứng trực tiếp từ tinh thần Cách mạng 1789.
Tuyên ngôn Độc lập của Hồ Chí Minh ngày 2 tháng 9 năm 1945 – với những trích dẫn của Jefferson và tinh thần cộng ḥa phổ quát – từng là cơ hội hiếm hoi để Paris định h́nh lại quan hệ với Hà Nội trên nền tảng mới.
Nhưng Pháp đă bỏ lỡ khoảnh khắc ấy bằng một lựa chọn sai lầm: Tái chiếm thuộc địa bằng vũ lực.
Và rồi, chiến thắng của Việt Minh tại Điện Biên Phủ năm 1954 khép lại vĩnh viễn ảo vọng về một Đông Dương thuộc Pháp.
Tuy nhiên, thời kỳ hậu Điện Biên Phủ lại mở ra một câu hỏi khác: Liệu Pháp có thể đóng vai tṛ tích cực hơn trong việc kiến tạo một nền Cộng ḥa Việt Nam ở miền Nam, như một đối trọng ôn ḥa và dân chủ trước làn sóng cộng sản?
Câu trả lời, tiếc thay, là không!
Miền Nam Việt Nam và sự vắng mặt của Paris
Từ sau năm 1954, Pháp chủ yếu rút lui khỏi sân khấu chính trị Đông Dương, nhường chỗ cho Mỹ. Nhưng sự rút lui đó không chỉ là chiến lược mà c̣n là sự từ chối trách nhiệm.
Dù từng gieo mầm cho một nền hành chính, pháp quyền và trí thức theo mô h́nh phương Tây, Paris lại tỏ ra ngập ngừng khi cần bảo vệ những ǵ ḿnh từng tạo ra.
Bài phát biểu của Tướng De Gaulle tại Phnom Penh năm 1966 – được ca ngợi như một thông điệp độc lập và ḥa b́nh – trong thực tế lại là một cú đâm sau lưng một miền Nam đang mong manh t́m kiếm bản sắc Cộng ḥa.
Thay v́ thể hiện sự ủng hộ rơ ràng đối với tự do, dân chủ và nhân quyền ở miền Nam Việt Nam, Pháp lại chọn thái độ lửng lơ, gần như đồng t́nh ngầm với những thế lực cộng sản, vốn đi ngược lại mọi giá trị mà Cách mạng Pháp 1789 từng tuyên xưng.
Tất nhiên, nền Cộng ḥa miền Nam Việt Nam cũng có nhiều điều phải tự phê phán. Nhưng việc Paris quay lưng, không chỉ là một lỗi chính trị, mà c̣n là một phản bội mang tính đạo lư.
Từ 1975 đến 2025: Thế kỷ bị bỏ lỡ
Sau ngày 30 tháng 4 năm 1975, Pháp nhanh chóng t́m cách định vị ḿnh trong quan hệ ngoại giao với chính quyền mới ở Hà Nội, nhưng không kèm theo một chiến lược rơ ràng nhằm thúc đẩy dân chủ hay hỗ trợ chuyển hóa thể chế.
Mối quan hệ Việt–Pháp từ đó đến nay gần như bị “văn hóa hóa” – tập trung vào tiếng Pháp, viện Viễn Đông Bác cổ, những hoạt động giao lưu di sản – thay v́ những can thiệp chính sách có trọng lượng.
Trong khi giới trí thức Pháp tiếp tục sa vào hoài niệm hậu thuộc địa và lư tưởng hóa mô h́nh xă hội chủ nghĩa, họ đă bỏ qua một Việt Nam thực tế, nơi các quyền tự do cơ bản bị hạn chế, xă hội dân sự bị bóp nghẹt, và một tầng lớp tinh hoa mới nổi lên nhưng không dựa trên nền tảng pháp quyền và minh bạch.
Trong suốt năm thập niên ấy, Pháp không tạo được thế đối trọng nào so với ảnh hưởng ngày càng lớn của Trung Quốc hay Hoa Kỳ.
Điều đó làm cho tiếng Pháp tại Việt Nam trở thành một di tích hoài niệm hơn là công cụ khai phóng.
Đáng tiếc hơn, nhiều cơ hội để xây dựng một mạng lưới trí thức Việt–Pháp có tầm chiến lược đă không được nắm bắt – bởi chính Paris không dám đối thoại thẳng thắn về dân chủ, nhân quyền, và trách nhiệm lịch sử.
Tội lỗi thuộc địa và sự mù ḷa trí thức
Một phần nguyên nhân khiến Pháp ứng xử mơ hồ với Việt Nam nằm ở chính tâm thức trí thức Pháp: Mặc cảm thuộc địa kéo dài khiến không ít người quên mất rằng, chống thực dân không đồng nghĩa với ủng hộ toàn bộ những ǵ mang màu sắc cách mạng vô sản.
Thay v́ phát huy di sản của 1789 – tự do, b́nh đẳng, bác ái – một bộ phận trí thức Pháp đă lựa chọn “thủ dâm tư tưởng”, ca ngợi những chính thể đàn áp như những mô h́nh giải phóng dân tộc.
Những buổi hội thảo, các bản tuyên bố liên đới với Hà Nội được lặp lại như nghi lễ chuộc tội, nhưng trong đó thiếu vắng tiếng nói dũng cảm bảo vệ những giá trị phổ quát của con người.
Chính sự thỏa hiệp ấy đă khiến nước Pháp mất dần ảnh hưởng chiến lược ở Việt Nam và cả trong khu vực.
Việt Nam năm 2025: Cơ hội và thử thách
Năm 2025, Việt Nam không c̣n là thuộc địa, không c̣n là chiến trường của các siêu cường, nhưng vẫn là một quốc gia với mô h́nh chính trị đóng kín, nơi các quyền tự do cơ bản bị hạn chế, và xă hội ngày càng phân hóa.
Một thế hệ trẻ – được giáo dục, kết nối toàn cầu, và biết nhiều thứ tiếng – đang đặt lại câu hỏi: Tại sao chúng tôi phải chấp nhận một mô h́nh phát triển phi dân chủ như Trung Quốc? Tại sao không thể vừa hiện đại hóa vừa giữ được nhân phẩm, tự do cá nhân và tinh thần khai phóng?
Đây chính là lúc Pháp có thể t́m lại chỗ đứng, không phải như một cường quốc, mà như một tiếng nói có đạo lư.
Nhưng điều đó đ̣i hỏi Paris phải vượt ra khỏi vai tṛ quan sát lịch thiệp hay trung gian văn hóa.
Từ cân bằng quyền lực đến công lư phổ quát
Một chính sách ngoại giao mới – không chỉ đặt trọng tâm vào quan hệ giữa các nhà nước, mà hướng đến quyền lợi và phẩm giá của con người – có thể mang lại ư nghĩa chiến lược bền vững.
Pháp nên mạnh dạn lên tiếng về những vi phạm nhân quyền, về nhu cầu cải cách thể chế, và về quyền tự do biểu đạt của xă hội dân sự tại Việt Nam – không phải để can thiệp, mà để đồng hành với khát vọng phổ quát về tự do và công lư.
Đồng thời, Pháp có thể trở thành đối tác tiên phong trong các lĩnh vực như chuyển đổi xanh, bảo tồn di sản, và giáo dục khai phóng – những nền tảng thiết yếu cho một tương lai bền vững và bao trùm.
Chuyến thăm của Tổng thống Emmanuel Macron, nếu chỉ mang tính nghi thức trong khuôn khổ chiến lược Ấn Độ Dương – Thái B́nh Dương, có thể nhanh chóng bị lăng quên. Nhưng nếu đó là thời điểm để nước Pháp tái khẳng định bản sắc cộng ḥa – không phải trong hoài niệm đế quốc, mà trong cam kết với tự do, b́nh đẳng và bác ái – th́ đó sẽ là một dấu mốc.
Bởi lịch sử không chỉ thuộc về quá khứ. Lịch sử c̣n là trách nhiệm của hiện tại – và tầm nh́n cho tương lai.
Một tương lai nơi tiếng Pháp không chỉ là ngôn ngữ, mà là tiếng nói của tự do, của nhân bản, và của những giá trị vượt qua mọi biên giới.
Một nước Việt Nam tự do, dân chủ và thịnh vượng sẽ là đối tác chiến lược, chứ không chỉ là điểm tựa địa chính trị, cho nước Pháp trong thế kỷ 21 tại khu vực Ấn Độ Dương – Thái B́nh Dương.
Và Tổng thống Emmanuel Macron có thể nắm lấy cơ hội ấy – ngay lúc này.
|
|