Ngủ yên hơn 250.000 năm, Uturuncu - ngọn núi lửa nằm sâu trong dãy Andes (Bolivia) - bất ngờ phát tín hiệu địa chất cho thấy 'sự sống' vẫn âm ỉ bên dưới.
Núi lửa Uturuncu của Bolivia bắt đầu hoạt động sau hàng trăm nghìn năm ngủ yên, các nhà khoa học tự hỏi liệu một vụ phun trào sắp xảy ra hay còn điều gì khác đang xảy ra? Ảnh: Michael Sayles/Alamy.
Uturuncu, ngọn núi cao nhất ở tây nam Bolivia, từ lâu được xem là “núi lửa zombie” – cách gọi cho những núi lửa đã “chết” nhưng vẫn có biểu hiện địa chất bất thường. Mặc dù lần phun trào cuối cùng của Uturuncu đã cách đây hơn 250.000 năm, hình ảnh radar vệ tinh chụp suốt hơn hai thập kỷ cho thấy bề mặt khu vực gần đỉnh núi vẫn đều đặn nâng lên rồi hạ xuống.
Theo các nhà khoa học, khu vực này rộng khoảng 150 km, địa hình "phồng rộp" như chiếc mũ rộng vành, báo hiệu có áp lực từ bên dưới. Họ nghi ngại đây là dấu hiệu của một đợt phun trào sắp tới. Bên cạnh đó cũng có ý kiến cho rằng biểu hiện này chỉ sự vận động thường thấy trong lòng đất.
Một nhóm nghiên cứu quốc tế đã phối hợp dữ liệu từ hình ảnh vệ tinh, địa chấn học, mô hình hóa máy tính và phân tích hóa học đá để vẽ nên “giải phẫu” bên trong Uturuncu.
Họ phát hiện bên dưới ngọn núi này tồn tại một khối magma khổng lồ tên Altiplano-Puna Magma Body - hồ chứa magma hoạt động lớn nhất được biết đến trong lớp vỏ Trái Đất, trải dài tới 200 km. Từ hồ chứa này, khí và chất lỏng mặn được đun nóng rồi di chuyển lên trên qua một mạng lưới thủy nhiệt chưa từng được hiểu rõ trước đây.
Chính sự lưu thông và tích tụ các dòng khí và chất lỏng này trong các khoang dưới miệng núi đã gây ra chuỗi hiện tượng: động đất nhỏ, giải phóng hơi nước và khiến mặt đất nhô cao khoảng 1 cm mỗi năm.
Tiến sĩ Mike Kendall, đồng tác giả nghiên cứu và trưởng khoa Khoa học Trái Đất tại Đại học Oxford, nhận định: “Chúng tôi không thấy dấu hiệu nào cho thấy magma đang dịch chuyển lên cao. Điều đó cho thấy Uturuncu có thể chỉ đang ‘xả hơi’, chứ chưa bước vào giai đoạn chuẩn bị phun trào”.
Du khách khám phá ngọn núi Uturuncu ở phía tây nam Bolivia. Ảnh: @passzwang.
Hàng chục “núi lửa zombie” đang chờ được gọi tên. Nghiên cứu về Uturuncu không chỉ nhằm đánh giá nguy cơ riêng của một ngọn núi mà còn mở ra hướng tiếp cận mới để hiểu rõ hàng chục núi lửa tương tự đang tồn tại trên toàn cầu.
Theo chương trình Núi lửa Toàn cầu thuộc Viện Smithsonian (Mỹ), hiện có khoảng 50 "núi lửa zombie" - những ngọn núi từng phun trào cách đây 12.000 đến 2,6 triệu năm - nhưng vẫn cho thấy hoạt động địa nhiệt như suối nước nóng, lỗ thoát khí, hay thậm chí là gia tăng nhiệt độ bề mặt.
Lặng lẽ nhưng không hề bất động, Uturuncu có thể chưa phun trào nhưng cũng không hoàn toàn ngủ yên.
Việc “giải mã” ngọn núi lửa zombie này giúp giới khoa học hiểu rõ hơn về hành vi âm ỉ của Trái đất, nâng cao khả năng dự báo nguy hiểm và tận dụng tài nguyên sâu dưới lòng đất. Những gì đang diễn ra ở Uturuncu là lời nhắc: ngay cả những thực thể từng im lặng hàng trăm nghìn năm, cũng có thể bất ngờ lên tiếng, đôi khi chỉ bằng một nhịp thở.