Theo như hội nghị an ninh Munich cuối tuần qua và hồ sơ Ukraina mới đây là chủ đề được tất cả cho các tờ báo thế giới bàn luận sôi nổi. «Bị Donald Trump khi dễ, lục địa già nua phản ứng». «Liên hiệp châu Âu chuẩn bị cho trận chiến chống lại Donald Trump và kế hoạch hòa bình của ông». «J.D. Vance tuyên bố chiến tranh về tư tưởng với châu Âu» như sau hội nghị Munich, châu Âu bị dồn vào chân tường.
Tổng thống Ukraina Volodymyr Zelensky được các đại biểu đồng loạt đứng dậy vỗ tay kéo dài khi phát biểu tại hội nghị an ninh Munich (MSC) ở Đức ngày 15/02/2025. REUTERS - Wolfgang Rattay
Một hội nghị thượng đỉnh mini được tổ chức hôm nay tại Paris để tránh một hiệp ước hòa bình được ký kết riêng rẽ giữa Hoa Kỳ và Nga - mà châu Âu và Ukraina không được tham gia - và đẩy nhanh việc tái vũ trang của 27 nước Liên Hiệp Châu Âu (EU). EU không hề muốn trở thành bung xung trong cuộc tấn công về đủ mọi phương diện của Donald Trump chỉ trong vài ngày.
Tổng thống Mỹ quyết định « thỏa thuận hòa bình » về Ukraina trực tiếp với Vladimir Putin mà không có Kiev lẫn châu Âu, trong một cuộc thương lượng sẽ xác định cấu trúc an ninh tương lai của châu lục. Không chỉ có thế, ông Trump còn coi NATO như đã « chết não », khởi động cuộc chiến thương mại và gây bất ổn cho các nền dân chủ. Như tổng thống Volodymyr Zelensky đã nhấn mạnh, « Trump không thích những người bạn yếu đuối, ông ấy tôn trọng sức mạnh », châu Âu nhận ra rằng « người bạn Mỹ » không còn nữa.
Tổng thống Emmanuel Macron phải khẩn cấp tổ chức một hội nghị dạng « Weimar + » cùng với các thủ tướng Đức, Anh, Ba Lan, Ý, Đan Mạch, các nhà lãnh đạo châu Âu Ursula von der Leyen, António Costa, và tổng thư ký NATO Mark Rutte. Ngoại trưởng Pháp Jean-Noël Barrot nhận xét : « Có một ngọn gió đoàn kết thổi vào châu Âu, chưa từng thấy kể từ thời Covid ». Thay vì họp khẩn Hội đồng Châu Âu 27 nước với nguy cơ không đạt được gì cụ thể và tạo cảm giác đang lo sợ, Điện Élysée đã chọn lựa « kích hoạt một cơ chế sẽ được đẩy nhanh theo những gì diễn ra với Putin ».
Vội vã nhượng bộ Putin dù chưa đàm phán, Trump có nguy cơ thất bại
Bởi vì đa số nước cho rằng chưa có gì ngã ngũ, Trump gánh lấy rủi ro thất bại và bị chê cười. Các chuyên gia và nhà ngoại giao kinh ngạc trước « nghệ thuật thương lượng » của tổng thống Mỹ : Loan báo lập tức tất cả những nhượng bộ (Nga sáp nhập Donbass, Zelensky ra đi, Ukraina không gia nhập NATO, Mỹ không bảo đảm an ninh cho Ukraina). Đó không phải là cách thương thảo tốt. Một nhà ngoại giao giải thích, « Putin ma lanh hơn Trump rất nhiều, ông ta chấp nhận thương lượng là vì biết rằng đang ở thế mạnh, do tổng thống Mỹ vội vã. Chẳng có gì ngăn Putin lên nước ». Nguyên thủ Pháp coi đây là « sự đầu hàng ».
Nhất là khi Ukraina vẫn chưa nói lời cuối cùng. Trên chiến trường, Nga lúng túng và kiệt sức, còn việc châu Âu và Hoa Kỳ tài trợ cho Kiev thì được bảo đảm đến năm 2026.Thủ tướng Đức Olaf Scholz có thể ra đi từ ngày 23/02, nhờ đó Đức sẽ chuyển cho Kiev hỏa tiễn tầm xa quan trọng Taurus. Và EU nay đã viện trợ cho Ukraina nhiều hơn Mỹ, có khả năng bù đắp phần thiếu hụt. Trump « chôn sống » Ukraina có phần hấp tấp !
Libération nêu ra một nhân tố khác có thể gây trở ngại cho trò chơi của Washington : Trung Quốc đòi hỏi châu Âu phải được tham gia đàm phán. Dù là đồng minh của Nga, Bắc Kinh biết mình nằm trong tầm ngắm sắp tới của Donald Trump, nên muốn xích lại gần EU để đối phó với chiến tranh thương mại. Một cách để nhắc nhở rằng Mỹ không thể một mình quyết định trật tự quốc tế.
Bị Mỹ khinh thường, châu Âu chuẩn bị đáp trả
Les Echos nói thêm, châu Âu càng khó đưa ra chủ trương khi chính quyền Trump không có kế hoạch và mỗi người nói một phách. Bộ trưởng quốc phòng Pete Hegseth loại trừ việc gởi quân Mỹ sang Ukraina trong khi phó tổng thống JD Vance sau đó khẳng định khả năng này « được đặt lên bàn làm việc ». Hôm thứ Sáu, việc ông Vance tố cáo tự do ngôn luận bị « thụt lùi » tại châu Âu khiến cử tọa gồm nhà ngoại giao, lãnh đạo nhà nước và quân đội châu Âu đều phẫn nộ, nhưng như vậy JD Vance tránh được việc phát biểu chi tiết về kế hoạch hòa bình Ukraina.
Sự thô bạo của ông Trump đã làm châu Âu đoàn kết lại. Hôm thứ Sáu, trong cuộc họp các đại sứ 27 nước, tất cả đều đồng ý vừa trả đũa các trừng phạt thuế quan của Washington, vừa áp dụng các quy định về kỹ thuật số, nhất là đối với mạng xã hội X của Elon Musk, bất chấp đe dọa từ phía Mỹ. Đa số nước đã ý thức được về sức mạnh kinh tế, thương mại của châu lục, và cần phải chuẩn bị về quân sự. Mục tiêu thứ nhì của hội nghị thượng đỉnh hôm nay là tăng cường quốc phòng. Bà Ursula von der Leyen thông báo sẵn sàng tách chi quân sự khỏi các tính toán về thâm hụt ngân sách, và Friedrich Merz, người có thể là thủ tướng sắp tới của Đức còn muốn châu Âu cùng vay tiền để tái vũ trang. Đối với Libération, trò chơi lớn của thế kỷ 21 đã được khởi động.
Ba Lan mong thành cường quốc quân sự số 1 châu Âu
Libération cho biết « Trước Trump và Putin, Ba Lan muốn trở thành cường quốc quân sự hàng đầu châu Âu ». Quốc gia Đông Âu này sẵn sàng chi 4,7 % GDP cho quốc phòng trong năm nay, cao hơn tất cả các thành viên NATO khác kể cả Hoa Kỳ. Thủ tướng Ba Lan Donald Tusk kêu gọi châu Âu khẩn cấp có kế hoạch hành động về Ukraina và an ninh châu lục. Từ khi nước láng giềng bị Nga xâm lăng cách đây ba năm, Ba Lan luôn đi đầu trong việc gởi xe tăng và phi cơ cho Ukraina. Dù trong nhiệm kỳ đầu ông Trump, Vacxava nỗ lực thuyết phục Washington đưa lực lượng Mỹ đến trú đóng, nhưng chưa bao giờ chỉ trông cậy vào sự bảo vệ của Hoa Kỳ.
Nhà nghiên cứu Léo Péria-Peigné nhấn mạnh đến tham vọng của Ba Lan về lục quân lẫn phòng không. Năm 2022, Vacxava đã ký hợp đồng mua của Hàn Quốc 1.000 xe tăng K2, thêm vào 350 chiếc Abrams đã đặt hàng của Mỹ. Để so sánh, quân đội Pháp chỉ có 200 xe tăng Leclerc. Ba Lan muốn mua vũ khí đã có sẵn thay vì đầu tư vào chiến xa tương lai MGCS của Pháp và Đức, tuyển mộ 300.000 quân từ nay đến 2035. Chiến lược này khác hẳn với khuynh hướng hiện đại hóa thay vì mở rộng số lượng ở Tây Âu.
Tác giả Pierre Buhler nhấn mạnh, Ba Lan có thể lao vào dự án quy mô này nhờ nợ công chỉ chiếm 55 % GDP. Trong khi Pháp đưa ra khái niệm tự chủ chiến lược, Ba Lan quan niệm một châu Âu hùng mạnh sẽ là đối tác cần thiết của Hoa Kỳ. Nhưng mô hình Ba Lan không dễ noi theo, vì ý thức cao độ về mối đe dọa từ Nga do vị trí địa lý và vô số vụ xâm lược trong lịch sử khiến chính giới đều đồng tâm muốn củng cố quân đội. Các nước Baltic dù có cùng chủ trương nhưng không có cùng trọng lượng về kinh tế và dân số. Rumani và Bulgari đang bị khủng hoảng chính trị, còn Slovania và Hungary chọn cách nịnh nọt cả Nga lẫn Trump.
Munich 1938, Munich 2025
Le Monde cho rằng có hai thời điểm lịch sử của hội nghị an ninh Munich : 2017 và 2025. Năm 2017, lần đầu tiên được mời tham dự, Putin đã gây sửng sốt khi tỏ ra thù địch với phương Tây, tố cáo Hoa Kỳ muốn lập ra trật tự đơn cực. Lần này thì đồng minh lớn Mỹ quay lại chống các đối tác châu Âu, làm rạn vỡ phương Tây.
Nhà bình luận Dominique Moïsi trên Les Echos mỉa mai, thương lượng với Putin rất dễ. Chỉ cần trao luôn tất cả những gì ông ta đòi hỏi, và nói rằng đã thành công. Donald Trump chừng như đã làm theo cách của tổng thống Pháp Nicolas Sarkozy hồi năm 2008 với Gruzia. Một số nhà quan sát cho rằng dùng chữ « phản bội » và « đầu hàng » đúng hơn là « thương lượng ».
Theo Les Echos, những gì được bàn bạc ở Munich rồi sau đó ở Ả Rập Xê Út có nguy cơ một sự chia sẻ thế giới theo kiểu Yalta 1944, thay vì Munich 1938. Điều đáng chú ý năm 2025 là Trump đã vội vàng trao cho Putin những gì mà ông ta muốn có, trước cả khi bắt đầu thương lượng. Với Putin - vâng, ông cứ giữ lấy tất cả những lãnh thổ đã chiếm được ; với Zelensky - không, ông không được vào NATO. Chỉ trong vài tiếng đồng hồ, tổng thống Mỹ đã biến nước Nga bị ruồng bỏ, cô lập của Putin thành một đối tác được quan tâm. Một gáo nước lạnh cho những ai còn hy vọng vào Donald Trump.
« Kẻ ngốc hữu dụng » và « chư hầu hạnh phúc »
Tân chủ nhân Nhà Trắng như muốn nói với Putin, nếu định dấn lên ở châu Âu thì xin cứ việc, đó không còn là chuyện của nước Mỹ ! Ông Trump cho rằng từ khi Hoa Kỳ tham chiến bên cạnh các cường quốc dân chủ năm 1917, nước Mỹ đã trao đi quá nhiều cho lục địa già nua ngạo mạn, ích kỷ và rốt cuộc chẳng mấy quan trọng. Nhưng như vậy Donald Trump đã làm yếu đi phương Tây. Phải chăng thay vì làm chủ tình hình, ông sắp sửa trở thành « kẻ ngốc hữu dụng » của Vladimir Putin và sau đó là của Tập Cận Bình ?
Khi mối đe dọa Nga đang đến gần và sự bảo vệ của Mỹ hầu như không còn nữa, đây thực sự là thời điểm của châu Âu. Les Echos đặt vấn đề : Làm thế nào thuyết phục được châu Âu rằng nếu không hành động, tương lai sẽ không phải là « chư hầu hạnh phúc » - từ ngữ của tổng thống Ý Sergio Mattarella - mà là chư hầu đau khổ.
