Mỹ làm gì để cứu công dân của mình bị Nga bắt giam?

[vuitoichat]

Theo như có những người Mỹ bị giam giữ ở Nga. Một cuộc trao đổi đa phương có thể phá vỡ bế tắc. Sau thời điểm bị giam giữ (29 Tháng Ba), Gershkovich, 31 tuổi, đang sống tại nhà tù Lefortovo ở Moscow để chờ xét xử. Nga cũng đang giam Paul Whelan.

Paul Whelan trong một tòa án ở Nga (ảnh: Sefa Karacan/Anadolu Agency via Getty Images)

Hoa Kỳ để ngỏ việc thương lượng với một số quốc gia để tìm được người tương xứng trao đổi với phóng viên Evan Gershkovich bị Nga bỏ tù về một “tội nghiêm trọng” nhưng thật ra là vu cáo.

Bài toán khó giải

Các quan chức Mỹ cho biết Hoa Kỳ đang hợp tác với các quốc gia đang giam giữ công dân Nga và sẵn sàng đưa những tù nhân đó vào một thỏa thuận để trả tự do cho phóng viên tờ Wall Street Journal

và những người Mỹ khác bị giam giữ ở Nga. Một cuộc trao đổi đa phương có thể phá vỡ bế tắc. Sau thời điểm bị giam giữ (29 Tháng Ba), Gershkovich, 31 tuổi, đang sống tại nhà tù Lefortovo ở Moscow để chờ xét xử. Nga cũng đang giam Paul Whelan. Whelan, cựu lính thủy đánh bộ Mỹ, đang ở Nga để dự đám cưới của một người bạn thì bị bắt vào Tháng Mười Hai, 2018 và bị buộc tội gián điệp, bị kết án năm 2020 và hiện thụ án 16 năm tù tại một nhà tù hình sự ở Mordovia, cách Moscow khoảng 300 dặm về phía Đông Nam.

Whelan, gia đình ông và chính phủ Hoa Kỳ đều phủ nhận cáo buộc hoạt động gián điệp. Chính phủ Mỹ xem việc trao đổi tù nhân với Moscow là con đường khả thi nhất để sớm giành được tự do cho Evan Gershkovich lẫn Paul Whelan. Một phát ngôn viên của Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ tuyên bố: “Do tiến trình thương lượng tìm kiếm sự hỗ trợ trong việc trả tự do trả tự do cho Paul và Evan đang diễn ra, chúng tôi sẽ không cung cấp chi tiết cụ thể. Nhưng chúng tôi đã tiếp xúc với các đối tác trên khắp thế giới để thảo luận về các trường hợp giam giữ sai trái này”.

Nhờ sự hợp tác của các nước khác

Hoa Kỳ đang vật lộn với xu hướng ngày càng tăng: các quốc gia thù địch bắt giữ vô nguyên tắc công dân Mỹ với những cáo buộc không có thật hoặc bịa đặt. Trong một số trường hợp, phía Mỹ đã thương lượng nhượng bộ để người Mỹ được trả tự do, nhưng với Nga, một siêu cường đối thủ trong bối cảnh quan hệ tiếp tục xấu đi vì cuộc chiến ở Ukraine và các vấn đề khác, việc thương lượng không đơn giản.

Một nhà quan sát Mỹ nhận xét: “Nga luôn nói họ quan tâm chủ yếu đến việc trao đổi ‘cân bằng’ tù nhân chứ không quan tâm đến những nhượng bộ khác để đổi lấy người Mỹ”. Tuy nhiên, sự cân bằng là khó khi Hoa Kỳ không giữ người Nga nào tương xứng với Gershkovich và Whelan (về mức độ nghiêm trọng của các cáo buộc Nga đưa ra, về thời hạn của bản án tù hoặc sự nổi tiếng) để trao đổi. Chỉ còn cách tìm sự cân bằng ở các quốc gia khác.

Những tháng gần đây, có một số người Nga bị bắt và bị buộc tội làm gián điệp ở các quốc gia mà Hoa Kỳ có quan hệ thân thiện như Slovenia và Brazil. Chính quyền Slovenia đã bắt giữ hai nghi can vào Tháng Mười Hai và buộc tội làm gián điệp cho Nga. Hai cá nhân, chưa được tiết lộ tên, bị kết tội điều hành một doanh nghiệp ở quốc gia Trung Âu này dưới danh tính và giấy tờ giả để hoạt động tình báo. Họ chờ xét xử với tội danh gián điệp và các thủ tục tố tụng được giữ bí mật.

Hoa Kỳ đã yêu cầu Brazil dẫn độ Serge Cherkasov, 37 tuổi, một điệp viên Nga bị chính quyền Mỹ và Brazil cáo buộc đóng giả sinh viên Brazil đến Washington học trong khi thực hiện các hoạt động gián điệp chống lại phương Tây. Cherkasov, bị bắt ở São Paulo vào Tháng Mười, 2022 và bị toà án sở tại kết án 15 năm tù vì làm giả giấy tờ tùy thân.

Năm ngoái, Cherkasov cho biết muốn được dẫn độ sang Nga sau khi thừa nhận các cáo buộc buôn bán ma túy. Chính phủ Nga yêu cầu dẫn độ ông ta về Nga để xử về tội buôn bán ma túy. Nga cũng bày tỏ sự quan tâm đến Vadim Krasikov, một người Nga đang thụ án chung thân ở Đức vì đã giết một cựu thủ lĩnh phiến quân Chechnya ở Berlin theo lệnh của Moscow. Các quan chức Mỹ cho biết sẵn sàng vận dụng những cách thức khác nhau để đưa những người Mỹ bị giam giữ trái phép về nước, kể cả đổi một người Mỹ lấy những người Nga bị các quốc gia khác giam giữ.

Nhà báo Evan Gershkovich (ảnh: Sefa Karacan/Anadolu Agency via Getty Images)

Những tiền lệ

Đã có những tiền lệ về trao đổi người giữa Mỹ và Nga với sự tham gia của nhiều cá nhân và đôi khi hơn hai quốc gia. Năm 2010, các nhân viên phản gián của Cục Điều tra Liên bang (FBI) ở New York bắt giữ 10 người làm việc cho Cơ quan Tình báo Nước ngoài Nga (KGB trước đây) dưới danh tính giả, một số đã nhiều năm thu thập thông tin thông qua các mối quan hệ trong chính phủ và doanh nghiệp Mỹ.

Nhân cuộc gặp thương mại tại Moscow, hai bên quyết định bàn việc trao đổi nhưng chính phủ Mỹ phải vất vả tìm những người có thể trao đổi cân bằng với Nga và họ tìm được ba cựu sĩ quan KGB và một nhà khoa học hạt nhân làm việc cho phương Tây. Cuộc trao đổi diễn ra trên một đường băng sân bay ở Vienna, Áo. Trong nhóm Mỹ mang về có Sergei Skripal, một cựu sĩ quan tình báo Nga, người lãnh án 13 năm tù vì chuyển bí mật cho chi nhánh tình báo nước ngoài của Anh. Sau đó, Skripal bị đầu độc ở Anh bằng chất độc thần kinh vào năm 2018 nhưng may mắn sống sót.

Thời Chiến tranh Lạnh, năm 1962, Hoa Kỳ đã trao đổi điệp viên cấp cao của Liên Xô Rudolf Abel để lấy phi công máy bay do thám Gary Powers bị bắn hạ ở Liên Xô; và Frederic Pryor, một sinh viên Mỹ ngồi tù ở Đông Đức. Năm 1985, Hoa Kỳ trao đổi một người Bungari, hai người Đông Đức và một người Ba Lan bị kết án hoặc bị cáo buộc làm gián điệp để lấy 23 người điệp viên đang ngồi tù ở Đông Đức và Ba Lan.

Cách nay vài năm, Nga đánh tiếng sẵn sàng trả tự do cho Whelan và Trevor Reed, một người Mỹ bị kết án chín năm tù vì tội hành hung vào năm 2020, để đổi lấy nhiều người Nga đang bị Mỹ giam giữ, nhưng đàm phán thất bại. Thay vào đó, hai bên đồng ý trao đổi Trevor Reed để lấy một phi công người Nga đang thụ án tù liên bang ở Mỹ.

Vào thời điểm đó, phía Mỹ cũng tìm cách trả tự do cho ngôi sao bóng rổ Brittney Griner bị bắt vì tội sử dụng ma túy (mà cô phủ nhận) khi bay tới Nga một tuần trước ngày Nga xâm lược Ukraine. Đã có lúc hy vọng về một thỏa thuận Nga nhận ba người Nga để đổi lấy Griner, Whelan và Marc Fogel (một giáo viên đang thụ án 14 năm tù sau khi bị bắt vào Tháng Tám, 2021 vì mang theo khoảng 17 gram cần sa mà một bác sĩ kê toa trị thoái hóa cột sống). Mỹ sau đó yêu cầu Moscow trả tự do cho ông Marc Fogel, một cư dân Pennsylvania vì lý do nhân đạo nhưng không được đáp ứng. Cuối cùng, Tháng Mười Hai, 2022, Griner được đổi lấy Viktor Bout, một doanh nhân người Nga bị kết tội buôn lậu vũ khí toàn cầu.