Các lãnh đạo châu Âu bất ngờ khi kế hoạch hòa bình của Mỹ có nhiều điểm ưu ái Nga, buộc họ phải gấp rút liên hệ với Washington để cứu vãn tình hình.
Nhà Trắng ngày 20/11 thông báo các quan chức Mỹ đã tham khảo ý kiến Nga và Ukraine rồi soạn kế hoạch hòa bình để chấm dứt chiến sự giữa hai nước. Bộ trưởng Lục quân Mỹ Daniel Driscoll đã trình bày kế hoạch với Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky trong cuộc gặp một ngày trước đó ở Kiev.
Truyền thông đưa tin kế hoạch này gồm 28 điểm, trong đó có nhiều yêu cầu mà Nga từng đưa ra để chấp nhận kết thúc xung đột, như Ukraine từ bỏ một phần lãnh thổ, chấp nhận giới hạn quy mô quân đội và ngừng theo đuổi mục tiêu gia nhập NATO.
Thông tin được công bố khiến các lãnh đạo châu Âu choáng váng, khi họ hoàn toàn bị gạt sang bên lề và đang đối mặt với một thỏa thuận hoàn toàn bất lợi cho Ukraine. Vài tuần trước, họ biết Mỹ đang chuẩn bị kế hoạch nào đó, nhưng không nghĩ nó lại nghiêng về phía Nga như vậy, và nhận ra rằng mình đã bị đồng minh Washington qua mặt.
Những ngày sau đó, các lãnh đạo châu Âu lao vào cuộc chạy đua ngoại giao nhằm xoay chuyển tình thế. Lịch làm việc bị đảo lộn, các cuộc họp khẩn được triệu tập. Họ thương lượng hậu trường, tìm cách kéo chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump quay lại với lập trường dễ chấp nhận hơn.
Thủ tướng Anh Keir Starmer (trái), Tổng thống Pháp Emmanuel Macron (giữa) và Thủ tướng Đức Friedrich Merz tại cuộc gặp ở hội nghị thượng đỉnh G20, Johannesburg, Nam Phi ngày 22/11. Ảnh: AFP
Nhiều ngoại trưởng châu Âu lần đầu biết về kế hoạch hòa bình của Mỹ khi họ tập trung về Brussels, Bỉ, ngày 20/11 để họp về tình hình Sudan và Ukraine theo kế hoạch từ trước. Họ sững sờ khi đọc thông tin trên các trang như Axios, Financial Times.
Trong dự thảo thỏa thuận, NATO sẽ không được triển khai binh sĩ đến Ukraine thời hậu chiến, đồng nghĩa đề xuất từ Anh và Pháp về lực lượng gìn giữ hòa bình ở Ukraine đã bị bác bỏ. Dự thảo còn đề cập đến việc sử dụng tài sản hàng trăm tỷ USD của Nga đang đóng băng ở châu Âu.
"Những câu hỏi bắt đầu xuất hiện khi các quan chức châu Âu họp mặt ở Brussels", Ngoại trưởng Đan Mạch Lars Lokke Rasmussen mô tả.
Các ngoại trưởng châu Âu hướng đến người đồng cấp Ukraine Andrii Sybiha, tham gia cuộc họp dưới hình thức trực tuyến, để tìm kiếm thông tin. "Ông có biết gì về kế hoạch không? Nó là thật à?". Tuy nhiên, ông Sybiha cũng không có nhiều thông tin hơn họ.
Tình hình ở cấp lãnh đạo không khác biệt. Thủ tướng Đức Friedrich Merz cũng biết về kế hoạch 28 điểm khi đọc báo, không phải do phía Mỹ thông báo. Ông đã hủy tham gia sự kiện đọc sách tại một trường tiểu học để ứng phó.
Các nguồn thạo tin cho biết giới chức Đức tự hỏi rằng Tổng thống Trump có biết về kế hoạch hay không và có nên xem xét tài liệu này một cách nghiêm túc. Họ tìm cách liên hệ với phía Mỹ để sắp xếp một cuộc gọi giữa ông Merz và ông Trump vào tối 21/11 để tìm lời giải thích.
Ngày 21/11, ông Trump cùng các quan chức Mỹ bắt đầu trao đổi với những người đồng cấp châu Âu. Brussels ngày càng chắc chắn kế hoạch của Washington là thật. Bộ trưởng Driscoll nói trong cuộc họp ở Ukraine rằng châu Âu không được tham gia xây dựng dự thảo "để tránh năm người mười ý". Ông cho rằng châu Âu đã quá thân thiết với Ukraine nên khó đưa ra đánh giá khách quan.
Châu Âu và Ukraine lúc này đều rơi vào thế lưỡng nan. Họ phải chọn giữa bác bỏ đề xuất từ Mỹ, khiến ông Trump phẫn nộ rồi mất kiểm soát tình hình, hay mạo hiểm thúc đẩy và cố gắng điều chỉnh hướng đi một cách từ từ.
"Ukraine có thể sớm phải đối mặt lựa chọn vô cùng khó khăn. Hoặc là mất phẩm giá, hoặc mất đi đối tác then chốt", Tổng thống Zelensky nói, phản ánh tâm trạng chung của khu vực.
Trong 24 giờ kế tiếp, các quan chức ngoại giao châu Âu liên tục gọi điện, nhắn tin cho nhau để cùng vạch ra chiến lược.
Các lãnh đạo châu Âu khi đến Nam Phi ngày 22/11 để dự hội nghị thượng đỉnh G20 đã tham gia cuộc họp do Chủ tịch Hội đồng châu Âu Antonio Costa tổ chức. Họ nhất trí rằng châu Âu cần phải tham gia vào kế hoạch của Mỹ và thống nhất tiếng nói.
Các lãnh đạo châu Âu thống nhất một số nguyên tắc như không thể thay đổi biên giới bằng vũ lực, không áp hạn chế lớn về quân sự với Ukraine và họ phải được tham gia mọi quyết định ảnh hưởng tới châu Âu, NATO. Tất cả những điểm này đều trái với kế hoạch của ông Trump.
Tuy nhiên, thay vì đối đầu trực diện, các lãnh đạo châu Âu chọn cách chiều theo ông Trump và ra tuyên bố chung cho rằng dự thảo kế hoạch có thể là điểm khởi đầu.
"Chúng tôi hoan nghênh những nỗ lực của Mỹ nhằm mang lại hòa bình cho Ukraine", tuyên bố viết, nhấn mạnh "dự thảo là nền tảng và cần phải tiếp tục hoàn thiện".
Hai đại diện châu Âu là chánh văn phòng chủ tịch Ủy ban châu Âu Bjoern Seibert và chánh văn phòng chủ tịch Hội đồng châu Âu Pedro Lourtie gấp rút tìm cách đến Thụy Sĩ, nơi Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio sẽ họp với phía Ukraine vào ngày 23/11. Họ ra sân bay Johannesburg, bắt chuyến bay sớm nhất tới Geneva rồi tham gia cùng phái đoàn Anh, Pháp, Đức và Italy.
Ngày 23/11, các quan chức châu Âu vẫn trong trạng thái lo lắng và ở thế bị động trong khi chờ phái đoàn của Ngoại trưởng Rubio. Họ trao đổi với những người đồng cấp Ukraine và vạch chiến lược.
Nỗ lực này đã có kết quả, khi các quan chức Mỹ chấp thuận gặp đại diện châu Âu. Cuộc tiếp xúc này cùng sức ép từ quan chức Ukraine mang đến một bước tiến nhỏ. Ông Rubio nói với các quan chức châu Âu rằng những vấn đề tác động trực tiếp đến khu vực sẽ không được đưa vào vòng đàm phán hiện tại.
Tại cuộc họp báo tối 23/11, Ngoại trưởng Rubio thể hiện ông đã giữ lời. Quan chức Mỹ mô tả cuộc đàm phán mang tính xây dựng và dự thảo kế hoạch có thể được điều chỉnh.
"Đây là văn bản linh hoạt, có thể thay đổi", ông Rubio cho biết, ám chỉ châu Âu sẽ có tiếng nói trong những phần liên quan đến khu vực và các cuộc thảo luận đó diễn ra theo "lộ trình riêng".
Sự nhẹ nhõm lan khắp Brussels. Ông Seibert và ông Lourtie vội rời khỏi cuộc họp để thông báo tình hình cho 27 quốc gia thành viên Liên minh châu Âu vào cuối ngày 23/11.
Nỗ lực ngoại giao gấp rút đã giúp châu Âu kịp chặn những gì họ coi là tệ nhất trong kế hoạch hòa bình của chính quyền Mỹ. Tuy nhiên, khu vực sau đó lại bộc lộ những bất đồng về phương án viện trợ cho Ukraine trong năm 2026 và cách ứng phó cuộc đối đầu ngày càng căng thẳng với Nga.
Nhiều câu hỏi lớn vẫn chưa có lời giải, như Mỹ có tiếp tục để châu Âu tham gia đầy đủ vào tiến trình hòa đàm hay không và triển vọng các bên đạt thỏa thuận ngừng bắn lớn đến mức nào.
"'Liên minh thiện chí' giờ đã trở thành 'liên minh chờ đợi'", cựu tổng thư ký NATO Anders Fogh Rasmussen nói, nhắc đến nhóm quốc gia có chung mục tiêu bảo đảm an ninh cho Ukraine, thành viên chủ yếu là các nước châu Âu. "Châu Âu giờ đây hiểu rằng họ sẽ phải hành động nhiều hơn nữa".
VietBF@sưu tập
