Ở làng quê nước ta, rau muống mọc khắp quanh nhà. Bờ đê, khu vườn, ao hồ, sông suối… đâu đâu cũng thấy rau muống mọc tốt tươi. Rau muống có nhiều loại: gieo hạt, xanh và tím. Loại tím nhiều mủ chát, dai, nhưng khi mưa xuống th́ thân mềm mập ú. Rau muống xanh thân dẻo, ngọt, ít chát, sống “chan ḥa” cùng rau muống tím. Trong khi rau muống gieo hạt th́ thân xốp mỏng manh, làm chủ một cơi ở khu đất được lên liếp riêng biệt. Rau muống dễ trồng, trừ loại gieo hạt (phải mua hạt) ra th́ chỉ cần một dây rau muống già cặm vào đất, bờ ao, trên mặt hồ là vài ngày sau nhú ra những đọt non xanh mướt. Từ những đọt non ấy chúng dây chuyền thành cả một rừng rau muống um tùm.
Hồi xưa nhà tôi rất nghèo. Mà thực ra đa số nhà nào trong xóm cũng nghèo. Lúc ấy có gạo ăn là may mắn lắm rồi, nói chi là được ăn thịt, cá. Bắt được con tôm, câu được con cá, nuôi được con heo là cả nhà mừng húm, vội đem ra chợ bán chứ chẳng dám ăn. Bởi tất cả số tiền bán được ba mẹ tôi dành dụm cho con cái ăn học, pḥng lúc ốm đau chứ không dám tiêu pha phung phí. Thỉnh thoảng nhà có đám tiệc mới mua được một kư thịt, chứ ngày thường th́ cơm độn (với khoai, ḿ, bo bo) trường kỳ.
Mỗi bữa ăn ở nhà tôi lúc nào cũng có dĩa rau muống trên bàn (mà không ăn rau muống th́ chẳng biết ăn ǵ). Rau muống qua bàn tay khéo léo của mẹ tôi chế biến được nhiều món. Khi th́ rau muống nấu canh chua với mớ cá rô non hoặc với bông súng, so đũa. Ăn canh hoài ngán th́ mẹ chuyển qua xào tỏi, bóp gỏi, luộc chấm với tương, chao. Cũng có lúc ăn sống chấm với tương phi tỏi hoặc ơ kho quẹt cay cay. Nhờ thay đổi cách chế biến của mẹ nên dù cả nhà ngày nào cũng ăn rau muống nhưng không ngán. Thậm chí cơm độn th́ c̣n nhưng chảo rau muống đă sạch trơn.
Năm tôi lên lớp 6, những ngày nghỉ học, tôi thường mang thau ra sau bờ ao để hái rau muống bán. Bán không phải cho người dùng mà cho heo ăn. Nhà bà Bảy hàng xóm có con đi làm ở Sài G̣n. Họ có tiền, gửi về cho bà chăn nuôi. Lũ heo của bà rất háu ăn, nên cả ao rau muống tím bà trồng không đủ cho chúng xơi. V́ vậy mà bà thuê tôi hái rau nhà, trả cho tôi vài trăm đồng mua kẹo mút. Nhà tôi th́ trồng rau muống bạt ngàn, để lâu cũng sinh già, nên tranh thủ hái bán cho bà kiếm tiền ăn quà vặt. Để kết hợp với việc bắt ốc, tôi buộc phải trầm ḿnh dưới ao. Cởi chiếc áo màu cháo ḷng, tôi mặc chiếc quần đùi vá vài chỗ và lao xuống nước. Hái rau những lúc sáng sớm, dù có hơi lạnh nhưng ốc đắng bu đầy dây rau muống. Tôi chỉ việc tước và lấy thau hứng, xong th́ hái rau. Chỉ một giờ thôi đă có đầy ắp rau cùng rổ ốc. Những hôm ấy, bữa cơm nhà tôi thay đổi khẩu vị v́ có món gỏi ốc trộn với rau muống bóp giấm.
Ngày nay, dù làng quê tôi có thay đổi, kinh tế mỗi gia đ́nh đều cải thiện nhưng những dây rau muống mọc bờ ao vẫn c̣n. Bữa cơm nhà tôi nay đă được cải thiện, nhưng không thể thiếu món rau muống. Chẳng những thế, rau muống được đem ra chợ bán như mọi thứ rau thuần túy khác. Rau muống lên thị thành, vào quán ăn, nhà hàng như một nữ hoàng đồng quê. Bao giờ cận kề tô bún ḅ, bún riêu, nồi lẩu của thực khách cũng có dĩa rau muống. Ai dù đi bất cứ nơi đâu, làm ǵ, khi thoáng thấy nhành rau muống, không khỏi mang máng nghĩ về kư ức tuổi thơ.
Nguyễn Thanh Vũ