Đại tá Mỹ nói quân đội "bịa đặt nhiều", mắc hàng loạt sai lầm khiến Afghanistan sụp đổ

Theo như lời của Đại tá Mỹ chia sẻ rằng, vào năm 2014, lúc đó tôi đã về Lầu Năm Góc, tôi bàng hoàng nhìn những sư đoàn Iraq mình từng hỗ trợ huấn luyện sụp đổ chỉ trong vỏn vẹn vài ngày khi phải đối mặt với IS (tổ chức Nhà nước Hồi giáo). Vì vậy quân đội Mỹ nên nhận lỗi cho sự sụp đổ của lực lượng an ninh ở Afghanistan, Đại tá Mike Jason cho biết sự sụp đổ khiến ông mất ngủ.

Một sĩ quan quân đội Mỹ đứng gần phương tiện đang bốc cháy ở phía Bắc Kandahar, Afghanistan. Ảnh: Bob Strong/Reuters

Mike Jason về hưu năm 2019 với quân hàm Đại tá sau 24 năm phục vụ trong quân đội Mỹ. Ông đã tham gia chỉ huy các đơn vị chiến đấu ở Đức, Kosovo, Kuwait, Iraq và Afghanistan. Dưới đây là phần lược dịch bài viết của ông về tình hình huấn luyện của quân đội Mỹ ở Iraq, Afghanistan trong thời gian ông tại ngũ.

Nhìn tình hình an ninh tệ đi nhanh chóng ở Afghanistan cảm giác như déjà vu.

Năm 2005, tôi là cố vấn cho một tiểu đoàn bộ binh thực thi nhiệm vụ ở Baghdad, một trong những khu vực bạo lực nhất Iraq vào một trong những thời kỳ khắc nghiệt nhất của cuộc xung đột. Lúc đó thật khó để nuôi bất kỳ hy vọng nào.

Tôi quay trở lại Iraq năm 2009, lần này là ở Mosul, nơi đơn vị của tôi cố vấn và hỗ trợ cho 2 sư đoàn quân đội Iraq, một sư đoàn cảnh sát và hàng nghìn sĩ quan cảnh sát địa phương. Lúc đó, tôi thấy có tiến triển: Rời Iraq năm 2010, cảm giác như chúng tôi đã làm rất tốt, đi qua một bước ngoặt và xây dựng được một lực lượng an ninh có trình độ, năng lực.

Một năm sau, tôi tới Mazar-i-Sharif, Afghanistan để đào tạo cho các đơn vị cảnh sát và biệt kích Afghanistan. Sau 9 tháng ở đó, tôi lại một nữa quay trở về nước và nghĩ mình đã làm được việc tốt.

Cả hai lần tôi đều nhầm.

Chúng tôi đã làm sai những gì? Rất nhiều!

Năm 2014, lúc đó tôi đã về Lầu Năm Góc, tôi bàng hoàng nhìn những sư đoàn Iraq mình từng hỗ trợ huấn luyện sụp đổ chỉ trong vỏn vẹn vài ngày khi phải đối mặt với IS (tổ chức Nhà nước Hồi giáo).

Ngày hôm nay, khi Taliban chiếm lấy các vùng lãnh thổ khắp Afghanistan, kể cả khu vực bản thân từng hoạt động, tôi không đừng được mà nghĩ về vai trò của mình. Tôi và các cộng sự đã làm sai những gì?

Rất nhiều.

Từ thời điểm ban đầu gần 2 thập kỷ trước, nỗ lực của quân đội Mỹ nhằm cố vấn và hỗ trợ các lực lượng Iraq, Afghanistan đã bị xem như tự phát - không chính thức, không có thể thức và thiếu cả chiến lược.

Chúng tôi đã gom từng nhóm nhỏ bộ binh, thủy quân lục chiến, thủy thủ và phi công; dạy họ những kỹ năng sinh tồn cơ bản và 1 giờ ngôn ngữ trước khi đưa họ vào các đơn vị nước ngoài. Chúng tôi đã mô tả họ bằng nhiều cái tên khác nhau như MiTTs, BiTTs, SPTTs, AfPak Hands, OMLT, PRTs, VSO, AAB, SFAB, IAG, MNSTC-I, SFAATs - mỗi khái niệm mới là một chương trong cuốn sách chưa có nội dung.

Trong hầu hết các trường hợp, những người lính Mỹ này được khuyến khích sáng tạo trong quá trình làm nhiệm vụ.

Chúng tôi đã mượn những nhân sự chưa qua đào tạo ở nước sở tại và chủ yếu hướng họ tập trung vào các nhiệm vụ chiến thuật rồi ghi nhận tiến triển bằng biểu đồ phân tán. Mạng xã hội và các tài liệu phổ biến đầy những hình ảnh về các khu tập bắn, các khóa vượt chướng ngại vật, rà soát an ninh và rất nhiều, rất nhiều cuộc gặp.

Nhưng từ quãng thời gian hoạt động ở Iraq cho tới thời kỳ ở Afghanistan, những vấn đề lớn hơn mang tính hệ thống chưa bao giờ được xử lý thích đáng.

Chúng tôi đã không xây dựng được lực lượng Iraq và Afghanistan thành các tổ chức thực thụ. Chúng tôi đã thất bại khi thiết lập hạ tầng thiết yếu phục vụ cho đào tạo quân sự, huấn luyện, cơ chế thanh toán, hướng nghiệp, nhân sự - tất cả những thứ góp phần tạo nên một lực lượng an ninh chuyên nghiệp.

Quân đội Mỹ huấn luyện cho lực lượng Afghanistan. Ảnh: Reuters

Luân chuyển các nhóm qua từng đợt 6 tháng tới 1 năm, chúng tôi không thể giải quyết những vấn đề nhiễu nhương mà quân đội và cảnh sát Iraq lẫn Afghanistan đối mặt: tình trạng tham nhũng đặc hữu, tinh thần sa sút, dùng chất gây nghiện tràn lan, bảo thủ cùng cực và hậu cần lỏng lẻo.

Hoạt động sắp xếp đội nhóm để tiến hành truy quét và lập các chốt kiểm soát thì được cải thiện nhưng ngoài ra thì gần như không còn gì khá khẩm.

Nếu đó là những việc chúng tôi đã làm một cách kém cỏi, chưa hiệu quả thì còn những việc khác đáng ra chúng tôi không nên động tay vào - ví như huấn luyện cảnh sát.

Có những việc chúng tôi không nên động tay vào

Nhìn chung chúng tôi xác định rằng mục tiêu tối thượng - chống khủng bố - là để chuyển dần cuộc chiến sang cho lực lượng hành pháp địa phương, nói một cách khác là cố làm sao để cảnh sát nước sở tại có thể xử lý các mối đe dọa mà không cần viện tới quân đội.

Tôi còn nhớ, tại Iraq, năm 2006 được cho là "Năm của Cảnh sát". Đó sẽ là chuyện khá hài hước nếu không có cái giá quá lớn về cả xương máu lẫn tiền bạc - 2006 là một năm chết chóc và kinh hoàng đối với cảnh sát khắp Iraq.

Thực ra, nước Mỹ không có lực lượng cảnh sát quốc gia nên việc đào tạo cảnh sát chủ yếu rơi vào tay quân đội. Ở Iraq, tôi giám sát hàng nghìn cảnh sát, còn ở Afghanistan, tôi dẫn dắt một lực lượng đặc nhiệm chuyên đánh giá, tuyển chọn và cử ra gần 3.000 cảnh sát địa phương trong khi hỗ trợ Cảnh sát Quốc gia Afghanistan.

Các sĩ quan cảnh sát quốc gia Afghanistan tham gia huấn luyện năm 2012. Ảnh: Reuters

Phải nói rõ là tôi chẳng có chút kinh nghiệm hành pháp nào hết, và đa phần quân đội Mỹ đều như vậy, ngoài một số binh lính thuộc lực lượng Vệ binh Quốc gia hoặc quân dự bị. Chúng tôi có các đơn vị Quân Cảnh nhưng họ có vai trò hoạt động riêng, khác với bất cứ lực lượng an ninh nào chúng tôi xây dựng.

Chúng tôi đã cố lấp đi khoảng trống này bằng cách thuê một vài sĩ quan cảnh sát dũng cảm đã về hưu và đưa họ tới trong vai trò cố vấn kỹ thuật cùng với quân đội Mỹ, nhưng ngay cả họ cũng chỉ tập trung vào các nhiệm vụ chiến thuật; họ thiếu kinh nghiệm chuyên môn và cá nhân để có thể xây dựng các hệ thống và cơ quan tầm cỡ quốc gia.

Chúng tôi chưa bao giờ khiến cho lực lượng cảnh sát hoạt động hiệu quả. Quân đội Mỹ không thể vượt qua được tình trạng thiếu kinh nghiệm.

Nhìn lại thì thấy chúng tôi còn thất bại trong việc thể chế hóa công tác cố vấn cho các lực lượng thông thường quy mô lớn. Không ai được khuyến khích để đảm trách các nhiệm vụ ấy, hơn nữa, để tiếp tục thăng tiến, các sĩ quan như tôi cũng phải luân chuyển.

Khi chúng tôi chính thức thành lập Lữ đoàn Hỗ trợ Lực lượng An ninh năm 2018, nghe nói không ai trong số các lãnh đạo chủ chốt của đơn vị mới có kinh nghiệm về những đội cố vấn này.

Thất bại chất chồng suốt 20 năm

Trong suốt 20 năm qua, đã có rất nhiều thất bại.

Chúng tôi đã huấn luyện các đối tác của mình, vẽ ra một báo cáo tiến triển đầy khả quan và có lẽ đã ưu tiên cho sự an toàn, mạnh khỏe của quân đội mình hơn là cho nhiệm vụ cải thiện năng lực của đối tác.

Khi các đối tác Afghanistan nổ súng vào chúng tôi, khiến các binh lính của chúng tôi thiệt mạng trong các sự cố bắn nhầm ("green on blue"), chúng tôi lại thắt chặt quy trình an ninh của mình, chứ không đối diện với những câu hỏi khó như vì sao họ lại bắn vào chúng tôi.

Chúng tôi không cử đúng đối tượng hoạt động, không chuẩn bị kỹ càng cho họ và không tưởng thưởng sau đó. Chúng tôi luân phiên những người xa lạ trong các đợt làm nhiệm vụ kéo dài tới 1 năm và kỳ vọng họ xây dựng mối quan hệ, rồi lại điều chuyển họ. Chúng tôi đã lạc quan thái quá và nhìn chung đã bịa ra nhiều thứ.

Chúng tôi không thích sự giám sát cũng như những câu hỏi khó từ Washington, và thật ra cũng không có ai buồn truy cứu trách nhiệm. Trong một số nhiệm vụ, chúng tôi thiếu năng lực, thiếu kinh nghiệm, và chúng tôi ngần ngại.

Chúng tôi đã can thiệp vào Afghanistan ngay sau sự kiện 11/9, nhưng sau đó thì sao? Vì sao nước Mỹ ở lại Afghanistan nhiều năm liền? Thế còn quan hệ của chúng tôi với Pakistan và tầm ảnh hưởng của nó ở Afghanistan thì sao?

Quân đội Mỹ trong một cuộc tuần tra ở Logar, Afghanistan. Ảnh: Reuters

Nếu có một chiến lược chặt chẽ để giải quyết những mối băn khoăn ấy thì công việc của tôi tại đó có lẽ đã dễ dàng hơn.

Trước hết, một mục tiêu rõ ràng cho tương lai sẽ đảm bảo với các đối tác Afghanistan của chúng tôi, cũng như đồng minh từ các quốc gia khác về sự quyết tâm của nước Mỹ.

Thay vì bỏ lại toàn bộ nỗ lực cho Bộ Quốc phòng, một chiến lược được điều phối cùng nguồn lực tương xứng từ nhiều cơ quan trong chính phủ có thể đã đem tới những kết quả tích cực hơn ở nhiều cơ quan của Afghanistan.

Hơn nữa, cách đây 20 năm, một lời cam kết về hành pháp hẳn đã rất hấp dẫn với các đồng minh của chúng tôi - mà nhiều bên còn có lực lượng cảnh sát quốc gia và được ghi nhận thành công trong các nhiệm vụ ấy.

Có lẽ quan trọng nhất, một chính sách đối ngoại rõ ràng, mạnh mẽ liên quan tới Pakistan, cùng với lời cam kết hỗ trợ và xây dựng quân đội cho Afghanistan sẽ khiến mọi chuyện sáng tỏ hơn với quân đội chúng tôi.

Không phải chúng tôi có cuộc chiến dài 20 năm ở Afghanistan mà là 20 cuộc chiến rời rạc, mỗi năm một cuộc, mà không hề có định hướng.

Quân đội Mỹ có thể và nên nhận lỗi cho sự sụp đổ của lực lượng an ninh ở Afghanistan - tôi tự thấy chúng tôi có trách nhiệm. Sự sụp đổ hiện thời khiến tôi thao thức hàng đêm.

Trong quân đội, nỗ lực chính có được nguồn lực tốt nhất và những người giỏi nhất.

Trong suốt hơn 20 năm, dù trên báo đã đưa tin gì, đăng những tiêu đề gì, thì nỗ lực xây dựng và huấn luyện các lực lượng an ninh thông thường quy mô lớn ở Afghanistan và Iraq chủ yếu chỉ là một nồi lẩu thập cẩm rặt những thử nghiệm và sai sót không mục đích mà chưa bao giờ trở thành nỗ lực thực sự - và chúng tôi chịu trách nhiệm cho điều đó.

Nhưng chúng tôi không phải những người duy nhất có lỗi. Một ngày nào đó, chúng ta sẽ lại đề nghị các thanh niên Mỹ làm việc này một lần nữa - tham chiến ở nước ngoài, phối hợp với quân địa phương, huấn luyện họ và xây dựng lực lượng.

Trước khi làm, ta nợ họ lời đáp cho câu hỏi: Tất cả đã thất bại như thế nào và vì sao?