Chúng ta cùng biết các nhà văn trong Tự Lực Văn Đoàn viết “gịng sông, gịng nước”:
Nhất Linh: Gịng sông Thanh Thủy
Tú Mỡ: Gịng nước ngược
Thạch Lam: Theo gịng.
Các nhà văn, trí thức lớp sau viết “ḍng sông, ḍng nước”:
Doăn Quốc Sỹ: Ḍng sông định mệnh (1959)
Phùng Khánh & Phùng Thăng: Câu chuyện của ḍng sông (dịch cuốn Siddhartha của Hermann Hesse) (1965)
Nhật Tiến: Tặng phẩm của ḍng sông (1972)
Đằng Phương Nguyễn Ngọc Huy: “Ḍng nước sông Hồng” (viết 1945, in vào thi tập 1985)
Ngô Thế Vinh: Mekong, ḍng sông nghẽn mạch (2007).
Vậy chúng ta nên theo các nhà văn lớp trước hay lớp sau?
1) Trước hết, ba cuốn tự điển Việt ngữ có thẩm quyền nhất của VN cho tới hiện nay:
--Việt Nam tự điển của Hội Khai Trí Tiến Đức (trang 155),
--Tự điển Việt Nam của Lê Văn Đức & Lê Ngoc Trụ (quyển Thượng, trang 376),
--Đại Nam quấc âm tự vị của Huỳnh Tịnh Của (quyển I, trang 243) cùng viết là “ḍng.”
Cuốn Việt ngữ chánh tả tự vị do nhà ngữ học Lê Ngọc Trụ biên soạn cũng viết “ḍng” (trang 141).
2) Các tự điển do những học giả có uy tín khác biên soạn như:
--Vietnamese-English Dictionary của Gs. Nguyễn Đ́nh Ḥa (trang126),
--Giúp đọc Nôm và Hán Việt của Lm. Trần Văn Kiệm (trang 388) cũng viết là “ḍng.”
Hầu hết các tự điển Việt ngữ xuất bản ở trong nước hiện nay và tự điển chữ Nôm (ở trong nước cũng như ở hải ngoại) cùng viết “ḍng”:
Tự điển chữ Nôm trích dẫn (Westminster, CA, 2009): trang 299.
Tự điển chữ Nôm dẫn giải (Hà Nội, 2012): trang 452.
3) Các nhà biên soạn tự điển có lư do để viết “ḍng” (với D).
Trong chữ Nôm, chữ ấy được viết như sau: 𣳔
Phía trước là bộ Thủy 氵(nước) để cho biết có liên quan đến nước.
Phía sau là chữ Dụng 用 (dùng) để chỉ cách phát âm.
Vậy đó là một chữ “có liên quan đến nước,” và phát âm giống chữ “dụng” (trong chữ Nôm đọc là “dùng”)
V́ phát âm giống “dụng” và “dùng,”chúng ta cùng thấy âm “ḍng” gần và tự nhiên hơn.
Khi phát âm là “ḍng,” th́ viết với D là đúng.
V́ lẽ đó, những ai thường tra cứu tự điển hoặc biết qua chữ Nôm (các Gs. Doăn Quốc Sỹ, Trần Trọng San … và những người tốt nghiệp Đại học Văn khoa sau các ông) có khuynh hướng viết “ḍng.”
Gs./nhà văn Doăn Quốc Sỹ là con rể nhà thơ Tú Mỡ. Là một giáo sư Quốc văn, từng dạy và viết sách biên khảo về Tự Lực Văn Đoàn (Khảo luận về Tự Lực Văn Đoàn), ông biết rất rơ nhạc phụ đă viết Gịng nước ngược (cũng như Nhất Linh, Thạch Lam đă viết Gịng sông Thanh Thủy, Theo gịng) nhưng ông không theo. Trong cương vị một nhà giáo, ông viết Ḍng sông định mệnh, v́ nghĩ rằng như thế đúng hơn. Nhà văn Nhật Tiến có giao t́nh thân với văn hào Nhất Linh. Ông là người đọc lời vĩnh biệt khi hạ huyệt trong tang lễ Nhất Linh ở Sàig̣n ngày 13-7-1963. Tuy biết rất rơ Nhất Linh đặt tên cho tác phẩm cuối đời của ḿnh là Gịng sông Thanh Thủy, năm 1972 Nhật Tiến vẫn đặt tên cho một tập truyện của ông là Tặng phẩm của ḍng sông.
4) Các học giả Việt Nam viết ra sao?
--Gs. Dương Quảng Hàm:
Trong các tác phẩm văn học được liệt kê trong Việt Nam thi văn hợp tuyển và Quốc văn trích diễm, Gs. Dương Quảng Hàm luôn luôn viết “ḍng”:
- Sông Lục đầu sáu khúc nước chảy xuôi một ḍng (Ca dao)
- B́nh bạc vỡ tuôn đầy ḍng nước (bản dịch Tỳ bà hành)
--Các học giả Bùi Kỷ và Trần Trọng Kim:
Khi phiên âm Truyện Kiều, hai học giả Bùi Kỷ và Trần Trọng Kim cũng viết “ḍng”:
- Nao nao ḍng nước uốn quanh (câu 55)
- Đem ḿnh gieo xuống giữa ḍng trường giang (câu 2636)
--Học giả Đào Duy Anh:
Trong Từ điển Truyện Kiều, học giả Đào Duy Anh cũng viết “ḍng” như hai học giả Bùi Kỷ và Trần Trọng Kim.
--Gs. Hoàng Xuân Hăn:
Trong Chinh phụ ngâm bị khảo, Gs. Hoàng Xuân Hăn cũng viết “ḍng”:
- Chàng tuổi trẻ vốn ḍng hào kiệt (câu 17)
- Ḍng nước sâu ngựa nản chân bon (câu 70).
Các học giả của Miền Nam trước 1975 như Gs. Trần Trọng San trong cuốn Văn học Trung Quốc đời Chu Tần, cũng luôn luôn viết: “ngược ḍng, xuôi ḍng, ḍng dơi…”
Trong các nhân vật lỗi lạc của Miền Nam trước 1975 có một vị viết “gịng.” Đó là Lm. Cao Văn Luận, Viện trưởng Viện Đại học Huế. Cuốn hồi kư xuất bản năm 1971 của Linh mục có nhan đề: Bên gịng lịch sử: Hồi kư 1940-1965. Không rơ có phải v́ Linh mục chịu ảnh hưởng các nhà văn trong Tự Lực Văn Đoàn?
5) Tại sao các nhà văn trong Tự Lực Văn Đoàn viết “gịng”?
Khi các nhà văn trong Tự Lực Văn Đoàn viết Gịng nước ngược và Theo gịng, tuy Tự điển Việt Nam của Lê Văn Đức & Lê Ngọc Trụ cùng Việt ngữ chánh tả tự vị của Lê Ngọc Trụ chưa ra đời, nhưng hai bộ tự điển của Huỳnh Tịnh Của và Hội Khai Trí Tiến Đức đă xuất hiện (1895 và 1931). Rất có thể các vị không lưu tâm đúng mức đến bộ tự điển của Huỳnh Tịnh Của (xuất bản ở trong Nam), nhưng nhiều phần v́ các vị có thành kiến với Hội Khai Trí Tiến Đức. Báo Phong Hóa đă đăng rất nhiều thơ văn giễu cợt, châm biếm Hội này. Trong hoàn cảnh ấy, việc theo những đề nghị về phương diện chính tả do tự điển Khai Trí Tiến Đức nêu lên khó xảy ra.
6) Tự Lực Văn Đoàn cũng có những sai lầm khác về phương diện chính tả.
Khi xuất bản lần đầu năm 1936, tập truyện ngắn của Khái Hưng mà nay chúng ta gọi là “Dọc đường gió bụi” được in với nhan đề Giọc đường gió bụi:
http://www.worldcat.org/title/gioc-n.../oclc/64086678
Thời nay chúng ta cùng biết rằng viết như thế là sai. Câu đầu bài “Chí làm trai” của Nguyễn Công Trứ vẫn được phiên âm là:
Ṿng trời đất dọc ngang, ngang dọc.
Tự Lực Văn Đoàn có những đóng góp rất quư giá về phương diện văn học và xă hội. Về văn học, đóng góp của TLVĐ cho nền văn xuôi VN (và cho cả Thơ Mới) rất đáng kể. Nhưng cách viết chữ quốc ngữ ở thời TLVĐ chưa hoàn hảo về phương diện chính tả. Đọc lại báo Phong Hóa, chúng ta thấy lỗi chính tả khá nhiều.
V́ những lẽ ấy, tuy vẫn nên viết tên các tác phẩm của Nhất Linh, Tú Mỡ, Thạch Lam là Gịng sông Thanh Thủy, Gịng nước ngược, Theo gịng (đó là những danh từ riêng, tên các tác phẩm đă có địa vị trong văn học sử), chúng ta vẫn nên viết “ḍng” (ḍng nước, ḍng dơi, ḍng tu …) trong những trường hợp khác.
(c̣n tiếp)