Nơi đây giữ lại những hồn cốt của đất và người Sài G̣n trong chặng hành tŕnh trầm tích những giá trị bản thể hàng trăm năm; cũng như những giá trị tính cách khó thể nào mất đi của người dân Sài G̣n.
Người ta nhớ thương về Tân Định nhiều khi không phải v́ những giá trị lớn lao nào cả, mà người ta nhớ thương về những điều thân thuộc. Có khi, chỉ là một quán cà phê, một lối đi về; hay cũng có khi chỉ là một cơn mưa rất nhẹ của năm nào vương trên cây hoàng lan ngoài hiên cũ…
Với những người Sài G̣n xa xứ, Tân Định là một cái tên đủ nặng, đủ sâu như thế.
Theo dấu người năm cũ
Nhà ông bạn tôi nằm trên đường Thạch Thị Thanh. Căn nhà kiến trúc Sài G̣n cũ, với thép là ư tưởng chủ đạo ở cửa chính và các ô cửa sổ. Tường trét đá rửa, chia ô vuông trang trí theo họa tiết h́nh học, một thứ phong cách kiến trúc Âu Mỹ khá phổ biến ở Sài G̣n mấy chục năm trước.
—Rạp Kinh Đô (c̣n gọi rạp Moderne), nằm bên hông chợ Tân Định trên đường Trần Văn Thạch (nay là đường Nguyễn Hữu Cầu)
Ông xa quê cũng đă hơn 40 năm, căn nhà vẫn để không như thế. Mỗi năm, cứ vào dịp giáp Tết ông lại trở về. Mỗi lần trở về, ông đứng trước nó thật lâu rồi khẽ khàng mở ổ khóa. Những tiếng thép vang lên lanh lảnh. Tiếng giày đinh lộp cộp gơ nhẹ xuống nền gạch. Bụi của ngày tháng cũ dửng dưng bay dưới chân người biệt xứ.
Ông đi một lượt quanh khu vườn nhỏ. Cây cỏ vẫn tự sống cái sức sống bản năng của nó. Cây hoàng lan đêm qua rơi từng khóm hoa vàng, vương lại những mùi hương cuối cùng trên mặt đất. Mấy khóm đại ḅ lê ra t́m sương, vẫn nở những đoá hoa màu hồng để chứng minh sức sống và khả năng chờ đợi. Luống cải hết mùa mưa sang mùa nắng, tự nở hoa rồi lại tự mọc. Những con ốc sên lười biếng nằm bất động dưới lớp cỏ hoa bất đắc dĩ ấy.
Hành tŕnh đầu tiên của ông bao giờ cũng thế, bắt đầu với ngôi nhà xưa. Ông nói rằng, đời người phải có một điểm để về. Thế nên chẳng bao giờ ông có ư định bán căn nhà này dù ông biết đó là một tài sản không hề nhỏ, bán nó ông có thể có một cuộc sống khác hơn nhiều. Ông muốn giữ nó lại để về. Về mỗi năm một lần. Và về vĩnh viễn sau khi bước chân tha hương đă mỏi mệt.
Nhà tôi cách căn nhà xưa ở xứ Tân Định của ông mấy căn. Như một nhân duyên, chúng tôi biết nhau trên mạng xă hội, đồng cảm được với những chia sẻ đời thường th́ nên duyên bạn bè. Mỗi lần về, tôi hay cùng ông lang thang ở những nơi mà tuổi trẻ ông đă thực sự đóng khung thời gian ở đó. Và tôi đă thực sự hiểu hơn cái nơi mà tôi đang ở, mà nhiều khi, chúng ta không một lần tự hỏi, vùng đất ấy thực sự mang một tính nết ǵ.
Theo bước chân ông, tôi biết, Tân Định là “một thời huy hoàng” trong nhịp sống của người Sài G̣n ngày cũ. Một Sài G̣n không chen lấn ồn ào dù ở đó không c̣n giới hạn ngày và đêm. Nó được mệnh danh là “khu nhà giàu” với những căn nhà thoáng, rộng. Những con đường cũng vắng vẻ và ít bị làm phiền bởi những xe cộ ồn ào.
Ông kể, hồi ấy, những thanh niên xuất thân từ Tân Định bao giờ cũng cảm thấy tự hào. Không phải kiểu tự hào “nhà giàu”, mà chính là tự hào về cái phong cách sang trọng để luôn giữ nề giữ nếp như người Hà Nội cổ tự hào về nơi họ được sinh ra chẳng hạn.
Ông là dân Văn khoa, đi “giày Trinh” theo mốt. Giờ “Giày Trinh” đă thành quá văng, người chủ đă bao lần muốn tạo dựng lại h́nh ảnh cửa hiệu giày đă từng mê đắm một thế hệ thanh niên Sài G̣n hoa lệ, nhưng cũng đành buông tay bất lực trước sự phát triển như vũ băo của thời trang… giá rẻ hiện tại.
Có thể cả Sài G̣n cũng chẳng ai hiểu có một người của năm cũ ngồi lặng lẽ ở một sân cà phê nhỏ trên đường Trần Quang Khải. Đó chính là Café Văn Hoa mà ông cùng bạn bè đă ngồi suốt những tháng năm tuổi trẻ. Bây giờ, quán đă được đổi tên, nước uống cũng đă pha màu pha vị công nghiệp, nhưng ông vẫn muốn ngồi đó, chỉ để sống lại cái không gian xưa, mà nhiều khi, ngồi để dơi theo những đổi thay nào đă đi qua nó.
Ông kể, mấy chục năm trước, ai muốn mua những ǵ “Tây nhất”, “mốt nhất” th́ qua Tân Định. Cà phê hương vị Pháp như Jean Martin, Meilleur Gout th́ vẫn phải là đây, một minh chứng cho sự sành điệu của những chàng trai hào hoa chở phía sau xe những “cô Bắc Kỳ nho nhỏ” sau những chiều tan lớp.
Nguyên dọc đường Hiền Vương (nay là Vơ Thị Sáu) khúc Tân Định là những cửa hiệu làm tóc. Tất cả những kiểu đầu mới nhất, thời thượng nhất được “ra ḷ” từ xứ này. Cũng như muốn t́m những cửa hàng thời trang độc đáo và lịch lăm nhất cũng phải là Tân Định. Ông bảo, nếu muốn ngắm phụ nữ đẹp th́ mỗi chiều cứ đến khu Tân Định. Các cô đến đây chọn váy áo, làm tóc, uống cà phê và lang thang trên vỉa hè khuôn viên khu vực nhà thờ Tân Định.
—Rạp Kinh Đô (c̣n gọi rạp Moderne), nằm bên hông chợ Tân Định trên đường Trần Văn Thạch (nay là đường Nguyễn Hữu Cầu)
Và ông cũng giữ một bóng h́nh đặc biệt của ḿnh trong chiều tan lễ năm xưa. Nhưng rồi qua bao bể dâu thăng trầm thời cuộc, ông xa xứ. Người ấy ở lại, giờ cũng đă cháu con đề huề. Căn nhà của người ấy cũng ở khu Tân Định này, nằm yên ắng trong một con hẻm vắng trên đường Nguyễn Hữu Cầu, nơi mà chồng nàng vẫn dạy tiếng Anh mỗi ngày.
Đă có lần ông đi qua đó đúng lúc nàng đi chợ về. Trước khi bắt gặp lại ánh mắt ám ảnh một thời, ông đă kịp quay đi để rồi người ấy không kịp nhận ra ông. Như cơn mưa chưa kịp ướt kỷ niệm. Để rồi, hai cuộc đời vẫn cứ hồn nhiên trôi theo nhịp quên nhớ của ngày thường.
Những ǵ c̣n lại
Có lẽ, Tân Định là nơi vẫn c̣n giữ lại những phong cách, những nếp sinh hoạt cũ của người Sài G̣n dù bao năm tháng đi qua. Trong mắt những người đi xa như người đàn ông trên, có thể nhiều thứ đă biến thiên, không c̣n vẹn nguyên trong kư ức để rồi người ta tự nhận về nỗi buồn, thay v́ phải chấp nhận mọi sự phát triển như lẽ thường của nó.
Chợ Tân Định sau mấy chục năm vẫn là “chợ nhà giàu”. Từ tất cả các mặt hàng đến thực phẩm, giá bao giờ cũng cao hơn những nơi khác v́ những tiểu thương luôn lấy “hàng tuyển”. Nhưng đó là phía trước chợ. Nếu đi ra phía sau, vẫn là một khu b́nh dân với các chủng loại mặt hàng.
Dù giá không cao như phía trước nhưng khu phía sau lại phục vụ cho sự “sành ăn” của cư dân Tân Định như mấy chục năm qua. Ở đó, có những gian hàng chỉ bán những loại thực phẩm từ sông, từ đồng. Hay những hàng rau chỉ bán các loại rau sạch. Những hàng đồ ăn chỉ bán những đồ ăn Bắc như bánh đúc, bánh rán…
Dọc theo hai con đường Nguyễn Hữu Cầu và Hai Bà Trưng, bên hông nhà thờ Tân Định vẫn là những cửa hàng áo dài nổi tiếng. Mấy chục năm trước, tất cả những nữ tú Sài G̣n muốn có một tà áo dài đẹp nhất, cách điệu nhất th́ đến Tân Định.
Để rồi mấy chục năm sau, dù bao nhiêu nhà thiết kế áo dài nổi tiếng tŕnh làng nhưng cả Sài G̣n đều t́m về Tân Định để mua áo dài. Mà không riêng phụ nữ Sài G̣n. Các chị em ở miền Tây, miền Bắc, khi đến Sài G̣n muốn mua áo dài, họ t́m đến Tân Định. Họ bị chinh phục bởi những mẫu áo đẹp, phù hợp với mọi lứa tuổi, với đủ mọi chất liệu, kiểu dáng, màu sắc mà giá cả lại rất phải chăng.
Người ta t́m đến Tân Định cũng là t́m đến với bánh xèo Đinh Công Tráng, nổi tiếng từ trước năm 1975 và giờ vẫn nườm nượp khách; người ta t́m đến với xe chè của người đàn ông “chảnh” nhất Việt Nam, chỉ bán từ 11 giờ trưa đến 5 giờ chiều trong một cái xe nhỏ dựng bên vỉa hè đường Nguyễn Phi Khanh, nhưng ai đă ăn chè ông th́ không thể không tấm tắc rằng chưa một người nào nấu chè ngon như thế.