Nguyên nhân Noru trở thành siêu băo mạnh nhất 20 năm qua. Theo Yale Climate Connections, mặc dù suy yếu khi càn quét qua Philippines, Noru sẽ trở thành một cơn băo cấp 3 khi đi qua vùng nước ấm ở Biển Đông.
H́nh ảnh vệ tinh của băo Noru sáng 27/9. Ảnh: NICT.
Noru trở thành một trong những cơn băo có tốc độ gió tăng nhanh nhất trong lịch sử khí tượng Trái Đất hiện đại. Theo Trung tâm Cảnh báo Băo Liên hợp của Mỹ (JTWC), khi ở ngoài khơi Thái B́nh Dương, sức gió cực đại của Noru tăng từ 80 km/h (cấp 9) vào ngày 24/9 lên 249 km/h (cấp 19) chỉ trong 24 giờ sau đó.
Sức gió của băo Noru chạm mốc cấp 5, cấp mạnh nhất trong thang băo Saffir-Simpson. Các nhà khí tượng học chỉ ghi nhận một số ít cơn băo mạnh lên rất nhanh như Noru, theo NASA.
Yale Climate Connections cho biết mức tăng 169 km/h trong ṿng 24 giờ của Noru xếp thứ 5 trong bảng kỷ lục toàn cầu. Xếp trên Noru là băo Patricia vào năm 2015 (193 km/h), Hagibis năm 2019 (193 km/h), Ambali năm 2017 (193 km/h) và Ernie năm 2017 (185 km/h).
Yale Climate Connections là chương tŕnh của Trung tâm Truyền thông Môi trường Yale (YCEC), do tiến sĩ Anthony Leiserowitz thuộc Viện Môi trường, Đại học Yale, điều hành.
Theo đó, điều đáng chú ư là tất cả các cơn băo nhiệt đới này đă xảy ra trong bảy năm qua. Các đại dương ấm hơn do biến đổi khí hậu làm tăng đáng kể tỷ lệ xảy ra những cơn băo mạnh bất ngờ.
Địa h́nh “cứu” Philippines
Trên h́nh ảnh vệ tinh, mắt băo Noru rất rơ và sắc nét, hoàn lưu hẹp với mây băo xoắn mạnh. Đây là cấu trúc điển h́nh của những cơn siêu băo.
Ngay trước khi đi vào đất liền Philippines, Noru được ghi nhận là một cơn băo cấp 4 với sức gió 209 km/h, giảm khoảng 32 km/h so với 6 giờ trước đó. Tâm băo đi qua phía nam đảo Luzon, cách thành phố Manila khoảng 50 km.
Theo cơ sở dữ liệu về các cơn băo từ JTWC, chỉ có 6 cơn băo lớn (XSX trở lên) đă đi qua khu vực bán kính 80 km của Manila. Băo Noru tiến vào Biển Đông sau khi càn quét đảo Luzon trong 8 giờ đồng hồ.
Khoảng 20 cơn băo tàn phá Philippines mỗi năm. Quốc đảo này cũng nằm trong “Vành đai lửa Thái B́nh Dương”, nơi xảy ra nhiều vụ phun trào núi lửa và động đất. Điều này khiến Philippines trở thành quốc gia dễ bị ảnh hưởng bởi thiên tai nhất thế giới.
So với những cơn siêu băo khác đi qua Philippines, Noru để lại ít thiệt hại hơn.
Người dân phát thức ăn miễn phí ở thị trấn San Miguel, tỉnh Bulacan, Philippines. Ảnh: AP.
Siêu băo Rai (2021) và Haiyan (2013) để lại hậu quả nặng nề đối với miền Trung Philippines, nơi được coi là nghèo nhất đất nước. Khu vực này bao gồm nhiều đảo nhỏ, không được che chắn và cơ sở hạ tầng kém phát triển nên dễ tổn thương hơn trước băo.
Ngược lại, các thành phố tại đảo Luzon thường nằm sau hoặc giữa các khu vực đồi núi. Chính địa h́nh núi cao và phân hóa mạnh đă khiến sức mạnh của băo Noru bị gián đoạn và suy yếu xuống cấp 1 (tương đương mức gió từ 119 đến 153 km/h).
Chính phủ Philippines cũng đă kịp thời sơ tán hàng chục ngh́n người tại những khu vực nguy hiểm. Theo NPR, băo Noru đă cướp đi sinh mạng của 6 người, bao gồm 5 nhân viên cứu hộ, gây mất điện ở 2 tỉnh và khiến người dân mắc kẹt trong lũ lụt.
Dù vậy, mưa lớn và gió mạnh từ cơn băo đă để lại hậu quả nặng nề đối với ngành nông nghiệp. Các quan chức của đảo Polillo cho biết hơn 300 ha lúa và 100% cây chuối đă bị phá hủy.
Sức mạnh bất ngờ của Noru khiến nông dân Philippines không kịp trở tay.
“Chúng tôi thực sự không may mắn khi băo đến ngay trước khi thu hoạch”, Danilo Fausto, chủ tịch Pḥng Nông nghiệp và Thực phẩm Philippines, nói với Washington Post.
Noru mới chỉ là bắt đầu
Noru là cơn băo cấp 5 thứ hai được ghi nhận trong năm 2022. Theo xếp hạng của JTWC, năm 2022 đang có ít băo cấp 5 hơn so với trung b́nh từ năm 1990 đến 2021 (5,3 cơn băo cấp 5 mỗi năm).
Biến đổi khí hậu do con người gây ra không chỉ khiến những cơn băo trở nên mạnh hơn, mà c̣n khiến những cơn băo mạnh nhanh chóng như Noru trở nên phổ biến hơn. Nhiều cơn băo phát triển từ băo nhiệt đới lên cấp 3 trong ṿng chưa đầy 24 giờ.
Hơn 90% lượng nhiệt dư thừa từ sự nóng lên toàn cầu do con người gây ra đă được các đại dương hấp thụ. Theo dữ liệu từ Cơ quan Quản lư Khí quyển và Đại dương Quốc gia Mỹ, kể từ năm 1901, nhiệt độ bề mặt nước biển đă tăng trung b́nh 0,08 độ C trong mỗi thập kỷ.
Điều này rất quan trọng v́ các cơn băo có được sức mạnh từ đại dương. Nước càng ấm, băo càng nhận được nhiều năng lượng. Nhiệt độ bề mặt nước biển cao hơn cho phép các cơn băo đạt mức gió tối đa lớn hơn, theo New York Times.
Một phân tích h́nh ảnh vệ tinh năm 2020 cho thấy khả năng một cơn băo trở thành cấp 3 hoặc cao hơn, với sức gió duy tŕ trên 177 km/h, đă tăng khoảng 8% mỗi thập kỷ kể từ năm 1979.
Lũ lụt tại San Ildefonso, tỉnh Bulacan, Philippines do băo Noru, ngày 26/9/2022. Ảnh: Reuters.
Một trong những yếu tố ảnh hưởng đến băo là gió đứt chiều dọc. Gió đứt là sự thay đổi tốc độ hoặc hướng của gió trong một khoảng cách ngắn trong khí quyển. Đối với các cơn băo nhiệt đới, gió đứt chiều dọc rất quan trọng v́ các cơn băo chiếm không gian dọc từ mực nước biển đến tầng đối lưu.
Cấu trúc của băo sẽ bị nghiêng khi gặp gió đứt chiều dọc mạnh, làm gián đoạn và phá vỡ ḍng chảy nhiệt độ và độ ẩm. Gió đứt đưa không khí khô và lạnh vào tâm băo, khiến băo hoạt động kém hiệu quả và suy yếu.
Trong một nghiên cứu năm 2019 được công bố trên Nature Scientific Reports, các nhà khoa học phát hiện ra rằng nhiệt độ ấm lên đang làm gió đứt suy yếu, cho phép các cơn băo mạnh lên nhanh hơn.
Dự đoán khó khăn
Sự gia tăng số lượng cơn băo mạnh lên nhanh chóng và không thể đoán trước đặt ra nhiều rào cản đối với các nhà dự báo thời tiết. Những đánh giá về cơn băo có ảnh hưởng lớn đến sự chuẩn bị của cộng đồng.
Khoảng thời gian đưa ra quyết định sẽ bị rút ngắn lại. Việc ban hành lệnh sơ tán quá sớm có thể khiến t́nh trạng tranh giành nơi sơ tán hoặc thực phẩm xảy ra một cách không cần thiết. Trong một số trường hợp, điều này có thể gây nguy hiểm và tốn kém hơn so với việc giữ nguyên vị trí.
Tuy nhiên, thông báo quá muộn hoặc không có thời gian thông báo cũng gây ra thảm họa tồi tệ không kém.
“Đó là cơn ác mộng tồi tệ nhất của một nhà dự báo”, Kerry A. Emanuel, nhà khí tượng học và chuyên gia về băo tại Viện Công nghệ Massachusetts, cho biết.
VietBF@ sưu tập
