Ông Zelensky đang trải qua giai đoạn nguy hiểm nhất trong sự nghiệp chính trị, khi bê bối tham nhũng gây rối loạn nội bộ và sức ép ngày càng lớn về thỏa thuận với Nga.
Việc chánh văn phòng Andriy Yermak từ chức hôm 28/11 là đòn giáng mạnh vào Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky. Ông Zelensky nhấn mạnh Yermak, người cộng sự lâu năm, đã nỗ lực hết mình để bảo vệ lợi ích Ukraine, nhưng cần ra đi để tránh "những tin đồn và suy đoán".
"Tin đồn" mà Tổng thống Zelensky nhắc tới là nghi vấn về vai trò của Yermak trong bê bối tham nhũng với số tiền lên tới 100 triệu USD tại tập đoàn sản xuất điện hạt nhân Energoatom. Cục Chống tham nhũng Quốc gia Ukraine (NABU) và Văn phòng Công tố Chuyên trách Chống tham nhũng (SAPO) ngày 28/11 đã khám xét nhà riêng của Yermak.
"Đối với ông Zelensky, việc Yermak ra đi chẳng khác nào mất đi cánh tay phải. Đó là cơn đau thực sự cả về thể chất và tinh thần. Ông Zelensky sẽ cảm thấy trống vắng, bởi Yermak từng luôn bên cạnh ông ấy", nhà phân tích chính trị Volodymyr Fesenko nhận định.
Yermak, cựu nhà sản xuất phim, là bạn thân kiêm trợ lý thân cận nhiều năm của ông Zelensky. Ông là người góp phần định hướng chiến dịch tranh cử tổng thống của ông Zelensky năm 2019. Ông được bổ nhiệm làm chánh văn phòng vào năm 2020 và được xem là người quyền lực thứ hai ở Ukraine, giành được sự tín nhiệm hoàn toàn từ Tổng thống.
Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky (trái) và chánh văn phòng tổng thống Andriy Yermak trên đường phố Kiev hồi tháng 1/2024. Ảnh: Reuters
Tổng thống Ukraine hiện phải đối mặt câu hỏi lớn rằng không có Yermak, ông sẽ duy trì kỷ luật chính trị và kiểm soát bộ máy của đất nước như thế nào.
Yermak nổi tiếng là người cứng rắn và quyết đoán, giữ kỷ luật nghiêm ngặt. Trước đây, quyền lực ông Zelensky trong nội bộ được củng cố mạnh mẽ nhờ "bàn tay sắt" của Yermak, thậm chí nhiều người Ukraine gọi đó là thời kỳ Yermak. Hầu hết quyết định bổ nhiệm nhân sự cấp cao ở Ukraine đều được cho là chịu ảnh hưởng từ Yermak.
Tuy nhiên, bê bối tham nhũng đã dần dần lan tới vòng tròn thân cận của Tổng thống Zelensky. Hồi đầu tháng trước, Bộ trưởng Tư pháp và Bộ trưởng Năng lượng Ukraine đã phải từ chức với cáo buộc tham nhũng. Ông Zelensky khi đó không có bất cứ động thái nào với Yermak, khi cáo buộc về vai trò của cố vấn này xuất hiện ngày càng nhiều.
Nhưng áp lực ngày càng tăng cuối cùng đã khiến quyền lực của Yermak sụp đổ và giáng đòn nặng nề vào Tổng thống Zelensky. Bê bối có thể khiến dư luận Ukraine xói mòn niềm tin vào giới lãnh đạo, tin rằng nhiều quan chức cấp cao đang "rút ruột" ngân sách quốc phòng và năng lượng giữa lúc binh sĩ thiếu vũ khí ở chiến trường và người dân sống trong cảnh mất điện triền miên, theo giới phân tích.
Việc để cố vấn thân cận Yermak rời đi có thể là cách giúp ông Zelensky gửi thông điệp rằng Kiev mạnh tay với tham nhũng và giữ niềm tin của người dân giữa lúc đất nước đang xung đột với Nga.
"Nga mong Ukraine phạm sai lầm. Chúng ta sẽ không để điều đó xảy ra. Nếu đánh mất sự đoàn kết, chúng ta có thể đánh mất tất cả, bản thân chúng ta, Ukraine và cả tương lai", ông viết trên mạng tối 28/11.
Giới chức Ukraine ngày 29/11 tiếp tục kêu gọi đoàn kết, khi Kiev trải qua cuộc tập kích dữ dội dài gần 10 tiếng của Nga. "Đây là lời đáp trả của Nga với mọi sáng kiến hòa bình. Moskva muốn hủy hoại Ukraine và gieo hỗn loạn cho châu Âu. Chúng ta chỉ có thể ngăn chặn điều đó bằng sự đoàn kết và sức mạnh chung", Ngoại trưởng Ukraine Andrii Sybiha cho hay.
Khó khăn nội bộ bủa vây khi Ukraine đang đối mặt với áp lực ngày càng lớn từ Mỹ để đạt thỏa thuận chấm dứt xung đột với Nga. Việc Yermak từ chức giúp giảm lo ngại rằng Nga hoặc Mỹ có thể tận dụng bê bối tham nhũng để tăng sức ép buộc Ukraine nhượng bộ về đề xuất hòa bình mới nhiều tranh cãi.
Tuy nhiên, điều này đồng nghĩa ông Zelensky mất một nhà đàm phán quyền lực. Yermak là người có ảnh hưởng lớn trong quá trình đàm phán chấm dứt chiến tranh của Ukraine. Hình ảnh ông Yermak với thân hình cao lớn, thường xuyên đứng sát bên Tổng thống Zelensky cũng đã khiến ông trở thành gương mặt gây chú ý tại cả Kiev lẫn các nước phương Tây.
Vài ngày trước khi từ chức, Yermak ngồi với Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio tại Geneva, Thụy Sĩ để thương thảo lại về đề xuất hòa bình 28 điểm. Dự thảo ban đầu của Mỹ được cho là có nhiều điểm có lợi cho Nga, như yêu cầu Ukraine rút quân khỏi miền đông, bỏ mục tiêu gia nhập NATO và thu hẹp quy mô quân đội.
Tổng thống Zelensky trấn an rằng tiến trình đàm phán vẫn diễn ra bình thường sau khi Yermak ra đi. Ông cho biết Rustem Umerov, lãnh đạo Hội đồng An ninh Quốc gia, sẽ thay Yermak làm trưởng đoàn đàm phán.
Tuy nhiên, Bohdan Nahaylo, nhà phân tích của Kyiv Post, cho rằng lựa chọn này gây lo ngại, khi lãnh đạo Ukraine trao trọng trách cho một người dựa trên "lòng trung thành cá nhân hơn là năng lực chuyên môn". Nahaylo nói vị trí này cần một nhà ngoại giao dày dạn kinh nghiệm và có uy tín của Ukraine.
Lựa chọn Umerov càng trở nên nhạy cảm hơn khi ông từng là đối tác làm ăn của Yermak và bản thân cũng có liên quan tới các cáo buộc về tài sản riêng. Hồi tháng 9, Trung tâm Hành động chống tham nhũng cho hay gia đình ông Umerov sở hữu 8 bất động sản hạng sang tại Mỹ, nhưng chỉ kê khai ba trong số đó. Tổ chức này đang kêu gọi điều tra về thông tin này.
Một số nhà hoạt động chống tham nhũng nói cả Yermak và Umerov đều có nguy cơ xung đột lợi ích nếu tham gia đàm phán. Họ cho rằng các điều khoản ân xá tội danh thời chiến có thể ảnh hưởng đến quá trình điều tra các cáo buộc liên quan tới hai quan chức này.
Alexander Mercouris, nhà phân tích chính trị người Anh, cảnh báo bê bối tham nhũng hiện tại ở Ukraine và việc ông Zelensky mất "cánh tay phải" Yermak chỉ là phần nổi của cuộc khủng hoảng chính trị nội bộ sâu sắc hơn nhiều. Mercouris lập luận đây không chỉ là thách thức với cá nhân ông Zelensky mà còn là nguy cơ đe dọa cả hệ thống chính trị Ukraine.
"Sự phân rã nội bộ của giới tinh hoa Ukraine đã tăng tốc giữa lúc lực lượng Nga giành thêm những bước tiến trên chiến trường và áp lực ngày càng tăng từ Mỹ", Mercouris nhận xét, cho rằng điều này cuối cùng có thể dẫn tới việc "ông Zelensky đánh mất vị thế và mở đường cho đột phá của Nga trên chiến trường".
Tuy vậy, nhà phân tích chính trị Fesenko có cái nhìn tích cực hơn. Ông cho rằng Tổng thống Zelensky là người thích ứng nhanh và những gì đang diễn ra chỉ là "thách thức lớn, nhưng không phải thảm họa".
VietBF@sưu tập
