Biến cố có thể đưa Thái tử Arab Saudi lên đỉnh cao quyền lực. Mặc dù Mohammed bin Nayef được chỉ định là người kế vị ngai vàng Arab Saudi, nhưng biến cố vào một đêm tháng 6/2017 đă trao quyền lực vào tay người em họ Mohammed bin Salman.
Sáng sớm 21/6/2017, Thái tử Arab Saudi Mohammed bin Nayef loạng choạng bước ra khỏi cung điện nhà vua ở Mecca. Các cận vệ từng theo sát ông như h́nh với bóng đă biến mất.
Thái tử được dẫn đến một chiếc ôtô đang chờ sẵn. Khi chiếc xe rời khỏi cổng cung điện, Thái tử Nayef gửi một loạt tin nhắn. "Hăy hết sức cẩn thận! Đừng về nước!", ông gửi thông điệp cho Saad Aljabri, cố vấn đáng tin cậy nhất của ḿnh, người đă lặng lẽ rời khỏi vương quốc chỉ vài tuần trước đó.
Các tin nhắn trao đổi giữa Thái tử Nayef và Aljabri lần đầu tiên được công bố thông qua các hồ sơ pháp lư tại Bắc Mỹ và quyết định của Interpol bác bỏ yêu cầu của Arab Saudi về việc bắt Aljabri ở nước ngoài.
Các tin nhắn trong những tài liệu này đă được xác thực bởi chuyên gia kỹ thuật số do công ty luật quốc tế Norton Rose Fulbright thuê và được chia sẻ riêng với báo Guardian.
Theo nội dung tin nhắn, khi Thái tử Nayef trở về dinh thự của ḿnh ở thành phố ven biển Jeddah, ông phát hiện toàn bộ đội cảnh vệ đều là người mới, tín hiệu cho thấy ông đang bị quản thúc tại gia.
"Cầu Thượng đế giúp chúng ta. Điều quan trọng nhất là ông phải cẩn thận, và trong mọi trường hợp, ông không nên quay lại", Thái tử nhắn với Aljabri.
Đêm trước đó, Thái tử Nayef, cháu trai Vua Salman bin Abdulaziz Al Saud của Arab Saudi, đă bị buộc phải từ bỏ tư cách thừa kế ngai vàng trong một biến cố liên quan đến Mohammed bin Salman, hay c̣n gọi là MBS, người lúc đó đang là Phó thái tử. MBS sinh năm 1985, là con cả trong số 6 con trai của Vua Salman.
Nayef, người chịu trách nhiệm giám sát an ninh nội địa, là đồng minh thân cận nhất của Cơ quan T́nh báo Trung ương Mỹ (CIA) tại quốc gia Trung Đông này. Hai năm trước, sau khi Vua Salman bắt đầu trị v́ đất nước, Nayef được phong làm Thái tử ở tuổi 55, đưa ông lên hàng đầu trong danh sách kế vị ngai vàng. Nhưng âm ỉ nơi hậu trường là một cuộc cạnh tranh gay gắt giữa Nayef và người em họ MBS.
Phó thái tử MBS (trái) và Thái tử Nayef ở Riyadh, Arab Saudi ngày 14/12/2016. Ảnh: Hoàng gia Arab Saudi
Căng thẳng giữa hai người lên đến đỉnh điểm vào ngày 5/6/2017, khi MBS và các lănh đạo khác trong khu vực áp đặt lệnh phong tỏa với nước láng giềng Qatar, cáo buộc nước này hỗ trợ một số nhóm Hồi giáo cực đoan và có quan hệ thân thiết với Iran.
Thái tử Nayef cũng có vấn đề với Qatar, nhưng ông thích tiến hành chính sách ngoại giao thầm lặng hơn cách tiếp cận quyết liệt của MBS. Sau lưng em họ của ḿnh, Nayef đă mở một kênh liên lạc bí mật với Tiểu vương Qatar Tamim bin Hamad Al Thani.
"Hôm nay, ngài Tamim đă gọi cho tôi, nhưng tôi không trả lời", Nayef nhắn tin cho cố vấn Aljabri khi cuộc khủng hoảng lên tới đỉnh điểm. "Tôi muốn gửi cho ngài ấy một chiếc điện thoại được mă hóa để tiện liên lạc".
Ngày 20/6/2017, Nayef được triệu tập đến dự một cuộc họp tại cung điện của Vua Salman ở Mecca. Theo các nguồn tin thân cận với Thái tử, khi ông đến nơi, các cận vệ của ông được yêu cầu ở bên ngoài. Để ngăn chặn ṛ rỉ thông tin, tất cả điện thoại di động, kể cả của nhân viên trong cung điện, đều bị lính gác trung thành với MBS thu giữ.
Các nguồn tin cho hay Thái tử Nayef đă bị dẫn vào một căn pḥng với Turki al-Sheikh, bạn thân của MBS, và được mô tả là người có tính cách cộc cằn, đáng sợ.
Sheikh bị cáo buộc đă giữ Thái tử Nayef trong pḥng hàng giờ, gây áp lực buộc ông phải kư vào đơn từ bỏ quyền thừa kế ngai vàng và cam kết trung thành với MBS.
Ban đầu, Nayef từ chối. Nhưng theo một nguồn tin am hiểu nội t́nh, thuốc điều trị cao huyết áp và tiểu đường của Thái tử Nayef đă bị giữ lại và ông được thông báo rằng nếu không sẵn sàng từ bỏ quyền thừa kế ngai vàng, điểm đến tiếp theo của ông sẽ là bệnh viện. Một nguồn tin khác của hoàng gia cho biết ông sợ bị đầu độc vào đêm đó đến nỗi không dám uống nước.
Nayef được phép nói chuyện với hai hoàng tử trong Hội đồng Tân trung, cơ quan có quyền phê chuẩn quyết định thay đổi thứ tự kế nhiệm ngai vàng Arab Saudi. Ông bị sốc khi biết rằng họ đều đă đứng về phía MBS.
Đến rạng sáng, mọi chuyện kết thúc. Lo lắng và kiệt sức, Nayef chấp nhận nhượng bộ. Ông được yêu cầu bước sang căn pḥng ngay sát cạnh, nơi MBS đang đợi với máy quay và một lính canh vũ trang.
H́nh ảnh do đài truyền h́nh Arab Saudi công bố cho thấy MBS chậm răi đến bên ông, cúi xuống hôn vào tay anh họ ḿnh. "Tôi thề trung thành với ngài. Cầu Thượng đế ủng hộ ngài", Nayef nói, trước khi Sheikh vội vă khoác chiếc áo choàng dát vàng lên lưng ông.
Thái tử Nayef thề trung thành với MBS. Video: Al Arabiya
"Lúc tôi thề trung thành, tôi bị dí súng vào sau lưng", Nayef sau đó viết trong một tin nhắn cho cố vấn của ḿnh.
Dân chúng Arab Saudi sáng hôm đó thức dậy với tin tức choáng váng rằng ngai vàng vừa có người kế nhiệm mới: Phó thái tử MBS đă trở thành Thái tử và là người quyền lực nhất đất nước ở tuổi 31.
Ở tuổi 80, Quốc vương Salman vẫn là nguyên thủ quốc gia, nhưng người điều hành công việc đất nước hàng ngày là Thái tử MBS với quyền kiểm soát tuyệt đối về an ninh, kinh tế, dầu mỏ.
Trong những ngày tiếp theo, áp phích in h́nh ảnh của Nayef bị gỡ bỏ khỏi các ṭa nhà công cộng. Nayef, người từng tin rằng ḿnh sẽ là lănh đạo tiếp theo của Arab Saudi, giờ đây bị tước hết quyền lực và vị thế.
Suốt nhiều thập kỷ, ngai vàng vương quốc đă được truyền lại giữa các con trai của cố vương Abdulaziz Al Saud, người sáng lập nhà nước Arab Saudi hiện đại. Việc Thái tử Nayef kế vị sẽ đánh dấu lần đầu tiên vương miện được trao cho thế hệ sau. Tuy nhiên, biến cố đêm 20/6/2017 đă tạo ra một cuộc chuyển giao quyền lực trực tiếp từ cha sang con đầu tiên. Nó không chỉ đẩy các đối thủ chính trị của Thái tử MBS sang một bên, mà c̣n phá vỡ mô h́nh kế vị cũ, vốn coi trọng thâm niên và mức độ đồng thuận trong hoàng gia.
Những tháng sau đó, Aljabri, cố vấn của Nayef, lẩn trốn ở Thổ Nhĩ Kỳ. Ông bí mật giữ liên lạc với Nayef, người đang bị hạn chế di chuyển. Trong lúc đó, Thái tử MBS đă nhanh chóng siết chặt kiểm soát các cơ quan an ninh, trong đó có cả Bộ Nội vụ, đồng thời t́m cách thuyết phục Aljabri quay về.
Khi cảm thấy nguy hiểm tăng lên, Aljabri đă chạy trốn khỏi Thổ Nhĩ Kỳ đến Canada. Đến cuối năm 2017, Arab Saudi đề nghị Interpol phát lệnh bắt Aljabri với cáo buộc đánh cắp công quỹ trị giá hàng tỷ USD và gây sức ép để Canada giao nộp ông. Tuy nhiên, cả hai nỗ lực này đều thất bại.
Cuộc đấu tranh pháp lư giữa Aljabri và Thái tử MBS cũng nổ ra từ đây và đến nay chưa đi đến hồi kết.
Tháng 8/2020, Aljabri đệ đơn kiện ở Washington, cáo buộc Thái tử MBS t́m cách truy lùng ông. Đáp lại, đầu năm ngoái, 10 công ty có liên kết với nhà nước Arab Saudi đâm đơn kiện Aljabri, cáo buộc ông và các cộng sự lừa gạt họ 3,5 tỷ USD, điều Aljabri kiên quyết phủ nhận.
Về phần Nayef, đến cuối năm 2017, các điều kiện quản thúc tại gia với ông đă được nới lỏng, nhưng ông vẫn bị cấm rời khỏi đất nước. Phần lớn tài sản của ông cũng bị giới chức Arab Saudi tịch thu.
Aljabri trong một cuộc phỏng vấn với kênh CBS hồi năm 2021. Ảnh: CBS News.
Ngày 10/12/2017, ngân hàng HSBC tại Geneva nhận được thư có chữ kư của Nayeff, yêu cầu chuyển "số dư euro, đồng bảng và đô la" của ông vào tài khoản ngân hàng ở Arab Saudi. Một nguồn tin am hiểu vấn đề cho biết các chủ ngân hàng và luật sư của ông ở Geneva đă phớt lờ yêu cầu này, cho rằng Nayef có thể viết thư v́ bị cưỡng ép.
Không rơ tổng giá trị tài sản ở nước ngoài của Nayef là bao nhiêu. Các cộng sự nói rằng ông sở hữu bất động sản trị giá hàng tỷ USD ở châu Âu và Mỹ. Tuy nhiên, điều chắc chắn là một phần đáng kể tài sản của Nayef ở quê nhà đă bị tịch thu.
Một nguồn thạo tin ở châu Âu đă cung cấp bảng phân tích cho thấy những công ty và tài khoản ngân hàng "bị tịch thu" của ông có giá trị lên tới 5,22 tỷ USD. Một nguồn tin khác thân cận với Nayef ước tính tổng giá trị tài sản bị tịch thu là 4,75 tỷ USD.
Vào năm 2018 và 2019, Nayef sống tương đối tự do, dù vẫn không được phép xuất cảnh. Ông xuất hiện tại các đám cưới và tang lễ hoàng gia, hay chụp ảnh bên cạnh những người mến mộ ḿnh.
Sau đó, vào tháng 3/2020, mọi thứ đột nhiên trở nên tồi tệ hơn đối với Nayef. Giới chức khám xét dinh thự trên sa mạc của ông ở ngoại ô thủ đô Riyadh và ông bị bắt giam hơn 6 tháng, theo các nguồn tin.
Đến cuối năm 2020, theo các quan chức châu Âu, Nayef đă được chuyển đến một khu phức hợp trong cung điện Yamamah ở Riyadh, nơi ở của nhà vua và trụ sở chính phủ Arab Saudi. Ông không được phép ra khỏi pḥng và bị camera giám sát 24/7. Ông cũng không được phép tiếp khách, ngoại trừ một số thành viên hoàng gia trong vài dịp hiếm hoi.
Binh lính diễu hành ngang qua tấm áp phích của Thái tử Mohammed bin Salman (ngoài cùng bên trái), Vua Salman (giữa) và Mohammed bin Nayef tại thủ đô Riyadh, Arab Saudi, hồi năm 2017. Ảnh: AFP.
Vào mùa xuân năm 2021, các chủ ngân hàng và luật sư của Nayef ở châu Âu nhận được yêu cầu chuyển tài sản mới, trong đó có cuộc điện thoại từ ông tới luật sư ở Thụy Sĩ.
Luật sư, người mà Nayef đă cấp giấy ủy quyền trước đó, từ chối chấp thuận v́ cho rằng thân chủ của ḿnh đang bị ép buộc. Nayef đă mời luật sư đến Arab Saudi để tự xác minh, nhưng luật sư này nhấn mạnh rằng ông cần đến Thụy Sĩ cùng gia đ́nh để ủy quyền chuyển nhượng trực tiếp.
Chính phủ Arab Saudi và Thái tử MBS chưa b́nh luận về thông tin trên.
Kirsten Fontenrose, người giám sát chính sách Vùng Vịnh của chính quyền tổng thống Donald Trump, cho biết cả chính quyền Biden và Trump đều kêu gọi trả tự do cho Nayef trong các cuộc tiếp xúc riêng với lănh đạo Arab Saudi. Tuy nhiên, Thái tử MBS "không lung lay", bà cho hay.
Hiện tại, ngai vàng Arab Saudi không c̣n bất kỳ người cạnh tranh nào, quyền lực của Thái tử MBS là tuyệt đối và dường như không có trở ngại nào ngăn được ông kế vị, b́nh luận viên Anuj Chopra của Guardian cho hay.
VietBF@ sưu tập