Đă từ lâu rồi anh chị em bạn bè khi gặp tôi, sau khi biết tôi đă từng làm việc tại hăng
BGI (Brasseries, Glacières de l’Indochine), công ty chủ nhà máy nấu
bia La De ở Chợ lớn, cạnh sân vận động Cộng Ḥa th́ đều yêu cầu tôi phải kể những giai thoại về
bia La De này.
Câu chuyện thường được mọi người nhớ về
bia La De, thường hỏi tôi, là chuyện chai
La De lớn đặc biệt gọi là
La De Trái Thơm. Theo lời đồn, trong mỗi thùng 6 chai chỉ có
một chai Trái Thơm, giá đặc biệt và cũng là quà tặng đặc biệt mỗi khi có khách quư. Ai đă được uống
bia La De Trái Thơm đều khen là ngon đặc biệt, và khen ngon hơn
chai La De thường.
Nhăn hiệu La De trái thơm.
Từ
La De được đọc trại từ cái tên
BIÈRE tiếng Pháp mà ra.
(*Nguyên văn trong bài chỉ ghi là "LARUE", thật ra LARUE là họ của người sáng lập ra hăng bia này)
Thiệt t́nh mà nói là
La De Trái Thơm, La De thường, La De Quân Tiếp Vụ cũng là một thứ, vô chai có h́nh trái thơm th́ nó là
La De Trái Thơm, vô chai thường th́ nó là
La De thường, gặp chai cho Quân Tiếp Vụ th́ nó biến thành
La De Quân Tiếp Vụ. Hăng
BGI lúc ấy chỉ có nấu hai loại
bia La De thôi:
*
La De thường, vào chai lớn (dung tích 66 cc) thường gọi
La De Con Cọp v́ chai có cái đầu con cọp màu vàng và để nhăn hiệu
Bière Larue, và
*
La De 33, nấu thơm hơn, độ rượu nhiều hơn, vị uống đậm đà hơn, vô chai nhỏ (dung tích 33 cc), tên thường gọi là
Bia Băm Ba, nhăn hiệu là
Bière 33 Export.
Vậy mà có người khen chê, cho
La De Trái thơm là ngon nhứt, xong đến
La De Con Cọp và hạng chót là
La De Quân Tiếp Vụ; nói Quân Tiếp Vụ dở nhứt v́ là dành riêng cho Quân đội uống. Thật ra đó chẳng qua là cái mă bên ngoài cả. Thế mới biết ở đời chỉ trọng cái bề ngoài. Quư vị nghĩ coi nấu 2 loại bia đă
"tóe phở", "học x́ dầu" hơi đâu,
BGI đâu có "quởn" nấu ba bốn loại c̣n vô chai vô cộ, đổi kíp đổi người. Phức tạp lắm. Nội cách đổi vỏ chai cho hạp với rượu cũng đủ hao tiền. Nhưng cắt nghĩa hổng ai tin hết.
Ông bà tui, hễ khi tui đến nhà chơi, chẳng may lấy
La De Quân Tiếp Vụ uống (v́ ổng có hàng QTV do mấy chú em tui đem về) th́ bà bảo:
"Nhà hết La De để mẹ đưa tiền chú Thanh, (chú Thanh là anh tài xế phục vụ ông cụ) đi mua La De về cho con uống chứ uống chi đồ QTV dở lắm, để các em của con lính tráng nó uống, nó quen rồi". Tôi có trả lời cắt nghĩa cho bà hiểu là chỉ có một thứ mà bà cũng không tin. Thiệt là…
Câu chuyện La De Trái thơm
Lúc ấy là năm 1973, tôi làm
Chánh sở Tiếp thị (Chef du Service Marketing), coi luôn phần quảng cáo. Để hà tiện tiền làm nhăn ở Pháp, tôi sử dụng văn pḥng quảng cáo của hăng. Bấy giờ anh họa sĩ văn pḥng quảng cáo chuyên vẽ những font cho các xe của hăng rồi các anh thợ sơn đồ chép lại, nên tôi nghĩ anh đủ tài nghệ chép lại cái nhăn đặt ở Pháp. Và tôi nhờ anh. Trên nhăn cái đầu con cọp vàng ở giữa hai bên có hai tràng hoa
houblon, là loại hoa dùng để thêm cái vị đắng vào bia. Nấu bia ngon dở là do cái tài thêm ít hoa
houblon, cũng như gia vị ngũ vị hương trong nghề bếp núc Việt Nam ta vậy.
Nhăn vẽ xong đại khái cũng tạm ổn, v́ anh họa sĩ nhà chưa bao giờ nh́n thấy hoa
houblon, nên đinh ninh thấy hoa
houblon giống như trái thơm, cho là trái thơm, và vẽ giống trái thơm. Các ông giám đốc Tây cũng ba chớp ba nháng, kể cả anh Chánh sở, trách nhiệm là tui, cũng thế. V́ thiệt t́nh mà nói th́ có ông nội nào thấy hoa
houblon tươi đâu? Biết là
houblon nhưng chỉ nh́n thấy hoa này dưới dạng khô. C̣n các anh kỹ sư nhà máy, các anh
"nấu rượu" (brasseurs – đây là một cái nghề riêng), dân
La De thiệt, th́ ở nhà máy. Bọn quyết định là dân Văn pḥng, dân làm Marketing quyết định mọi việc. Bổn phận các anh kỹ sư là sản xuất, chỉ sao làm cho đúng công thức vậy thôi. Quư vị thấy không, không phải chỉ có trong quân đội mới có cảnh lính văn pḥng và lính chiến trường.
Nhăn xong rồi, gởi đi làm
"décalques", đưa qua Công ty Thủy tinh Việt Nam (Khánh Hội) dán vào chai: 100 ngàn chai mới.
Khi đưa vào nhà máy Chợ Lớn, các lăo kỹ sư cười vỡ bụng:
"Hoa houblon sao giống trái thơm thế nầy!". Nhưng đă nói các quan văn phóng là chánh mà, nên quyết định, cứ trộn chai mới vào với đám chai cũ, lẫn lộn chả ai biết ǵ đâu, người ta uống
La De có ai thèm nh́n nhăn đâu. Chẳng lẽ vất bỏ 100 ngàn chai hay sao? Vài ông giám đốc c̣n làm thày dạy đời:
"Dân Việt Nam không biết uống bia, uống quá lạnh, nhiều khi c̣n để đông đặc lại (bia đặc), c̣n thêm nước đá, ngon lành ǵ, v́ vậy trái thơm hay hoa houblon có ai biết chi mô mà ngại ngùng, a-lê ta cứ thế mà làm". Chàng Chánh sở biết thân, im miệng thin thít, ngậm miệng ăn tiền, phải bảo vệ danh dự anh họa sĩ nhà và danh phong Marketing, dù sao cũng… đă bị
"quê" rồi.
Nhưng không ai lường được cái tài doanh nhân của người Hoa, của đám con buôn. Thời đó hăng rất nhiều nhân viên người Việt gốc Hoa, buôn bán ở Sài G̣n biết
"cỏn Tung Hỏa", chẳng những biết nói
"Quảng Đông Ngữ" mà cũng phải vài tiếng
"Tiều châu ngữ" nữa, cũng phải
"Kít tèo" hay
"Mai xín xắn bù chằn ếch" cho giống người ta, nói tóm lại con buôn giới thương mại phần đông là người gốc Hoa nếu không nói là một số rất đông. Các chú Chệt nhà ḿnh ở hăng bắt đầu đồn ầm lên.
Tiếng lành đồn xa, tiếng dữ đồn gần, hăng La De vừa sản xuất được một thứ
bia La De hảo hạng:
La De Trái thơm, một thùng chỉ một chai, để tặng các bạn hàng thứ thiệt, thứ ngon lành, thứ chịu chơi.
Cái luật may rủi, t́nh cờ, th́ khi ra chai và vào thùng th́ bao giờ Trái thơm cũng có mặt ở mỗi ngày sản xuất. Mấy tay cao thủ bán hàng của hăng cứ thế mà sắp cho mỗi thùng một chai, rất là điệu nghệ, và tuyên truyền nguyên tắc của hăng mỗi thùng một chai. Nhưng khi đi giao hàng (bán sỉ) quư vị ấy tự nhiên đề nghị với các bạn hàng biết điệu nghệ th́ có thể thêm 2 hoặc 3, thậm chí cả thùng toàn
La De Trái thơm tùy theo nét điệu nghệ và chịu chơi của thân chủ.
"Phép vua thua lệ làng" mà lỵ, phép hăng đấy, nhưng thua nghề của chàng. Và cứ thế ḍng sông thương mại trôi theo ḍng điệu nghệ, ăn nhậu.
Các quán bar, các quán nhậu cũng tùy điệu nghệ với các ông Thầy, ông Xếp, đàn anh… mà điệu nghệ giành chai
La De Trái thơm cho người ḿnh muốn nâng bi, ca tụng hay ca bài con cá.
Cá nhân tui đây, dân
La De thứ thiệt, thế mà khi đi nhậu vẫn được bạn hàng và nhiều khi cả nhân viên thương t́nh tặng một
chai Trái Thơm. Nhưng ḿnh cũng phải ngậm miệng khen ngon và cám ơn các cảm t́nh dành riêng ấy, và v́ huyền thoại đă đến hồi quyết liệt, làm vỡ
"mộng ban đầu", e có thể bị
"lănh thẹo". Đó là khi cái dỏm trở thành huyền thoại th́ cái dỏm trở thành cái thiệt.
Huyền thoại vẫn dai dẳng đến sau 30/4, dân bộ đội, hay người "Hà Lội" cũng bị dính
"huyền thoại Trái Thơm" này. Nhiều tay nón cối dép râu, cũng chạy vào văn pḥng ông giám đốc, (sau Tết 1975, tôi được bổ nhiệm làm Giám đốc Thương mại) làm quen, và xin ông đặc biệt
"tặng không" vài
chai Trái Thơm, hoặc thưởng thức
bia La De Trái Thơm cho biết. Tội nghiệp, rất nhiều tay vượt Trường Sơn chỉ muốn uống Coca Cola cho biết (Tiếng Tây có thành ngữ
"Pour ne pas mourir idiot", để khỏi chết v́ ngu đần). V́
họ là phe thắng cuộc nên chỉ xin thôi, và chỉ nhận quà cáp, của tặng, chứ không có mua bán ǵ cả.
Năm 1975,
BGI cũng vừa đủ 100 tuổi. Sau khi Sài G̣n đổi tên, chính quyền tịch thu tài sản của chủ Pháp và Nhà máy bia Chợ Lớn trở thành Bia Sài G̣n, nhưng vẫn là nhà máy sản xuất nước giải khát. Về sau
BGI cũng từ từ rút các cơ sở nhà máy, bán dần dần và nay không c̣n ǵ cả. Chỉ c̣n có mỗi
Bia 33, chai nhỏ 33 phân khối. Tên bia 33 khai sanh tại Hà Nội năm 1949.
Ngày hôm nay
Bia 33 cũng "tỵ nạn" tại Đan Mạch (do hăng
Carlsberg – Đan Mạch sản xuất). Bia 33 v́ sanh ở Hà Nội nên dân Sài G̣n vẫn gọi
"Bia 33" (gọi theo dung tích), hay vắn tắt
"Băm Ba". C̣n chai bia lớn gọi
La De Con Cọp, hay
La De lớn (v́ dung tích 66 phân khối).
C̣n bia 333 bây giờ, nếu nh́n kỹ cái nhăn của 333 và 33 hồi xưa th́ chỉ thêm số 3 thôi, cái người tác giả của 333 đó là anh Chương lúc bấy giờ làm trong hăng Marketing với tui (cũng là người vẽ nhăn cho bia La De trái thơm), vẽ quẹt thêm số 3 nữa.
BGI đă tự hào là
"Một loại bia 5 châu lục" thông qua việc xuất cảng Bia 33 ra khắp thế giới.
Phan Văn Song
Theo Nam Kỳ Lục Tỉnh