Truyện ngắn: Cám Ơn T́nh Người
- Cám ơn mẹ giúp con làm bài.
- Cám ơn bố chở con đi ăn.
- Cám ơn ông bà kể chuyện cho cháu nghe...
Mỗi ngày tôi nghe tiếng cám ơn từ các con trong gia đ́nh, ở nhà của bạn bè người thân, nhưng ít khi tôi nghe được tiếng cám ơn từ người lớn đối với con cháu của họ. Có phải người Việt quen nhận lời cám ơn từ những người nhỏ hơn ḿnh hoặc v́ tuổi tác hoặc v́ chức vị trong xă hội nên họ không cần đáp lời cám ơn lại" Chắc chắn là không, v́ tôi thấy khi đối xử với người Mỹ ở bất cứ lứa tuổi nào, người Việt ta vẫn luôn mở lời cám ơn ríu rít.
Con tôi được sinh ra tại Mỹ nên từ nhỏ đă quen với nếp sống ở đây. Có lần tôi dẫn cháu đi sinh hoạt những lễ hội Việt Nam trong vùng để biết thêm về phong tục người Việt. Lúc về nhà cháu thắc mắc không biết tại sao người lớn không biết nói cám ơn. Tôi hỏi trong trường hợp nào th́ cháu nói khi có mấy em nhỏ đem đĩa thức ăn tới th́ không thấy ai nói cám ơn cả.
Cám ơn là cái chi chi"
Dựa theo tự điển Oxford, khi nói tiếng cám ơn là ta bày tỏ ḷng biết ơn của ta đến một người nào v́ người đó đă làm một việc ǵ cho ta.
Thông thường người Mỹ hay trả lời "You re welcome" (không có chi) sau khi ai đó nói cám ơn. Các trẻ em Việt đôi khi thấy lạ khi chúng cám ơn "Thank you" mà không thấy người Việt (ngay cả người thân) không chịu nói "You’re welcome". Đặc biệt hơn nữa là những em đă được cha mẹ dặn ḍ truớc khi về thăm Việt Nam là người Việt bên ấy rất kính trọng người lớn tuổi và các em cần lễ phép với mọi người.
Khi các em về thăm quê hương th́ các em rất dễ bị va chạm thực tế phũ phàng. Ai nấy đều nh́n các em bằng cặp mắt soi mói, không chào hỏi như người Mỹ mỗi khi gặp thường nói "Hello". Khi mua vé, mua thức ăn, đi chợ, h́nh như vấn đề xếp hàng theo thứ tự trước sau không c̣n nữa mà mạnh ai nấy lấn. Khi nhận được món hàng hoặc tiền thối lại th́ mọi người nh́n em chăm chăm khi em nói cám ơn theo thói quen. Tiếng cám ơn hầu như không thấy trên đầu môi chót lưỡi nữa mà thay vào đó chỉ là những chữ ĐM đệm cho mỗi câu. Đó là điều được kể lại bởi một số em theo gia đ́nh về thăm người thân hàng năm mỗi lần khoảng một đến hai tháng hè. Tôi cũng có nghe vài người bạn nói như thế nhưng chưa kiểm chứng được v́ tôi rời Việt Nam từ năm 75.
"Lời nói không mất tiền mua,
Lựa lời mà nói cho vừa ḷng nhau."
Ông bà ta đă để lại cho con cháu cả một kho tàng ca dao tục ngữ dễ nhớ, nhằm răn dạy chúng ta làm người phải biết lễ, nghĩa, trí, tín. Tôi không thấy người Mỹ có kho tàng ca dao phong phú như ta, nhưng từ trẻ đến già họ đều có tính thân thiện và hay giúp người, dù họ giàu hay nghèo.
Người Mỹ đă "dạy con từ thuở c̣n thơ". Họ dạy các em biết tự mặc áo quần, xỏ giầy, giúp đỡ cha mẹ việc nhà như thu xếp các đồ chơi vào thùng, xếp khăn và dọn bát đĩa ra bàn cho bữa ăn điểm tâm hoặc bữa chiều. Ngay cả những khi khách đến thăm, các em cũng được ngồi chung bàn tiếp chuyện với người lớn, và khi các em nói chuyện mọi người đều lắng nghe chứ không như gia đ́nh Á châu khi người lớn đến thăm là những em nhỏ phải ở nhà trong không được ra pḥng khách. Những lúc các em làm việc này người lớn luôn miệng "Cám ơn" và các em đáp lại "Không có chi."
Ngay trong trường tiểu học (lớp mẫu giáo - lớp 6), các em đă được khuyến khích làm những công tác thiện nguyện như: thu thập đồ chơi, thực phẩm bằng đồ hộp vào mỗi dịp lễ Giáng Sinh cho những gia đ́nh có mức thu nhập thấp, dạy kèm các bạn học c̣n yếu về một môn học nào đó, giữ cho sân trường được sạch sẽ sau mỗi bữa ăn trưa, mở và đóng cửa xe của phụ huynh trước và sau giờ học để việc đưa rước học sinh được an toàn và nhanh nhẹn.
Tại thành phố tôi ở, những học sinh trung học đệ nhất cấp (lớp 7, 8) cần phải làm 12 tiếng đồng hồ thiện nguyện trong trường học hay trong cộng đồng, c̣n học sinh đệ nhị cấp (lớp 9, 12) phải làm 20 tiếng mới được cấp bằng ra trường. Do đó, các em đă quen nghe và nói tiếng "Cám ơn" từ trong nhà, đến trường học, và ngoài xă hội.
Có lẽ v́ được tập tính tự tin từ nhỏ nên không ai ngạc nhiên khi các em trong lứa tuổi từ mười đến mười hai tuổi trở lên đă có thể tự làm những việc lặt vặt cho gia đ́nh và hàng xóm mà c̣n được trả lương. Và để được trả lương xứng đáng với công việc, các em phải trổ tài ăn nói thuyết phục các "ông, bà chủ" rằng các em thực sự có khả năng làm việc như dọn dẹp nhà cửa, giữ em, cắt cỏ, tưới cây, rửa xe, hốt tuyết, bỏ báo, đánh máy chữ ... . Những em 15 tuổi trở lên đă có thể lái xe hơi, đứng bán hàng tại các tiêm ăn, siêu thị, tiệm tạp hóa và các em biết tiếp đón khách hàng niềm nở không khác ǵ những người làm việc lâu năm trong nghề.
Tôi nhớ khi mới chân ướt chân ráo đến Hoa-kỳ và được một nhà thờ bảo trợ, gia đ́nh tôi được nhà thờ phân chia hội viên để lo cho gia đ́nh tôi ngay từ lúc chúng tôi đáp xuống phi trường của thành phố định cư. Người đưa áo lạnh v́ ngoài trời tuyết đang rơi (mặc dù lúc đó mới vào khoảng cuối tháng tám), người đi lấy hành lư, người đi lấy xe đậu trước cửa phi trường.
Ngày ấy, chúng tôi như người từ miền rừng núi trở ra thành phố lần đầu tiên. Cái ǵ đối với chúng tôi cũng đều mới mẻ. Lần đầu tiên chúng tôi ngồi trong xe hơi chạy trên con đường đóng đá băng mà không biết ḿnh đi đâu (tuyết đang rơi dầy đặc, chỉ nh́n thấy đèn đỏ của xe phía trước). Lần đầu tiên chúng tôi thấy mạng sống của ḿnh như chỉ treo mành trên nước Mỹ tự do, v́ nguời hội viên lái xe chỉ chùi miếng kiếng nhỏ đủ để nh́n phía trước mặt. Khi xe ngừng lại trước một căn nhà trắng xóa (v́ tuyết phủ) chúng tôi mới hoàn hồn. Vừa bước chân ra khỏi chiếc xe ai nấy đều thở phào với một làn khói dài, không phải v́ đang hút thuốc mà v́ trời lạnh khoảng mười mấy độ Fahrenheith (độ nước đông lạnh là 32 độ F) và v́ hú hồn tưởng công lao t́m tự do vượt qua cả một Thái B́nh Dương rộng lớn th́ không sao mà qua đến nước Mỹ tự do, lại mất mạng v́ thời tiết và tai nạn xe cộ th́ uổng cả cuộc đời.
Sau hai ngày tạm trú tại nhà của một hội viên nhà thờ, họ đă giúp chúng tôi dọn vào một căn nhà gần trường học để chúng tôi dễ đi lại. Trong suốt một tuần lễ các hội viên thay phiên nhau đưa đón chúng tôi làm các thủ tục xin giấy căn cước, khám sức khoẻ, xin nhập học, đi nhà thờ, đi chợ mua thức ăn, quần áo, và dụng cụ cá nhân. Qua đến tuần thứ hai v́ không muốn làm phiền người bảo trợ nên bố tôi đă xin một việc làm tháo ráp radio cho xe hơi tại một tiệm Radio Shack cách nhà khoảng 15 phút đạp xe đạp. Dẫu thế các hội viên vẫn tới lui thăm hỏi và dẫn chúng tôi đi chơi cuối tuần. Gần nhà tôi có một bạn Mỹ cũng học chung trường, cô đă hướng dẫn tôi mỗi ngày đến từng lớp học để khỏi bị lạc trong suốt cả tháng trời và lúc nào cũng vui vẻ giới thiệu tôi với bạn học của cô ấy.
Kể sao cho hết những "người đi qua đời tôi", đă tạo cho tôi một ấn tượng rất tốt về t́nh người. Những người lạ mặt đă giúp tôi đẩy chiếc xe cũ kỹ vào lề đường khi nó giở chứng nhơng nhẽo nằm ỳ ngay giữa đường, hoặc giúp tôi câu b́nh điện những khi nó nằm ăn vạ ngay trong băi đậu xe trường học giữa lúc trời tuyết rơi lạnh thấu xương. Những người đă cho tôi những đồng bạc cắc để gọi điện thoại vào lúc khẩn cấp. Những người đă mở cửa hộ khi tôi tay xách nách mang cháu nhỏ đi khám bác sĩ, đi chợ khi chưa có loại cửa mở tự động... .
Vào ngày 6/4/08 tôi có dịp tham dự chương tŕnh "Lịch Sử Ngàn Người Viết" của Viện Bảo Tàng Thuyền Nhân tại thành phố San Jose, miền bắc California. Thật là cảm động khi tôi được biết những nghệ sĩ tŕnh diễn hôm đó đến với chương tŕnh hoàn toàn với tính cách thiện nguyện. Họ đến để nói một lời cám ơn với những đất nước đă cưu mang người Việt tỵ nạn. Theo lời ban tổ chức, khi ra đi tỵ nạn không ai đoán trước tương lai mù mịt của ḿnh sẽ ra sao, chúng ta rời quê hương yêu dấu và bỏ lại tất cả tài sản và đôi khi cả người thân để chỉ đi t́m hai chữ tự do. Giờ đây sau 33 năm nh́n lại quá khứ, tất cả chúng ta đều có trách nhiệm viết lại lịch sử, để ghi nhớ bằng dữ kiện làm tài liệu cho thế hệ mai sau. Từ một nữ sinh viên tuổi đôi mươi cách đây 66 năm đă cất tiếng hát "Tiếng Gọi Sinh Viên" (tiền thân của quốc ca Việt Nam Cộng Ḥa) tại quê nhà, những cựu quân nhân VNCH, những cựu sinh viên năm mươi mấy tuổi trở lên, những em học sinh, sinh viên Việt Nam sinh ra và lớn lên tại Hoa Kỳ, đến những cụ cao niên có người đă trên tám mươi, đứng trên cùng một sân khấu để hát chung "Hội Nghị Diên Hồng" với hàng ngàn khán giả tay cầm những ngọn đèn lung linh ánh sáng, với ước vọng cho một quê hương thanh b́nh có tự do dân chủ.
Cũng trong chương tŕnh này, bốn cuốn phim "Chúng Tôi Muốn Sống", "Người T́nh Không Chân Dung", "Rồng Xanh", và "Vượt Sóng" của những nhà làm phim người Việt đă được giới thiệu. Thành thật cám ơn những đạo diễn, người viết truyện, người soạn nhạc, người ḥa âm, ca sĩ, nhạc sĩ, người thiết kế y phục, thiết kế cảnh trí, chuyên viên hóa trang, người phụ trách âm thanh, ánh sáng, người quay phim cũng như những diễn viên đă bỏ ra không biết bao nhiêu công sức, tạo ra những thước phim giá trị để chúng ta và những cộng đồng khác hiểu và thông cảm được ít nhiều về cuộc sống và lịch sử tỵ nạn của người dân Việt từ năm 1954 đến bây giờ
Trong cuộc sống của chúng ta, tôi chắc chắn chúng ta đă thọ ơn nhiều người, và cũng có nhiều lần chúng ta không biết họ là ai, v́ họ chỉ là khách qua đường giúp ta trong lúc hoạn nạn mà không đ̣i hỏi ǵ cả. Tôi tự nguyện với ḷng, tôi sẽ làm bất cứ điều ǵ để giúp những người cần được giúp bằng tiền bạc hay thời gian trong khả năng hạn hẹp của tôi để thể hiện lời cám ơn đến họ.
Hy vọng trong mùa Lễ Tạ Ơn năm nay chúng ta đều nghĩ đến việc cho thay v́ nhận, ngơ hầu thế giới chúng ta đang sống được an vui và mọi người có được một cuộc sống êm ấm hơn.
Nguyễn Thi