"CHÚ CHUỘT" CỦA TÔ HOÀI
Chuột Nhắt là một nho sinh, đi thi đậu. Thử Ông và Thử Bà rất sung sướng, hàng xóm kéo đến chúc tụng rối rít.
Khi họ hàng nhà Chuột lo việc bái tổ vinh qui cho Chuột Nhắt, th́ ông Mèo lại lù lù đến cửa hang "meo" lên rất to. Trong hang đang vui cười ăn uống bỗng im ngay. Thế rồi họ hàng nhà Chuột phải dâng lễ cho ông Mèo để khỏi bị ăn thịt vào ngày rước cậu cử bái tổ vinh qui.
Ông Mèo ưng thuận, nhưng ngày ấy cũng núp xem chơi, rồi cao hứng lại hát "meo! meo! meo!" làm cho họ hàng nhà Chuột chạy trối chết. Mấy con Chuột khiêng kiệu liệng xuống và bỏ chạy trốn, làm Chuột Nhắt què gị.
Chuột Nhắt rất khổ sở và giấu không cho nhà vợ biết. Thế mà có kẻ làm một bài hát để bêu xấu. Viên ngoại biết, tiểu thơ Chuột Chù cũng biết chàng rể bị què gị, rồi Chuột Nhắt bị từ hôn, đâm ra thù cha con Chuột Chù.
Một hôm, Chuột Nhắt gặp được ông Chuột Cống vơ nghệ cao cường, đi kết nạp anh em thiên hạ. Được giải thích, Chuột Nhắt dẹp bỏ những mối thù nhỏ và mới đâm ra ghét thằng Mèo là mối thù chung của họ hàng nhà Chuột. Từ đấy Chuột Nhắt rất vui vẻ trong nghĩa vụ dù chưa có vợ, dù bị thọt chân.
Làm trai phải lập thân trước đă chứ.
Đó là nội dung cốt truyện. Sau đây chúng tôi xin trích nguyên văn của Tô Hoài trong đoạn "dâng lễ ông Mèo":
"Đám đi dâng lễ ông Mèo cũng trịnh trọng gần như một đám rước.
Một anh Chuột đi đầu, thổi kèn. Một anh đeo cái trống cà rùng. Vừa bước đi, chốc chốc lại múa hai tay lên mà gơ. Một anh nữa xách khệ nệ hai con cá săn sắt lớn. Rồi mới đến một anh Chuột đứng tuổi, mặc áo the thâm, quần đỏ, đi sau cùng.
Cái đám rước ấy vào đến hang Mèo th́ lăo nầy đang khề khà uống rượu. Lăo nhận hai con săn sắt và nhắm luôn. Lũ Chuột cúi rạp, cúp cả tai xuống mà lạy tạ, rồi lui ra ngay. Ra tới cửa, anh nào anh nấy ba chân bốn cẳng chạy cho mau.
Thế là xong việc dâng lễ cho ông Mèo".
Chuyện "Chú Chuột" muốn dạy lũ em nên lo lập thân lập chí. C̣n trong quyển Chuột thành phố, Tô Hoài nói đến cảnh cơ cực lầm than của họ hàng nhà Chuột phải sống ở các cống rănh dơ dáy, làm cho ta liên tưởng đến những xóm b́nh dân ở đô thành với những nhà ổ chuột tối tăm, nghèo nàn, nheo nhóc, đáng thương hại.
NGUYỄN TÀI NĂNG