CHƯƠNG 13
Tôi và Năm Cà Dom đi đốn nứa cất hẳn một cái nhà bếp con con để trời mưa khỏi ướt củi. Nóc nhà lợp cả bằng những thanh nứa bổ làm đôi, cứ úp vào nhau, cái sấp cái ngửa như lợp ngói ống.
Một hôm Năm Cà Dom mày sáng kiến làm cơm mẽ. Tôi nói :
Thế th́ hay quá. Mỗi bữa ăn ḿnh nhín lại vài muỗng. Làm được một ga-men cơm mẽ th́ ḿnh sẽ t́m lá nấu chua. Như vậy sẽ có món ăn lạ miệng, ăn ngon hơn.
Nhưng Năm Cà Dom bác ngay cái sáng kiến của chính ḿnh nêu ra. Anh ta nói:
– Nói đùa vậy chớ không được đâu !
– Tại sao ?
Anh ta giải thích rằng muốn làm mẽ th́ phải có một ít cơm làm cốt cán, rồi bỏ cơm nguội vào đó cho nó ăn, nó mới tiết ra cái chất chua đó được, chứ nếu chỉ có cơm nguội không thôi th́ bỏ vào ga-men chỉ thu thập một mớ cơm thiu cơm thối chớ không có con mẽ được.
Chỉ có vấn đề con mẽ mà hai đứa căi nhau hằng mấy tiếng đồng hồ. Rồi thỉnh thoảng mấy ngày sau, tôi lại khui ra mà
“tranh luận” nữa. Tôi nói với Năm Cà Dom:
– Tôi nhớ hồi ở nhà, người ta cứ rắc cơm nguội vào cái thố thôi mà.
– Nhưng mà người ta có sẵn cốt cán trong đó rồi, bỏ cơm nguội vào nó mới ăn hiểu chưa ông anh. Cứ
“cải giống” hoài.
Tôi ngồi thừ ra mà nhớ cá trê trắng tát đ́a, con thật to thịt nó rất dai, khứa nó ra, hoặc nướng nguyên con, chốc chốc lại phết mỡ hành lên, thơm bát ngát.
Chao ôi !
Tôi kể cho Năm Cà Dom nghe cái món ăn đặc biệt đó ở quê tôi. Năm Cà Dom lắc đầu:
– Thôi đi cha, đừng có kích thích cái
“thú tính” đó, tôi nổi điên lên tôi mần thịt cô văn công của cậu tôi nướng bây giờ đa.
Hai đứa cứ ngồi nói mây nói gió như vậy suốt ngày, không có chuyện ǵ làm, mà không dám ngủ v́ ngủ th́ sợ sốt.
Bỗng một hôm có chuyện xảy ra :
Hôm ấy, chúng tôi đang ngồi tán gẫu bỗng có một cậu có vẻ là giao liên, từ đâu không biết, xăm xăm đi vào chỗ tôi và hỏi :
– Có cô nào văn công ở đây không?
– Không có ai là văn công hết. – Thu vọt miệng đáp.
– Ủa, sao kỳ vậy cà ?
– Có cô văn công ở đằng kia ḱa.
– Thu trỏ tay bâng quơ thế là cậu chàng lủi ra, không chú ư nh́n ai hết.
Cậu ta vừa đi khuất th́ tôi hỏi Thu :
– Sao em trả lời như vậy ?
– Lộn xộn lắm anh ơi .
– Sao em biết là lộn xộn ? Biết đâu chừng ngoài trung ương cho xe hơi máy bay ǵ vô rước em .
– Xùy ! C̣n lâu !
Tôi cười, Thu tiếp :
– Hôm anh đi lănh gạo, ở nhà em có gặp một cậu bộ đội tới đây nói chuyện với em rất lâu. Anh ta là cần vụ của một ông tướng đóng ở gần đây.
– Ông nào ?
– Cái ông tướng mà viết truyện ngắn đó, anh biết mà !
– Ai ḱa ?
– Cái lăo phê b́nh cuốn Mười Năm của Tô Hoài rách mướp ra đó!
Tôi vỗ đùi kêu lên :
– Thế à ? Thế ông ta cũng vô đây à? Anh biết rồi ! Ai chớ ông đó th́ anh có thấy mặt !
– Ông ta văn vơ song toàn anh nhỉ ?
– Vơ của ông ta th́ anh không biết chứ c̣n văn th́ không
“toàn” đâu. Ông ấy viết c̣n nặc mùi chánh ủy .
Thu nói :
– Em không rơ, nhưng em đoán là ổng mời em vô hát múa cho mấy ông bự xem chớ ǵ ! Em không có đi đâu. Em ghét lắm. Họ có coi ḿnh ra cái ǵ.
– Sao kỳ vậy ?
– Em cũng không biết tại sao .
– Sao lại không biết ?
– H́nh như những người đó họ xem nghệ thuật với cặp kính kỳ lạ !
– Thế à ?
– Em đă bị rồi mà .
– Tệ thế !
– Ừ th́ như vậy đó. Cho nên bây giờ em có ấn tượng không xoá được. Là :
Hễ có mấy ông to xem th́ em diễn không được.
Một buổi sáng, giao liên cho hay :
– Chuẩn bị lên đường .
Bọn tôi mừng lắm, nhưng khi nghe rơ lại th́ chỉ có các vị rẽ xuống Bác Kế mới đi , c̣n ai đi Ông Cụ th́ cứ yên trí nằm chơi đó cái đă. Chưa có hy vọng ǵ nhấc chân lên nổi đâu. Năm Cà Dom nói với tôi ngay:
– Đổi đồ .
– Đồ ǵ mà đổ i?
– Ậy ! Cứ nghe tôi . Cậu soạn quần áo rồi đi theo tôi.
– Có sóc hoặc buôn à ?
– Có ! Có !
– Người ǵ ? Bana hay Rađê ?
– Người ǵ th́ người , miễn có đổi cho cậu th́ thôi.
Tôi nghĩ :
- Bây giờ lại gặp may nữa rồi ! Nhưng nghĩ đến chuyện vô sóc th́ ớn quá đi mất !
Chập sau, tôi đi theo Năm Cà Dom. Ông bác sĩ đi trước với vẻ cương quyết lạ lùng. Đang đi, bỗng ông rẽ sang trái và lom khom chui tọt vào lùm cây và bảo :
– Mấy cha nà sắp rẽ xuống Bác Kế, tôi mới làm quen. Họ c̣n nguyên thịt chà bông và thịt kho mặn.
Không hiểu làm thế nào mà các chả để dành giỏi như thế.
Cũng nên nói thêm một điều lạ lùng ra đây về vấn đề cấp phát thực phẩm cho người đi Trường Sơn. Kẻ đi gấp đôi gấp ba, c̣n kẻ rẽ xuống Bác Kế th́ chỉ đi một tháng là tới, thế mà thực phẩm vẫn lănh đều.
Tuị đi Ông Cụ có cái ǵ th́ lũ đi Bác kế được cái ấy thậm chí nhiều món nhiều hơn tốt hơn của chúng tôi.
Đó, cụ Hồ thương dân Nam Bộ chiếu cố chúng nó như thế đó. Bởi thế cho nên mới có sự đổi chác ở dọc đường thế này.
Những h́nh ảnh mà tôi ghi ra sau đây là những h́nh ảnh vô cùng bi đát cho cái chánh sách cải cách ruộng đất ở Miền Bắc.
Đoá như một ông nông dân bần cố hỉ ngồi trên một cái rễ cây ngoằn ngoèo như một con rắn đang cuộn ḿnh lên. C̣n một ông nữa ngồi soạn đồ đạc trong ba-lô. Họ đang tiếp tục soạn một số đồ để giản chính hoặc đổi chác với chúng tôi.
Tưởng ai đâu, chẳng ngờ đó là một người quen của tôi trước đây. Anh ta ở Cục Lắp Máy ở ngoài ḅ sông tên là Đoá . Tôi hỏi Đoá :
– Anh c̣n nhớ tôi không ?
Đoá nh́n tôi một chập rồi nói:
– Hơi quen quen !
Sự thực th́ không quen ǵ cho lắm nên Đóa không nhớ tôi cũng phải.
Đoá vớ lấy cái gậy trúc bên cạnh. Đó là cái chân thứ ba, vừa là cái điếu cày của Đoá.
Đoá mang đi từ Hà Nội hai kí-lô thuốc lào. Đoá nén chặt nó vào một cái túi mủ ấn vào dưới đáy ba-lô xem như đó là thuốc tẩm bổ cho Đoá trong lúc đi đường.
V́ anh chàng có sắm một cái điếu cày
“poọc-ta-típ” tức là cái điếu rất nhỏ có thể giắt gọn trong lưng. Khi cần Đoá lấy ra hút một cách hết sức chớp nhoáng và giắt vào lưng cũng một cách hết sức chớp nhoáng làm cho người bên cạnh không kịp xin.
Mặc dù Đoá đă chuẩn bị chu đáo đến như thế, nhưng bợm ghiền vẫn cứ xin một cách
“vô ngại”.
Cho nên Đoá vứt cái điếu cày đó đi mà chế tạo một chỉếc khác. Đoá làm ngay trong chiếc gậy trúc của Đoá.
Có ǵ đâu, chỉ cần khoét một cái lỗ ở trên đầu chiếc gậy gắn vào đấy một cái ṇng con, rồi chế vào đấy vài chục phân khối nước, thế là xong một cái điếu cày.
Đoá lấy làm thích thú về sự sáng tạo này. Nó giải quyết cơn ghiền rất thuận tiện, ngay trong lúc đang đi. Như vậy Đoá sẽ không bị chậm trể một bước nào. Và nếu có ai xin th́ Đoá bảo gậy ḿnh mắc chống, không thể đưa cho mượn được.
Thấy làm như thế có kết quả, Đoá cứ xơi thuốc trong lúc đang đi, c̣n khi nghỉ xả hơi th́ Đoá ngưng hẳn, không hút một điếu nào.
Có lẽ Đoá thấy khách đến để dạm hỏi đổi đồ, cho nên mới mang cái “điếu gậy” này ra để mà vừa mời khách vừa biểu diễn. Đoá tra thuốc, châm lửa, rít khe khẽ. Nước bên trong reo lên ṣng sọc. Đoá thổi phù một cái, nước bắn nhẹ ra đằng ṇng, rồi lại tiếp tục xơi thêm điếu nữa.
Thuốc lào của Đóa đựng trong một cái ống tuưp thuốc Dagénan đă tróc hẳn hết sơn. Đoá móc ra một tí tẹo thuốc, có thể đếm được từng sợi. Những sợi thuốc đen bị hai ngón tay tẫm nhựa vàng sậm và sành sơi vê lại thành viên to bằng hạt tiêu. Đoá tra vào ṇng và lại bật lửa châm hút.
Đoá làm tất cả những việc trên với những cử chỉ thật kỹ lưỡng, không để đánh rơi một sợi thuốc, không để cho cái bật lửa cháy lâu, không để cho liều thuốc cháy sót một tí nào nghĩa là anh ta tận hưởng hoàn toàn cái liều thuốc của anh ta không để phí đi một sợi khói.
Khi đă hít trọn vẹn tất cả nhựa sống vào lồng ngực của anh ta, th́ anh ta mới từ từ quay sang một bên và phun khói ra có ṿi từ trong mũi trong mồm, từ cả hai khóe mắt, tất cả khói được phun ra từng chập có sự tính toán tiết chế, sao cho thần kinh hệ của anh ta đắm đuối đầy đủ trong cái mới khói và nhựa của liều thuốc.
Rồi gật gà, gật gù cái đầu trọc tóc đang ra tua tủa như một trái gáo, với cặp mắt mơ màng, Đoá ngoách sang chúng tôi đang ngồi ngắm hắn như xem một tṛ ảo thuật.
– “Làm”một phát đi cậu !
– Cậu làm cho đoả đi rồi ḿnh làm.
Năm Cà Dom lắc đầu. Khoái ngồi bên cạnh đón lấy ngay. Khoái bật lửa và hơ vào đầu điếu có tính cách khử trùng, rồi lại hút. Tuy là bạn bè nhưng thuốc ai nấy hút. Thuốc của Khoái đựng trong một cái hộp dẹp nhỏ bằng cái bánh bích-quy.
Rít xong một điếu, Khoái cong năm ngón tay lên cào lia lịa trên cái đầu tóc bù xù và hỏi tụi tôi :
- Các đồng chấy có món ǵ đặc biệt không hỉ ?
– Th́ quân áo lụa Hà Đông, đồ kaki. Cậu c̣n muốn đ̣i tiên đ̣i voi ǵ nữa hả ?
– Đâu đưa tôi xem .
Tôi ném cả ôm đồ của tôi xuống đất cho Đoá và Khoái. Cả hai vồ lấy, cầm từng chiếc nâng lên xem tận mắt, và bứt bứt bấm bấm từng nơi để thử xem vải có mục không .
Tôi nói .
-Không có mục đâu mà sợ.
Khoái kê vào mũi và nhăn mặt bảo :
- Chua ḷrn !
– Ừ th́ bỏ trong ba-lô chớ phải ở Hà Nội sao mà bắt bẻ. Không đổi th́ thời tôi mang về cất. –
Năm Cà Dom nói xẳng giọng nửa chơi nửa thiệt. Cho mấy cha không có quần áo phải vấn khố bỏ mạng chơi!
– Hừm, khu ḿnh có vải xi ta chớ.
– Hồi đánh Tây ḱa chớ bây giờ c̣n cái xưởng ma nào đâu mà dệt xi ta với xi tô. Tôi thấy bảo là trong khu các ông ăn toàn ngô mà tôi ớn xương sống.
– Ớn v́, ăn măi rồi nó cũng quen !
Năm Cà Dom có lẽ hơi giật ḿnh về cái
” tịch” trốn thoát khỏi cái ngă rẽ xuống khu năm cho nên Năm hỏi ḍ:
– Nhưng sao các cậu về khu năm mà không rẽ xuống ở ngoài kia mà đi tuốt luốt về tới trong này vậy ha?
– Khu năm rộng lắm chớ ông bạn. Nếu công tác các tỉnh ngoài kia th́ mới rẽ xuống cái ngă đó, c̣n bọn này th́ đi vô tỉnh giáp ranh khu sáu.
– Chơi tréo cẳng ngỗng thế. Các cha ở Quảng Nam mà họ lại cho các cha về B́nh Định, Phú Yên công tác à?
– Chơi thế mới chết người. Bọn tôi đang thắc mắc một bụng đây!
Tôi đang lo Năm Cà Dom lộ bí mật về các việc đi lậu của anh ta, th́ anh ta lại xổ ngay ra vấn đề đó.
– Tôi đây này cũng bị chơi tréo gị. Ai đời ḿnh ở Hóc Môn mà nó lại phân công về B́nh Định.
– Thế à ? Cả Khoái và Đóa trố mắt nh́n Năm Cà Dom.
– Thế th́ đi vô chơi với bọn ḿnh.
Tôi nháy Năm Cà Dom, nhưng Cà Dom cứ nói tướng lên:
– Tớ cũng về B́nh Đinh đây, đi cùng đường với các cha cho vui. Bởi vậy nên đổi đồ rẻ rẻ nghe ! Có ǵ th́ sau này tớ cho ăn ké. Chớ đổi đắt quá, sau này tớ không cho rớ vô đó !
Tôi phục Năm Cà Dom thật. Anh ta làm ǵ cũng có chuẩn bị trước hết.
Khoái nói :
– Bộ đồ bà ba lụa Hà Đông này th́ tôi đổi cho đồng chí nửa lon kho mặn được không ?
– Được Tôi đáp. Hộp kho mặn đâu rồi ? Đưa đây.
– C̣n tất cả các thứ kia nào khăn, áo tay ngắn, áo thun th́ đổi nửa hộp nữa được không ?
– Được rồi ! Đưa đây một hộp kho mặn rồi lấy hết chỗ đồ đó.
Tôi cứ nói luôn không ăn phải chờ ư kiến của Năm mặc dù đồ đó phần lớn là của Năm, chớ tôi đâu c̣n món ǵ đáng kể. Tôi đă để lại tất cả cho đám người Thượng trong một cái buôn vô danh ở sau lưng tôi rồi.
Không biết nghĩ sao mà Khoái lại cằn nhằn :
– Những thứ này các đồng chí đă mặc cả rồi.
– Th́ mặc rồi, nhưng c̣n mới. Có chịu đổi th́ đồi, không đổi th́ thôi. Cà Dom gắt ầm lên, làm như con buôn chợ đen ở chợ Đồng Xuân vậy. Đây là sự trao đổi tương đối có lợi cho hai bên chớ phải con buôn đâu mà các đồng chí ke re kéc réc tùng chút vậy ?
– Th́ tôi cũng nói vậy thôi. Muối trên đường này mà, quư hơn vàng, chớ đâu có phải là đồ bỏ ?
– Nhưng mà về đó cái là muối trở thành đồ bỏ ngay mà.
– Ông bạn lạc hậu rồi . Băi biển khu năm bây giờ bọn này không có ṃ xuống đó được như trước kia. Từ trên núi xuống cho thấu biển th́ hàng tháng đấy ông bạn ạ, mà có nhiều khi, có đi mà không có về.
– Ai bảo ?
– Quê tôi mà tôi không biết hay sao ?
Bỗng Đóa đánh đốp vào đùi một cái rơ to.
– Uổng quá ! Đến đây ḿnh mới tiếc ngẩn tiếc ngơ.
Khoái quay lại:
-Tiếc cái g ́?
Đóa găi đầu găi tai:
– Nếu ḿnh
“cày” được khỏi đi chuyến này th́ ở lại ngoài đó ḿnh mua được một cái
[size=3][color=black][i]“ô ri ông. “
– Cái ô-rây-dông hả?
– Không, “ô-ri-ôn” là đài radiô của Hungari.
Khoái chắn ngang hỏi:
– C̣n cái đài
“ốp ta oa “ của cậu to bằng cái thùng thiếc đó để làm ǵ mà phải mua thêm một cái nữa ?
– Ḿnh mua được cái nọ th́ bán cái kia chớ !
Khoái càu nhàu:
– Anh suưt nữa bị khai trừ v́ mấy cái vụ buôn bán radiô đó. Ai đời gần ngày đi rồi mà cứ đ̣i xin ở lại để bán mấy cái radiô . Anh coi công tác cách mạng chẳng ra cái đếch ǵ cả.
Đoá căi lại:
– Quan trọng cái thớ ǵ. Nằm đây hằng tháng rồi. Có đi đâu được không ? Nếu để tớ ở lại ít ngày tớ bán cái radiô lời được mấy chục bạc. Đằng này v́ gấp đi bán đổ bán tháo. Tiếc tiếc là ! Ḿnh mua cũng mất tiền dữ lắm chớ đâu phải xin người ta mà có được !
– Sao không ở ngoài luôn ôm cái radiô đó mà sống ?
Tôi ngại phải chứng kiến một sự bùng nổ giữa hai người. Nhưng xem vậy mà không quan trọng ǵ cả. Đóa cười khi kh́ và gọi ông bác sĩ Năm Cà Dom đang xem xét hộp kho khô.
– Ông bác sĩ ơi !
– Ǵ đó ?
– Tớ cho xem cái này ! Đóa vớ lấy cái điếu gậy làm một điếu và lại nói rất phấn khởi. Cậu Khoái cậu đần bỏ mẹ đi đấy. Ai đời có chiếc xe đạp
“Súp-pe-gốp” (Super Globe) lại bán rẻ mạt. Phải chi cho tôi hay, tôi đổi cho được ít nhất vài công đất.
Cà Dom hỏi:
– Đất ǵ ? Mua ở đâu cái thời buổi này mà mua được ?
– Được chớ.
– Người ta vô hợp tác xă tám, chín mươi phần trăm ai dư đất đâu mà bán vậy chớ. Ai bán đất, ai mua đất cũng bị khai trừ bỏ mạng !
– Không ! Tớ mua trong miền Nam quê tớ kia mà.
– Trời đất ? Làm sao mà mua vậy ?
– Vậy mà tôi mua được chớ ! Đóa lấy làm hănh diện móc trong túi ra một tờ giấy nhỏ bằng trang giấy học tṛ trao cho tôi và Năm Cà Dom
– Đọc xem !
Năm Cà Dom cầm lấy, tôi cũng liếc mắt vào:
TỜ BÁN ĐẤT
“Tôi là Vơ Văn Mịt đồng ư bán một mẫu đất của vườn tôi thuộc khoảnh gia cư do em trai của tôi là Vơ Văn Mờ hiện cư ngụ tại đó với giá tiền là hai trăm đồng
Vậy khi ông Lê Đoá tŕnh giấy này ra dù mọi quyền sở hữu của mảnh đất này đều thuộc về ông Đoá.
Hà Nội, ngàu… 1965
Kư tên
Đóa cười khè khè:
– Phen này về là tôi tha hồ trồng cây ăn trái.
Năm Cà Dom trao mảnh giấy lại cho Đóa và nói:
– Các cha làm bậy bạ quá. Phạm chánh sách chi bộ, nó kiểm thảo các anh xanh xương gà ác đấy. . .
– Cái ǵ mà phạm
“chánh sách” ? Nó ‘ưng bán th́ ḿnh ưng mua chớ! Đất bỏ trống không có ai làm mà. Ḿnh về ḿnh tăng gia sản xuất chớ sao. Úy úy coi chừng, mấy hạt giống của tôi đâu rồi.. Chu choa, các cha ngồi trên đó rồi. Mắc mưa tôi sợ nó lên mọng cho nên tôi đem nó ra phơi đó !
Tôi ngồi nhóm lên, thấy có một nhúm lúa.
– Giống Nông Nghiệp I, Nông Nghiệp II đó các cha. Đem về cấy vào đất B́nh Định th́ hít thôi.
Năm Cà Dom cười:
– Nói vậy các cha định về trong đó cấy cày món ăn sao ?
– Th́ phải tính tới đường đó chớ. Ḿnh già rồi, về trong đó tranh sao lại bọn trẻ ?
Năm Cà Dom hỏi tiếp:
– Nhưng làm sao mà anh mua được vậy ?
– Cũng dịp may thôi, thằng Mịt nó vô trường đi B cũng ở với ḿnh một Chi. Nó tâm sự với ḿnh có miếng đất như thế. Chừng về tới nơi hai đứa sẽ sản xuất.
Đóa nói với giọng buồn buồn. Không nói giấu ǵ đồng chí. Tôi nay bốn mươi tám tuổi rồi, trẻ trung ǵ nữa. Kháng chiến chín năm hết sức lực.
Ra Bắc ở mười hai năm chịu mưa phùn gió rét với lại đi làm công trường làm cầu mất năm năm.
- Cầu Đ̣ Lèn, cầu Ninh B́nh đều có tôi.
- Cầu Làng Giăng, cầu Lao Kay cũng có tôi. C̣n sau này th́ đi làm công trường đập đá mất bốn năm. Bệnh mất một năm mười một tháng sáu ngày. C̣n chi là sức lực.
Càng già càng yếu chớ đâu có mạnh lên được. Lại thêm mưa phùn gió bấc ḿnh không quen. Bây giờ tôi biết tôi yếu lắm. Về tới nơi là chỉ c̣n một tí sức lực nữa thôi. Hoạt động chừng một năm là nằm mép rồi. Chừng đó ai nuôi ? Vợ con hồi ḿnh đi tập kết đem hết ra ngoài đó. Bây giờ quất ngựa về một ḿnh. Ai nuôi ? Cho nên phải tính kế trước chớ.
Đóa nói tiếp :
– Nói thiệt với đồng chí, chẳng phải mua đắt đỏ ǵ. Tôi đưa cho thằng Mịt cái radiô Liên Xô với chiếc xe đạp coi như ba trăm bạc để về trong quê lấy miếng đất của nó.
Năm Cà Dom hỏi:
– Thế anh ta không đi à ?
– Gần đến ngày đi, anh ta bàn việc buôn bán với tôi như vậy rồi đập bệnh ở lại luôn.
Ban đầu tôi nghe câu chuyện mua bán đất đai th́ lấy làm xem thường cái anh Huyện ủy này, nhưng khi nghe trọn đầu đuôi th́ tôi rất thương tâm.
Cuộc chiến đấu dưới sự điều khiển của các tay tổ thật là vô nhân đạo. [b][size=3][color=black][i]Họ chỉ ngắm cái đích
c̣n xác rơi hai bên đường th́ không cần đếm làm chi.
Công việc của Đóa làm cho tôi bắt suy nghĩ đến số phận ḿnh. Tuy tôi c̣n ít tuổi hơn Đóa, nhưng tương lai tôi có khác ǵ. Rồi đây ḿnh sẽ đi đến cái ngày bi đát đó. Mải mê làm cách mạng mà ngày già nua đă đến mà không hay, hai mươi năm trời bất biết cha mẹ gia đ́nh cố hương.
Một đêm nọ chàng văn sĩ chợt tỉnh nửa đêm nghe tiếng con cú kêu ở ngọn cây cao, nhớ quê nhà, nhớ song đường mới biết rằng ḿnh bất hiếu.
Tôi đâm ra thương anh Huyện ủy viên này. Tôi hỏi:
– Th́ ra đất Bắc anh không được công tác ǵ đúng tŕnh độ anh hay sao ?
– Đúng cái ǵ mà đúng. Ở trong Nam tôi làm huyện ủy. Ra đất Bắc tôi suưt đi gác cổng. Cũng may người ta cho tôi đi làm trong đội cầu. Lặn lội với sắt, siết bù lon, sơn cầu v.v… ḿnh không có nghề nên chuyện ǵ cũng phải làm.
Ḿnh có tranh đấu xin việc nhẹ th́ nó bảo:
Đảng viên phải gương mẫu. Thế là thôi. Kịp đến khi có phong trào về Nam th́ nó móc ḿnh lên từ dưới bùn đen. Nó lại cho ḿnh về. Ḿnh nói ḿnh già rồi. Vợ con ḿnh ở ngoài này cả. Vả lại ḿnh bệnh, yếu sức. Nhưng nó lại cũng bảo:
“Đảng viên nọ kia ! ” Thế là phải đi. Đấy đồng chí xem, bây giờ chồng Nam vợ Bắc. Vợ tôi nó đ̣i đi theo. Đi làm sao được mà đi ?
Tôi nh́n Đóa. Tội nghiệp anh ta hết sức.
Bao nhiêu những cá tính, những chuyện lặt vặt trong sinh hoạt tôi đều thấy không có nghĩa lư ǵ, so với một đời cần cù lao lực của anh. Con người anh, tuy tôi không quen nhiều nhưng nội cái việc mua đất cũng đủ làm cho tôi hiểu cái tính cần mẫn và biết lo xa của anh. Tôi nói:
– Nếu ở ngoài đó hay cái việc anh mua đất, th́ nó sẽ khai trừ anh chết tươi .
Đóa cười :
– Hay làm sao hay được. Vô tới đây tôi mới cho vài anh em biết thôi mà cho dù có khai trừ tôi cũng chịu. Ḿnh phải tính đến cái ǵ cụ thể hơn, già rồi, đâu có đi theo cái chuyện mông lung măi được ?
Tôi và Năm Cà Dom cầm hai cái nửa hộp lon kho khô đi về lều vẻ mặt hớn hở như vừa đạt được một cuộc đại chiến thắng. Chúng tôi biết ở đây là cái cửa khẩu rất lớn, có voi vận tải, cho nên mới có muối có khô. và cậu thủ kho mới bán cho ḿnh dễ dàng như vậy Tôi bèn rủ Năm Cà Dom đi lùng t́m thêm thực phẩm và chất tươi.
Nghĩ mà thương anh bạn khu năm. Đúng là tuổi nào mơ ước nấy. Những sự dự tính và tương lai của anh ta làm cho tôi suy nghĩ. Chợt nhớ tới cái thằng
“tôi” đâu c̣n là trẻ trung ǵ nữa, mà đă quá nửa đời người rồi. Sự nghiệp đúng là lem nhem ba lá sách mà cũng cứ nghé ngọ măi, có ra cái chi đâu.
Con người ta, ai cũng đều phải có hai phần đời một là sự nghiệp của ḿnh, hai là đời tu.
Con người ta ít ra cũng phải biết vui thú gia đ́nh chứ. Cách mạng th́ cách, chớ đâu cỏ thể bắt người ta trở thành cái cây trụi không lá không cà không hoa không trái!
Nếu hỏi cho kỹ lại về động cơ th́ một trăm người về Nam có đến một trăm lẻ một người
chán ghét miền Bắc và chín mươi chín người về để kiếm vợ theo câu :
“Ta về ta tắm áo ta, dù trong dù đục ao nhà đă quen”
Tôi nhớ lúc tôi đi qua những vùng có lẽ là khu năm, tôi gặp những cô văn công Hà Nội đi vào công tác ở K5 đi lănh cái ăn. Tôi dùng riêng tiếng cái ăn v́ nó phức tạp, nó kỳ cục, không thể gọi là thực phẩm.
Cái ăn của anh chị em văn công này là lúa và bắp. Tôi thấy tôi lắc đầu, nhưng những anh chị em ấy bảo như thế hăy c̣n là quí hóa ! Nhiều khi đi lănh lúa lănh bắp không có thứ nào cả, phải đi về không, bụng đói chân không muốn bước, nước mắt ṛng ṛng. Văn công vô khu năm đâu có biểu diễn, v́ đâu có chỗ nào để dựng được sân khấu, và đâu có ai có kiên nhẫn ngồi coi văn công. ..
Lănh được lúa về mới đi vào buôn sóc mượn cối mượn chày mà vọt ra gạo.
Anh bạn Đóa có lẽ đă biết trước cái cảnh kháng chiến chống Pháp ngày xưa ở quê nhà rồi, cho nên mới nghĩ đến việc mua đất đai về pḥng thân.
Cái việc này xem ra là phản chánh sách. Lúc đầu ở Hà Nội tôi có nghe chuyện này.
Tôi nghĩ như vậy, nhưng khi tôi vào đây th́ tôi lại nghĩ khác ngay. Người ở trong cảnh mới có những ư nghĩ chính xác và thích hợp về hoàn cảnh đó.
Chỉ cái việc ăn dọc đường mà rắc rối thế đó.
Ở Hà Nội dù có một bộ óc phi thường đến mấy cũng không nghĩ ra cái sinh hoạt ở trên con đường này. Thế mà họ dám bày đặt ra cả một chương tŕnh hành quân đại qui mô với sức tưởng tượng của họ.
Bây giờ đi vô đây mạnh thằng nào thằng ấy bơi. Cho nên khi nghe ở đây có một cái cửa khẩu lớn có rất nhiều chất tươi th́ tôi và Năm Cà Dom rủ nhau đi t́m. Trước khi đi tôi dặn kỹ Thu ở nhà trông chừng đồ đạc rồi chúng tôi mới đi.
C̣n tiếp ,