Theo như thời gian qua có nhiều nghi vấn được dư luận đặt ra xung quanh việc ra đi của hai ông Phạm B́nh Minh và Vũ Đức Đam, mà hai vị phó thủ tướng này đă phạm sai lầm ǵ đến mức bị băi chức?, hay b thanh trừng hay tự xin nghỉ? Nguyên nhân là ǵ? Tại sao quy tŕnh của Đảng và Quốc hội miễn nhiệm phó thủ tướng và bổ nhiệm người mới diễn ra nhanh gọn như vậy?
Phó Thủ tướng Phạm B́nh Minh và Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam. Ảnh ghép từ Reuters.
Ông Phạm B́nh Minh là ủy viên Bộ Chính trị, phó Thủ tướng Thường trực, nhân vật số hai trong Chính phủ sau Thủ tướng Phạm Minh Chính. Ông từng là Bộ trưởng Ngoại giao. Trong khi đó, ông Vũ Đức Đam, ủy viên Trung ương Đảng, nhiều năm là phó Thủ tướng phụ trách mảng Văn hóa-Y tế-Giáo dục.
Hôm 30/12 năm 2022, Ban chấp hành Trung ương Đảng đă họp phiên bất thường để nhất trí cho ông Minh và ông Đam ra khỏi Trung ương Đảng. Riêng ông Minh c̣n ra khỏi Bộ Chính trị luôn.
Đây là hội nghị trung ương bất thường lần thứ 2 trong nhiệm kỳ Trung ương Đảng khóa 13. Tại hội nghị bất thường lần trước hồi đầu tháng 10, có tới 3 ủy viên Trung ương đă bị thanh trừng mà thông báo chính thức nói là ‘cho thôi’.
Tuy nhiên, nếu như các ông Nguyễn Thành Phong, Huỳnh Tấn Việt và Bùi Nhật Quang được Đảng nói rơ là đă có sai phạm, khuyết điểm ǵ và đă bị kỷ luật thế nào mới bị cho ra khỏi Trung ương, th́ đối với hai ông Phạm B́nh Minh và Vũ Đức Đam, Đảng không hề nói rơ nguyên nhân là ǵ.
Trong một diễn biến chóng vánh, chỉ 6 ngày sau hội nghị trung ương bất thường của Đảng, đến lượt Quốc hội họp phiên bất thường hôm 5/1 để quyết định miễn nhiệm chức vụ phó thủ tướng của hai ông Minh và ông Đam và bầu luôn người thay thế trong cùng ngày.
Các thông báo phát đi của Trung ương Đảng và Quốc hội đều cho rằng việc này là ‘xét theo nguyện vọng cá nhân’ của hai ông Minh và ông Đam. Tại buổi lễ sau đó, hai ông Minh và Đam c̣n được Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc tặng hoa và ca ngợi công lao. Tất cả những điều này cho thấy dường như hai ông này không hề bị thanh trừng mà chỉ là ‘hạ cánh an toàn’.
Trả lời báo chí về nguyên nhân băi nhiệm hai phó thủ tướng này, ông Bùi Văn Cường, chủ nhiệm văn pḥng Quốc hội, nói như sau: “Nếu có vấn đề sức khỏe không đảm bảo, hay uy tín giảm sút, th́ xin thôi. Cấp có thẩm quyền khi đó sẽ xem xét miễn nhiệm nhiệm vụ ấy.”
Tuy nhiên, không rơ hai ông Minh và ông Đam gặp vấn đề sức khoẻ ǵ cùng một lúc hay là ‘uy tín giảm sút’, mà nếu ‘uy tín giảm sút’ th́ v́ lư do ǵ v́ trước giờ hai ông chưa từng bị Đảng loan báo kỷ luật.
Kỷ luật v́ cấp dưới?
Nhận định về việc này, ông Lê Quốc Quân, một luật sư bất đồng chính kiến ở Hà Nội, nói với VOA rằng bất chấp các ngôn từ ‘cho thôi’ hay h́nh thức trang trọng, đúng quy tŕnh mà Đảng thể hiện, bản chất của vụ việc này ‘vẫn là kỷ luật’.
Ông Quân phân tích nguyên nhân hai vị này bị kỷ luật là những bê bối về vụ chuyến bay giải cứu ở Bộ Ngoại giao, cơ quan dưới thẩm quyền ông Minh, và vụ bộ xét nghiệm của công ty Việt Á mà ông Đam một thời là trưởng ban chỉ đạo pḥng chống dịch COVID-19 nên không tránh khỏi liên đới.
“Hai ông này phải chịu trách nhiệm về những vụ tham nhũng của cấp dưới của ḿnh vốn đă bị bắt và bị khởi tố trong hai vụ án lớn,” ông Quân nói.
Trước đó, ông Nguyễn Văn Trịnh, trợ lư ông Đam, đă bị khai trừ Đảng, truy tố về tội nhận hối lộ trong vụ Việt Á, c̣n ông Nguyễn Quang Linh, trợ lư ông Minh, cũng bị bắt giam để điều tra về cùng tội danh trong vụ chuyến bay giải cứu.
Ngoài ra, ông Quân cũng đề cập đến ‘yếu tố Trung Quốc’ được tờ báo Nikkei Asia của Nhật loan ra là tại buổi tiếp Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng tại Bắc Kinh vào cuối năm ngoái, Tổng bí thư, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận B́nh đă nói với ông Trọng ‘cần giới hạn ảnh hưởng của các nhân tố phương Tây’ và ‘nêu đích danh ông Phạm B́nh Minh’.
Ông Minh là con trai của cố Bộ trưởng Ngoại giao Nguyễn Cơ Thạch, người được cho là có quan điểm chống Trung Quốc mạnh mẽ trong Bộ Chính trị của Đảng Cộng sản Việt Nam.
“Do vậy, chúng ta có thể dự đoán nguyên nhân đằng sau là sức ép của phương Bắc và của những người bảo thủ có ư chống lại sự hội nhập với thế giới phương tây, mà đặc biệt là Hoa Kỳ. Khi cần kỷ luật th́ người ta có thể đưa ra được vô vàn lư do,” vị luật sư bất đồng chính kiến này phỏng đoán. VOA không thể kiểm chứng được thông tin này.
Khi được yêu cầu đánh giá về thành tích của hai phó thủ tướng vừa bị băi chức, ông Quân nói bản thân ông ‘khá quư mến ông Minh và ông Đam’.
“Tôi có theo dơi họ và thấy cả hai ông đều là người có năng lực, học vấn cao, thông thạo ngoại ngữ, gần gũi với nhân dân và báo chí,” ông nói.
“C̣n nói chuyện tham nhũng hay không th́ tôi không biết nhưng trong sạch th́ dứt khoát là không, bởi v́ một lư do duy nhất: anh không thể là một ‘giọt nước trong’ trong một lọ mực đen,” ông Quân nói thêm.
Ông chỉ ra ‘vai tṛ rất lớn’ của ông Đam trong việc hội nhập cùng ASEAN khi c̣n là Vụ trưởng Vụ ASEAN và sau này là thư kư riêng của cố Thủ tướng Vơ Văn Kiệt. “Tôi nghĩ ông Đam có ảnh hưởng lớn từ tinh thần đổi mới và v́ dân của ông Kiệt,” ông Quân đánh giá.
“Riêng ông Phạm B́nh Minh th́ tôi nhận thấy rơ vai tṛ của Việt Nam đang lên, được ngồi vào nhiều ghế quan trọng của Liên Hiệp Quốc như là uỷ viên không thường trực, giờ lại là thành viên Hội đồng Nhân quyền mặc dù Hà Nội vẫn gia tăng đàn áp nhân quyền mạnh. Điều này chứng tỏ sự lèo lái về ngoại giao của ông ấy tốt,” vị luật sư này phân tích.